1404/8/4 ۱۴:۰۷
بخش دوم از دفتر دوم سیر تحوّل ادبیات ژورنالیستی در زبان فارسی، به کوشش گروه ادبیات معاصر فرهنگستان زبان و ادب فارسی، منتشر شد.
فاطمه فرهودی پور: همگام با تحولات اجتماعی ـ سیاسی جامعه و ورود ماشین چاپ به ایران ژورنالیسم ایرانی نضج گرفت و با ظهور صاحب‌قلم‌هایی همچون اعتمادالسلطنه در داخل و انتشار روزنامه‌هایی در خارج از کشور، به‌تدریج زبان آن ساده‌تر، خطابی‌تر و نزدیک به گفتار شد. این روند در عصر انقلاب مشروطه به اوج خود رسید. علی‌رغم بازگشت استبداد پس از شکست مشروطۀ اول، تغییرات زبانی و سبکی ژورنالیسم ادامه یافت و زمینه‌ساز پیدایش نشریات زنان و مجلاتی شدند که فضایی برای موضوع‌هایی فرهنگی اجتماعی تازه پدید آوردند، و در راه معرفی گونه‌‌های نوین همچون داستان و نمایش‌نامه کوشیدند.
طرح پژوهشی «سیر تحوّل ادبیات ژورنالیستی در زبان فارسی» با هدف بررسی و تبیین ویژگی‌های زبانی و سبکی زبان ژورنالیستی فارسی از سال ۱۳۹۳ در گروه ادبیات معاصر فرهنگستان زبان و ادب فارسی آغاز شده است. در این طرح بیش از آنکه به تاریخ مطبوعات پرداخته شود، زبان و سبک ژورنالیستی و نویسندگان شاخص مد نظر قرار گرفته است. گرچه مهم‌ترین مأمن برای زبان ژورنالیستی مطبوعات است اما، «زبان ژورنالیستی» را در مقدمۀ برخی کتاب‌ها، گزارش‌هایی از مجلس شورای ملی، و مناظره‌های قلمی نیز می‌توان سراغ گرفت. این طرح با تلفیق روش‌های سبک‌شناسی، تحلیل گفتمان بررسی جامع مطبوعات و آثار ادبی، و بهره‌گیری از نظریه‌های تاریخ‌نویسی معاصر، تلاش دارد تصویری جامع از تأثیر ژورنالیسم فارسی بر شکل‌دهی به نثر معاصر و گسترش گفتمان نو ارائه دهد. نتایج این پژوهش تاکنون نشان می‌دهد که ژورنالیسم فارسی، علاوه بر بازتاب تحولات اجتماعی و سیاسی، نیرویی مؤثر در شکل‌دهی به نثر معاصر، گسترش گفتمان نو و پیشبرد تغییرات فرهنگی بوده است.
ژورنالیسم، در زبان فارسی معاصر، دوره‌های درخشانی را از سر گذرانده است. بی‌شک این دوره‌ها را ژورنالیست‌هایی صاحب‌قلم رقم زده‌اند که در زمان خود سرشناس بوده‌اند، اما اکنون در نزد بسیاری حتی به اسم شناخته نیستند. این خلأ پژوهشی در پژوهش‌های مربوط به تاریخ ادبیات معاصر، گروه ادب معاصر فرهنگستان را بر آن داشت طرح پژوهشی «سیر تحوّل ادبیات ژورنالیستی در زبان فارسی» را تدوین و اجرا کند.
در نخستین دفتر این مجموعه، «نخستین قلم‌های ژورنالیستی: عصر ناصری و مظفری»، برجسته‌ترین صاحب‌قلمان ژورنالیست از زمان پیدایش نشریه‌های ادواری فارسی‌زبان در هند تا پایان دورۀ مظفری معرفی شده‌اند. بخش نخست از دفتر دوم به معرفی نسل بعدی ژورنالیست‌هایی اختصاص دارد که در نشریات عصر «انقلاب مشروطه تا پایان جنگ بین‌الملل» قلم زده‌اند. در بخش دوم دفتر دوم شناساندن صاحب‌قلمان فعال در نشریات سال‌های پس از انقلاب مشروطه (دهۀ ۱۲۹۰ تا ۱۳۰۰ شمسی) مد نظر قرار گرفته و همچون مجلدهای پیشین در تک‌نگاری هر نشریه، بعد از معرفی صاحب‌قلم اصلی، ویژگی‌های روزنامه، مندرجات و همکاران قلمی آن معرفی و آن‌گاه به شاخصه‌های زبانیِ ژورنالیست‌های صاحب‌سبک پرداخته شده است. در نمایه نیز اعلام بر حسب ضرورت کاربردی آن‌ها در مطالب مربوط به ژورنالیسم انتخاب و ثبت شده است.
در سال‌های پایانی قاجاریه، روزنامه‌نگاری و انتشار نشریه در چارچوب اندیشه‌های حزبی بخشی از کنش‌های سیاسی شمرده می‌شود. در همین روزگار است که روزنامه‌نگاری اندکاندک تثبیت‌یافته، رنگی تازه می‌گیرد و متأثر از تحولات سیاسی ـ اجتماعی همچون گذار از دوران پر تنش انقلاب، تنگ‌تر شدن فضای فعالیت‌های سیاسی، و باور به ضرورت اصلاحات فرهنگی بلندمدت به جای اقدامات سیاسی، زمینۀ رشد ژورنالیسم، در قالب ماهنامه‌های علمی و فرهنگی ـ ادبی، فراهم می‌شود و برخی ژورنالیست‌ها به قلم زدن در این ماهنامه‌ها روی می‌آورند. درهمین فضاست که بانوان نواندیش نیز به میدان فعالیت‌های ژونالیستی گام می‌گذارند و به انتشار نشریات خاص زنان همت می‌‌گمارند و راه را برای فعالیت زنان در عرصۀ ژورنالیسم می‌گشایند.
این کتاب در چهار فصل تدوین شده است. در فصل نخست زمینه‌های ادبی و تاریخی در دورۀ قاجار مرور شده است و روزنامۀ ایران به عنوان دیرپاترین روزنامۀ دولتی ایران معرفی شده است. در فصل دوم، به روزنامه‌های حزبی اشاره شده و در ده مقاله، صاحب‌قلمانی مانند محمدامین رسول‌زاده، سید ضیاءالدین طباطبایی، محمدتقی بهار، تقی رفعت، حسین کسمایی، متین‌السلطنه، محمد فرخی یزدی، حسین صبا، مؤیدالملک فکری ارشاد و مؤیدالممالک معرفی شده‌اند؛ در فصل سوم که به مجلّه‌نگاری اختصاص یافته، شامل پنج مقاله است: «روزنامه‌نگاری علمی: تربیت، تقی‌زاده، اعتصام‌الملک»، «مترجم روزنامه‌نگار: یوسف اعتصام‌الملک »، «سنت‌گرایان تجددخواه: بهار، رشید یاسمی»، «از ملی‌گرایی تا دفاع از استبداد منوّر: «تقی‌زاده، جمالزاده»، «کوشندگان مسلک تجدد: آزادیستان». در فصل چهارم، به روزنامه‌نگاری زنان و طلایه‌داران آن اشاره دارد و مقالات آن عبارت‌اند از: «نخستین زنِ روزنامه‌نگار: بانو دکتر کحّال»، «نخستین منادی نهضت زنان ایران: صدیقه دولت‌آبادی». بخش پایان سخن، نیز جمعبندیای از سرگذشت و ویژگی‌های قلمی این دوران از طرح «سیر تحوّل ادبیات ژورنالیستی در زبان فارسی» است.
نویسندگان مقالات این دفتر عبارت‌اند از: فرزام حقیقی، مهسا رون، عذرا شجاع کریمی، فرهاد طاهری، فاطمه فرهودی‌پور، جعفرشجاع کیهانی، آبتین گلکار، حسن میرعابدینی و یونس نوری.
انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی، بخش دوم از دفتر دوم سیر تحوّل ادبیات ژورنالیستی در زبان فارسی، (حسن میرعابدینی، دبیر علمی و ناظر پژوهش و سعید رفیعی خضری مجری و سرپرست طرح، در ۵۰۰ نسخه و ۶۰۰ صفحه، پاییز ۱۴۰۴ و با قیمت چهارصد هزار تومان منتشر کرده است.
منبع: فرهنگستان زبان و ادب فارسی
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید