دانشنامه مهر و حکاکی در ایران

1404/5/19 ۱۰:۳۴

کتاب «دانشنامه مهر و حکاکی» اثری نفیس و ماندگار به قلم محمد جواد جدی است که توسط انتشارات کتابخانه مجلس منتشر شده است.

محبوبه ملکی: این کتاب ارزشمند در چهارده فصل به نگارش در آمده که برخی از سر فصل ها عبارتند از تاریخ مهر و هنر حکاکی، نگاهی به تاریخ خط در ایران، از مهر تا انگشتری، خط کوفی و خطوط ششگانه و مهرهای دوران سلطنتی، مهر و سیر تکاملی خط و خوشنویسی در عصر ایلخانی تیموری و صفوی، معرفی حکاکان بزرگ، مهر در میان سلاطین عثمانی، ابزار و نحوه کار حکاکان پیشین، تاریخ هنر سجع سازی مهر در فرهنگ و ادبیات فارسی و ‌معانی مختلف وازه مهر در فرهنگ ادب و شعر فارسی.

مولف، از دانش و بصیرت گسترده در زمینه هنرهای رایج پس از آغاز اسلام در ایران برخوردار است و همین تخصص مخصوصاً در حوزة خوشنویسی ایرانی، به عمیق و پربار شدن این اثر کمک بسیار کرده است. قرائت نوشته های پیچیده ای که بر سطوح ظریف و محدود مُهرها نقش بسته است، خود نیاز به خبرگی خاصی داشته است که الحق ایشان از عهدة کار برمی آمد و تعقیب و رمزگشایی نوشته های پیچیده و درهم تنیده و هنرنمایی بدیع طراحان و حکاکان گذشته، خود فضیلت و مهارتی است قابل تحسین و ستایش.

در قسمتی از مقدمه کتاب به قلم آیدین آغداشلو آمده که حکاکی مُهرها سابقه و عمری بیش از شش هزار سال دارد و به حق، سرآغاز هنر گرافیک و نشانه سازی در تاریخ فرهنگ بشری است، هنری که به خاطر ذات و جوهر « تکثیر»ی خود توانست به صورت یک ضرورت در پهنة روابط اجتماعی و اقتصادی انسان به ظهور درآید و تا قرن گذشته، هر سندی را اعتبار بخشد اگرچه جنبة مصرفی آن، مانع کار خلاقه و شگفت انگیز استادان این هنر نشد و آنها مانند هر هنرمند ایرانی دیگری، همیشه در جستجوی آفاق رفیع معنوی، آن را بر صدر نشاندند و اولویت دادند. مهارت فنی و چیره دستی این هنرمندان، مخصوصاً در یک هزار سال گذشته، هنری اعجاب آور را به نمایش گذاشت که هنرمند حکاک می توانست زیباترین و بی نقص ترین نوشته های خوشنویسی شده را، آن هم در موارد بسیاری به طور معکوس، بر روی سنگ بنشاند و آراستگی و کمال خیره کننده ای حاصل دهد. این حکاکان قدیمی و استادان فروتن، هنری را دنبال کردند و تبلور دادند که تقریباً به نحوی مساوی، در اختیار قشرهای گوناگون جامعه قرار می گرفت و از پادشاه تا یک معلم ساده را پوشش می داد. طبیعتاً «مُهرهای سلطنتی» از امتیاز ویژة به کارگرفتن استادان برجسته و یگانه برخوردار می شدند، اما همین استادان شریف، هیچگاه هنر و کارشان را منحصراً در اختیار عالی مقامان دورانشان قرار نمی دادند و بسیاری از عالی ترین آثارشان به سفارش علاقه مندان و هنردوستانی که به این هنر عشق می ورزیدند پدید می آمد.

«دانشنامه مهر و حکاکی در ایران» تألیف محمدجواد جدی از سوی کتابخانه،‌ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی با همکاری موسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن» در 843 صفحه منتشر شده است. این کتاب در سال 1392چاپ شده، مصور است و با شماره ثبت های 504168 و504169 و504170 در سه نسخه در کتابخانه مجلس قابل دسترس است.

منبع: کتابخانه مجلس شورای اسلامی