فرمان مشروطیت، آغازی بر تحول سیاسی ایران

1404/5/14 ۰۸:۵۱

در متن فرمان مشروطه، مظفرالدین شاه با استناد به عنایت الهی و نیت خیرخواهانه سلطنت، اعلام می کند که به منظور ترقی، سعادت، عدالت و نظم در کشور، تأسیس مجلس شورای ملی را بر خود فرض دانسته و تشکیل آن را فرمان می دهد.

به گزارش روابط عمومی و امور بین‌الملل کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس، فرمان مشروطیت، سندی استوار و ماندگار در تاریخ ایران زمین است که در چهاردهم مرداد 1285 هجری شمسی (14 جمادی لثانی 1324 قمری) توسط مظفرالدین شاه قاجار صادر گردید. این فرمان نقطه عطفی در مسیر گذار ایران از سلطنت استبدادی به حاکمیت قانون محور به شمار می آید. در این سند، شاه ایران ضمن پذیرش خواسته های مردم و روحانیت، تأسیس مجلس شورای ملی را فرمان می دهد و زمینه را برای پایه گذاری نخستین حکومت مشروطه در خاورمیانه فراهم می آورد.

شرح فرمان

در متن فرمان مشروطه، مظفرالدین شاه با استناد به عنایت الهی و نیت خیرخواهانه سلطنت، اعلام می کند که به منظور ترقی، سعادت، عدالت و نظم در کشور، تأسیس مجلس شورای ملی را بر خود فرض دانسته و تشکیل آن را فرمان می دهد. در این مجلس، نمایندگان اقشار مختلف ملت حضور یافته و به مشاوره درباره مصالح عمومی کشور، وضع قوانین مطابق شرع مقدس اسلام و اصلاح امور مملکت خواهند پرداخت. شاه در پایان فرمان خود، ابراز امیدواری می کند که این مجلس، به لطف الهی، وسیله ای برای رفاه ملت و اعتلای ایران شود.

فرمان مشروطیت در بستر شرایط دشوار اجتماعی و سیاسی ایران در اواخر قرن سیزدهم هجری شمسی صادر شد. در آن دوران، فساد دستگاه حکومتی، استبداد بی پایان، فشارهای اقتصادی و دخالت بیگانگان به اوج خود رسیده بود. مردم، علما، روشنفکران، بازرگانان و اصناف گوناگون، در حرکتی هماهنگ، خواستار تشکیل نهادی شدند که با نظارت بر حکومت، از ظلم و خودکامگی جلوگیری کند.

مظفرالدین شاه که پادشاهی با طبعی ملایم و بیمار بود، بر خلاف جانشین خود محمدعلی شاه، در برابر خواسته های ملت مقاومت چندانی نشان نداد و سرانجام فرمانی تاریخی صادر کرد که نظام سیاسی ایران را دگرگون ساخت.

پیامدهای صدور فرمان مشروطه

1- تأسیس نخستین مجلس شورای ملی در ایران (1285 هجری شمسی)؛

2- تدوین و تصویب نخستین قانون اساسی ایران؛

3- رسمیت یافتن اصل تفکیک قوا و کاهش قدرت مطلقه سلطنت؛

4- پایه گذاری نظام نوین سیاسی مبتنی بر مشارکت مردمی و مسئولیت پذیری حکومت.

فرمان مشروطیت نه صرفأ یک دستور سیاسی، بلکه آغاز یک جنبش ملی برای تحقق عدالت، قانون و مشارکت در حاکمیت بود. هرچند این مسیر با موانع بسیار و مقاومت های قدرت طلبان همراه شد، اما راهی گشود که در نهایت ملت ایران را به سوی آگاهی سیاسی، حقوق شهروندی و نقش آفرینی در سرنوشت خویش رهنمون ساخت.

فرمان مشروطه، آینه ای از اراده جمعی مردمی است که در پی آزادی، عدالت و پیشرفت بودند. سندی که امروز نیز می تواند الهام بخش تلاش برای حکمرانی قانون محور، مردمی و پاسخگو باشد.

بازخوانی فرمان مشروطه

جناب اشرف صدراعظم            

 از آن جا که حضرت باری تعالی جل‌شأنه سررشته ترقّی و سعادت ممالک محروسه ایران را بکف کفایت ما سپرده و شخص همایون ما را حافظ حقوق قاطبه اهالی ایران و رعایای صدیق خودمان قرار داده لهذا در این موقع که رأی و اراده همایون ما بدان تعلق گرفت که برای رفاهیّت و امنیّت قاطبه اهالی ایران و تشیید و تأیید مبانی دولت، اصلاحات مقتضیه به مرور در دوائر دولتی و مملکتی به موقع اجرا گذارده شود چنان مصمم شدیم که مجلس شورای ملی از منتخبین شاهزادگان وعلماء و قاجاریه و اعیان و  اشراف و  ملاکین و تجار و اصناف به انتخاب طبقات مرقومه در دارالخلافه تهران تشکیل و تنظیم شود که در مهام امور دولتی و مملکتی و مصالح عامه مشاوره و مداقه لازمه را به عمل آورده و به هیئت وزرای دولت خواه ما در اصلاحاتی که برای سعادت و خوشبختی ایران خواهد شد اعانت و کمک لازم را بنماید و در کمال امنیت و اطمینان عقاید خود را در خیر دولت و ملت و مصالح عامه و احتیاجات قاطبه اهالی مملکت به توسط شخص اول دولت به عرض برساند که به صحه همایونی موشح و به موقع اجرا گذارده شود. بدیهی است که به موجب این دستخط مبارک نظامنامه و ترتیبات این مجلس و اسباب و لوازم تشکیل آن را موافق تصویب و امضای منتخبین از این تاریخ مرتب و مهیّا خواهد نمود که به صحه ملوکانه رسیده و بعون‌الله تعالی مجلس شورای مرقوم که نگهبان عدل ماست افتتاح و به اصلاحات لازمه امور مملکت و اجراء قوانین شرع مقدس شروع نماید و نیز مقرر می‌داریم که سواد دستخط مبارک را اعلان و منتشر نمائید تا قاطبه اهالی از نیات حسنه ما که تماماً راجع به ترقی دولت و ملت ایران است کما ینبغی مطلع و مرفه ‌الحال مشغول دعاگوئی دوام این دولت و این نعمت بی‌زوال باشند.         

 در قصر صاحبقرانیه به تاریخ چهاردهم 14 شهر جمادی‌الثانیه ۱۳۲۴ هجری در سال یازدهم سلطنت ما

تهیه و تنظیم: فریناز متشرعی (کارشناس مرکز اسناد کتابخانه مجلس)

منبع: کتابخانه مجلس

سایر تصاویر