1404/6/16 ۰۸:۲۶
جهانشاه صارمی مدرس و مولف حوزه موسیقی، نوازنده تار و سه‌تار است كه سرپرستی گروه موسیقی «نهفت» را هم بر عهده دارد؛ او در تمام سال‌های كار هنری‌اش دغدغه آموزش این هنر را داشته و همچنان به این موضوع می‌اندیشد. موضوع بنیادین آموزش كه در پرورش هنرجویان موسیقی اهمیت زیادی دارد، اگرچه كمتر به آن توجه می‌شود اما این هنرمند پیشكسوت بارها با انتشار آثار مختلف در این زمینه و همچنین با انجام فعالیت‌های دیگر روی موضوع آموزش تاكید داشته و دارد.
ردیف دستور زبان موسیقی ایرانی است
سیمین سلیمانی: جهانشاه صارمی مدرس و مولف حوزه موسیقی، نوازنده تار و سه‌تار است كه سرپرستی گروه موسیقی «نهفت» را هم بر عهده دارد؛ او در تمام سال‌های كار هنری‌اش دغدغه آموزش این هنر را داشته و همچنان به این موضوع می‌اندیشد. موضوع بنیادین آموزش كه در پرورش هنرجویان موسیقی اهمیت زیادی دارد، اگرچه كمتر به آن توجه می‌شود اما این هنرمند پیشكسوت بارها با انتشار آثار مختلف در این زمینه و همچنین با انجام فعالیت‌های دیگر روی موضوع آموزش تاكید داشته و دارد. از آخرین كتاب‌هایی كه از این مولف و مدرسِ موسیقی به بازار نشر وارد شد، «الگوهای ردیف میرزا عبدالله» است كه زمستان سال ۱۴۰۳ توسط نشر عارف راهی بازار كتاب شد؛ كتابی كه باز هم آموزشی است. همراه این كتاب، سه لوح فشرده از اجراهای حسین علیزاده هم ضمیمه شده؛ با صارمی درباره این اثر، اهمیت یادگیری ردیف برای هنرجویان موسیقی و همچنین لزوم بازبینی منابع پیشین و علل آن گفت‌وگو كردیم.
********
ردیف میرزا عبدالله مدت‌هاست كه مبنای آموزش موسیقی دستگاهی بوده و روایت‌ها و نسخه‌های مختلفی از آن منتشر شده است. به نظر خودتان كتاب تازه انتشار یافته شما یعنی «الگوهای ردیف میرزا عبدالله» در قیاس با آثار پیشین چه نوآوری‌ای دارد و چه خلأ و كمبودی را می‌تواند در حوزه آموزش و پژوهش موسیقی ایرانی برطرف كند؟
قبل از وارد شدن به موضوع اصلی بحث، یعنی كتاب «الگوهای ردیف میرزا عبدالله»، باید به چند نكته مهم در مورد نگارش ردیف اشاره كنم. در بعضی از نوشتارها‌ی ردیف میرزا عبدالله كه به وسیله افراد مختلف انجام شده، اول اینكه دسته‌بندی نت‌ها بر اساس آكسان صحیح به درستی انجام نگرفته است. به همین دلیل، در موارد بسیار، درك صحیح جملات، صرفا با اجرا از روی نت امكان‌پذیر نیست. دومین موضوعی كه باید به آن توجه شود این است كه در یك جمله مشابه، كشش نت‌ها در گوشه‌ها و دستگاه‌های مختلف به شكل‌های متفاوت نوشته شده است كه این از عدم شناخت الگوها، برای نگارنده سرچشمه می‌گیرد. نكته دیگر مخدوش بودن مرز كشش نت‌ها است، به این صورت كه تفاوتی بین نت‌های زینت و سه‌لا‌چنگ یا حتی دولا‌چنگ قائل نشده. یكی دیگر از مسائل مهم، به كار نگرفتن صحیح علائم موسیقی مانند استاكاتو، تكیه و... است كه همه اینها باعث می‌شود اجرای ردیف صرفا از روی نت با اشكال روبرو شود. در كتاب الگوهای ردیف میرزا عبدالله، ضمن ارایه الگوها، هرآنچه به نت نوشته شده، با تصحیحات لازم و رعایت همه مواردی كه به آنها اشاره شد، مطرح شده است.
پس از این می‌رسیم به موضوع اصلی، باید توجه داشته باشیم كه ردیف، علی‌رغم داشتن پیچیدگی‌های خاص، دارای قالب‌ها و الگوهای مشخصی است كه آگاهی از آنها نه تنها می‌تواند باعث سهولت شناخت و فراگیری ردیف برای هنرجویان باشد، بلكه ابزاری برای دستیابی اولیه هنرجویان به مقوله‌ای به نام بداهه‌نوازی است.
شما در این اثر ۲۰۵ الگوی اصلی و همچنین بیش از ۸۰۰ نمونه وابسته را استخراج كرده‌اید. بفرمایید كه این دسته‌بندی چگونه در آموزش و تحلیل ردیف، به هنرجویان و پژوهشگران كمك می‌كند تا به درك بهتری از ردیف دست پیدا كنند؟
ببینید؛ بخش اول این كتاب، شامل گوشه‌های مشترك است. در این بخش هنرجو متوجه می‌شود كه در ردیف، قالب و الگویی به نام كرشمه وجود دارد كه در كل ردیف، در ۲۳ گوشه در دستگاه‌های مختلف اجرا شده كه همه دارای الگویی یكسان هستند یا اینكه در ردیف، ساختاری به نام بسته‌نگار داریم كه در ۱۵ گوشه در دستگاه‌های مختلف اجرا شده كه همگی دارای الگویی یكسان‌اند. با این شناخت، نه تنها آموزش ردیف برای هنرجو تسهیل خواهد شد، بلكه هنرجو درك بهتری نسبت به ردیف خواهد داشت كه می‌تواند این الگوها را در هر گوشه از دستگاه‌های مختلف به كار گیرد كه این خود، مقدمه‌ای بر بداهه‌نوازی است.
بخش دوم كتاب، شامل جملات مشترك در ساختار هر دستگاه و آواز است. در هر دستگاه یا آواز، جملاتی وجود دارند كه بدون هیچ كم و كاست و تغییر در فواصل در گوشه‌های مختلف آن دستگاه یا آواز مطرح شده‌اند كه با شناخت آنها، فراگیری آن دستگاه یا آواز برای هنرجو آسان می‌شود. بخش سوم كتاب هم الگوهای مشابه در تمامی ردیف است.
به عنوان مثال در این بخش، هنرجو آموزش می‌بیند كه الگویی به نام پنجه‌مویه در ۲۱ گوشه در دستگاه‌های مختلف اجرا شده كه تنها تفاوت آنها متفاوت بودن نت‌ها و فواصل آنهاست و همگی دارای ساختار یكسانی هستند.
این كتاب به نوعی می‌تواند هنرجو را به دركی از ردیف برساند تا بتواند از آن، بهره ببرد تا برای خلاق بودن در نوازندگی آماده شود. این‌طور نیست؟
باید اول به این نكته تاكید كنم كه ردیف در حقیقت دستور زبان موسیقی ایرانی است. ما در دستور زبان فارسی یاد گرفته‌ایم كه مثلا جمله ماضی بعید چگونه ساخته می‌شود و از چه ساختاری برخوردار است و برای ما چند جمله نمونه هم مثال زده می‌شود، ولی این به آن معنی نیست كه ما تا ابد همان جمله‌ها را به عنوان جمله ماضی بعید به كار ببریم. ما با شناخت آن الگو، می‌توانیم بعدها، هزاران جمله متفاوت ماضی بعید بسازیم. هنرجوی موسیقی هم می‌تواند با شناخت الگوهای ردیف و به كارگیری آنها در گوشه‌های متفاوت دستگاه‌ها و آوازهای مختلف، اولین قدم‌ها را در درك ردیف و بداهه‌نوازی بردارد.
همانطور كه پیش‌تر اشاره كردید، همراه این كتاب، سه لوح فشرده از اجراهای آقای علیزاده ضمیمه شده، این به نوعی یك پیوند میان آموزش مكتوب و شفاهی ایجاد كرده است. در واقع تركیبی از هر دو شیوه را شاهد هستیم. این شیوه چه نقاط قوتی دارد كه از آن بهره گرفتید و چالش‌های آن كدامند؟
همیشه عادت من بوده كه آثارم از قبیل سی‌دی، دی‌وی‌دی، كتاب و... را قبل از انتشار خدمت استادم، حسین علیزاده بدهم و این افتخار را داشته‌ام كه همیشه از نظرات كارشناسی و ارزشمند ایشان بهره ببرم. در ابتدا قرار نبود كه كتاب الگوهای ردیف میرزا عبدالله، فایل صوتی هم داشته باشد. پس از اتمام كتاب، طبق روال، كتاب را خدمت ایشان بردم كه مورد تایید و رضایت ایشان قرار گرفت؛ اما فرمودند كه بهتر است فایل صوتی الگوها، ضمیمه كتاب باشد تا هنرجو ضمن دیدن نت الگو، فایل صوتی آن را هم بشنود. این پیشنهاد بسیار خوبی بود و من را به اهداف آموزشی‌ام نزدیك‌تر می‌كرد. به ایشان عرض كردم كه این امر مستلزم این است كه به استودیو بروم و تمام الگوها را ضبط كنم اما ایشان فرمودند كه «می‌توانی از اجراهای من استفاده كنی» این پیشنهاد ارزشی مضاعف به محتوای كتاب بود و البته ناگفته نماند كه مثل همیشه قدردان سخاوت هنرمندانه ایشان هستم.
در تركیب این دو شیوه لایه‌های مختلف آموزشی نهفته است؛ از جمله به این نكته می‌توان اشاره كرد كه آنچه من در مورد نت‌ها تصحیح به عمل آوردم، به‌طور كامل منطبق با اجراهای آقای علیزاده بود. یعنی هنرجو آنچه را كه از روی نت كتاب اجرا كند، همان خواهد بود كه آقای علیزاده اجرا كرده‌اند كه این امر باعث می‌شود با فراگیری دقیق جملات از روی نت و شنیدن آنها، هنرجو بتواند این الگوها را به شیوه و زمان‌بندی درست در سایر گوشه‌های دستگاه و آوازهای مختلف اجرا كند و همچنین در اجرای ردیف، از خود خلاقیت به خرج بدهد.
شما سال‌ها در حوزه آموزش و پژوهش موسیقی فعالیت داشته‌اید؛ مهم‌ترین دغدغه‌ای كه در طول این سال‌ها پیگیری كردید چه بوده و چگونه در آثار و فعالیت‌های شما بازتاب پیدا كرده است؟
بله، من حدود ۳۰ سال است كه آموزش موسیقی می‌دهم و در طی این مدت اكثر هنرجویانم كودك و نوجوان بوده‌اند و علت آن علاقه من به كار با این گروه‌های سنی بوده است؛ اگرچه كار كردن با كودكان مشكلات خاص خودش را دارد. یك ضرب‌المثل چینی می‌گوید: «اگر نیت یك ساله داری برنج بكار، اگر نیت ده ساله داری درخت بكار و اگر نیت صد ساله داری انسان تربیت كن.» به نظر من اساس و بنیاد پیشرفت، در آموزش صحیح و بنیادی نهفته است؛ این در همه زمینه‌ها از جمله علوم، هنر، ورزش و... صدق می‌كند. علاقه من به آموزش موسیقی از یك سو و اعتقادات شخصی از سوی دیگر باعث شد كه نگاهی عمیق و با وجدان هنری به امر آموزش موسیقی داشته باشم. كتاب‌های اول و دوم تار و سه‌تار هنرستان موسیقی، گردآوری روح‌الله خالقی در برنامه آموزشی من بوده است. در اینجا لازم است به چند نكته مهم اشاره كنم: این كتاب‌ها حدود هفت دهه پیش برای آموزش هنرجویان هنرستان‌های موسیقی تدوین شده بودند. از آنجا كه هنرجویان هنرستان درسی با عنوان تئوری موسیقی داشتند؛ خالقی نیازی ندیده بود كه در این دو كتاب، تئوری موسیقی را هم بگنجاند. مورد بعدی اینكه در همه جای دنیا كتاب‌های آموزشی پایه، دارای كتابی با عنوان «روش تدریس» است. همانطور كه كتاب فارسی كلاس اول دبستان، دارای كتابی با عنوان «روش تدریس» است كه به معلم آن درس داده می‌شود، چون الزاما همه معلمان تخصص شخصی لازم را برای تدریس كتاب دارا نیستند. مضاف بر آن، این كتاب‌ها فاقد هرگونه توضیح اجرای درس‌ها و تكنیك‌های اجرایی بودند.
با این توضیحات كه بعد از مدتی این كتاب‌ها منشأ آموزش تار و سه‌تار در خارج از هنرستان شدند، آن هم بدون آموزش‌های تئوریك، بدون داشتن روش تدریس، بدون توضیحات اجرای تكنیك‌ها و...
من طی سال‌ها آموزش، نكات مهم هر درس را یادداشت می‌كردم. سوالاتی كه هنرجویان از من می‌پرسیدند و پاسخ آنها برایم بسیار مهم بود. از تئوری‌های لازم برای هر بخش از كتاب و توضیحاتی را كه برای اجرای هر درس لازم بود، یادداشت برمی‌داشتم؛ همچنین ویرایش‌هایی كه در كل كتاب باید اعمال می‌شد و ده‌ها نكته دیگر طی سال‌ها تدوین شدند و در نهایت بازنگری و اعمال تغییرات بنیادی در این دو كتاب را با آقای علیزاده مطرح كردم كه مورد استقبال بسیار زیاد ایشان واقع شد كه با نظارت ایشان اقدام به چاپ كتاب‌ها كردم. به عنوان مثال كتاب اول تار و سه‌تار كه قبلا ۲۹ صفحه بود، تبدیل شد به كتابی با ۱۳۰ صفحه كه تمام مشكلات آن برطرف شده است. ابتكار دیگری كه در تدوین این كتاب به عمل آوردم، ضبط قطعات كتاب به شیوه‌ای جدید است كه در تاریخ آموزش موسیقی سابقه نداشته و خود حاصل سال‌ها آموزش است. قطعات این كتاب با تمام سازهای ایرانی (تار، سه‌تار، بربت، رباب، سنتور، قانون، كمانچه، نی و تمبك) به شیوه تك‌نوازی، دونوازی و سه‌نوازی همراه با تمبك و گروه‌نوازی اجرا شده است كه این اجراها همراه با توضیحات تكنیك‌های اجرایی، در آشنایی هنرجویان با تمام سازهای ایرانی، علاقه‌مندی آنها به موسیقی، اجرای صحیح قطعات و رشد حس موسیقایی هنرجویان، سهم بسزایی داشته است.
در واقع این آثار حاصل سال‌ها آموزش موسیقی و كسب تجارب مختلف در این زمینه بوده است. همانطور كه سال‌ها آموزش ردیف در نهایت منجر به انتشار كتاب «الگوهای ردیف میرزا عبدالله» شد. انتشار «هم‌ساز»، همكاری در چندین كتاب معتبر موسیقی، تشكیل گروه نهفت متشكل از هنرجویان نوجوان موسیقی با بیش از دو دهه فعالیت و اجراهای حرفه‌ای و انتشار چندین سی‌دی و دی‌وی‌دی با گروه «نهفت» همگی برآمده از تجربیات سال‌ها آموزشم در حوزه موسیقی بوده است.
و به عنوان یك موسیقیدان پیشكسوت در كنار این دغدغه‌مندی، برای به ثمر رسیدن فعالیت‌های خود، با چه مشكلات و معضلاتی مواجه بودید و چگونه از آن گذر كردید؟
خوشحالم كه برای فعالیت‌هایم، از جمله آموزش موسیقی، انتشار كتاب‌ها، سی‌دی‌ها و دی‌وی‌دی‌ها، همچنین تشكیل گروه نهفت و حدود ۲۴ سال برگزاری سالانه كنسرت‌های مختلف و... به هیچ نهاد دولتی و غیردولتی وابسته نبوده‌ام. تمام مراحل انجام این فعالیت‌ها كه ذكر كردم از جمله مسائل مالی آنها به تمامی بر دوش خودم بوده است و از این بابت خوشحال هستم. توضیح مشكلات به نظرم امری بیهوده است و با در نظر گرفتن انجام همه این فعالیت‌ها، بدون هیچ‌گونه حمایتی، شاید مشكلات تا حدودی قابل درك باشند.
منبع: روزنامه اعتماد
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید