1404/4/18 ۱۷:۲۶
کتاب «مجموعه مقالات ششمین همایش ملی زبان‌ها و گویش‌های ایران (گذشته و حال)» به‌کوشش محمود جعفری دهقی از سوی انتشارات مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی) منتشر شد. اثری که دربردارندۀ ۳۰ مقالۀ پذیرفته‌شده ازجمله آثاری از مجدالدین کیوانی، علی‌اشرف صادقی، زهره زرشناس و فرزانه گشتاسب در این همایش است که نیمۀ اسفند ۱۴۰۱ در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی برگزار شد.
دبا: کتاب «مجموعه مقالات ششمین همایش ملی زبان‌ها و گویش‌های ایران (گذشته و حال)» به‌کوشش محمود جعفری دهقی از سوی انتشارات مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی) منتشر شد. اثری که دربردارندۀ ۳۰ مقالۀ پذیرفته‌شده ازجمله آثاری از مجدالدین کیوانی، علی‌اشرف صادقی، زهره زرشناس و فرزانه گشتاسب در این همایش است که نیمۀ اسفند ۱۴۰۱ در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی برگزار شد.
کاظم موسوی بجنوردی، رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی در یادداشت خود بر این کتاب آورده است: «در پی انتشار «مجموعۀ پژوهش‌های ایران‌شناسی، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، پنجمین جلد از این مجموعه را با کمال افتخار به جامعۀ علمی کشور تقدیم می‌کند. آثاری که در این مجموعه ارائه می‌شود، شامل آخرین دستاوردهای دانشمندان و پژوهشگران در زمینۀ مسائل و منابع ایران‌شناسی و زبان‌شناسی و فرهنگ سرزمین بزرگ ایران خواهد بود.
اثر حاضر مجموعۀ مقالات ششمین همایش ملی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی است که در اسفندماه سال ۱۴۰۱ در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی برگزار شد. در این همایش پربار، زبان‌شناسان، متخصصان و پژوهشگران مقالاتی دربارۀ آخرین دست‌آوردها در زمینۀ زبان‌ها و گویش‌های ایرانی ارائه کردند که اینک به لطف و یاری خداوند در دست خوانندگان ارجمند قرار میگیرد.
اعضای هیأت تحریریه مجموعۀ مطالعات ایران‌شناسی، از ایران‌شناسان برجسته و صاحبنظرانند و هریک آثار ارزنده‌ای در دانش ایران‌شناسی و فرهنگ متعالی این سرزمین پدید آورده‌اند. امید است این مجموعه همراه آثار دیگر، مانند دانشنامۀ ایران‌باستان و دانشنامۀ زبان‌ها و گویش‌های ایران که در حال شکل‌گیری است، در شناسایی فرهنگ سترگ و ارزشمند ایران به جهانیان جایگاهی ارجمند یابد و دلبستگان به فرهنگ و تمدن این سرزمین را با گذشتۀ درخشان آن بیشتر آشنا کند.»
همچنین محمود جعفری دهقی، گردآورندۀ این اثر در مقدمۀ خود نوشته است: «بار دیگر خدای بزرگ را سپاس می‌گزارم که فرصتی دیگر به دست آمد تا به منظور پاسداری از فرهنگ و زبانهای سرزمینمان به برگزاری ششمین همایش ملی زبان‌ها و گویش‌های ایران توفیق یابیم. حاصل این همایش افزون‌بر هم‌پرسگی و گفتگو با زبان‌پژوهان و صاحبنظران دربارۀ زبانهای سرزمینمان، مقالاتی است که در مجموعه حاضر به شما فرهیختگان و دوستداران زبانهای ایران عزیز تقدیم می‌گردد.
همانگونه که مسبوقید، زبان‌ها و گویش‌های ایران اسناد هویت ملی، دینی و فرهنگی ماست. پژوهش، حفظ و معرفی این اسناد که یکی از مهمترین گنجینه‌ها و ذخائر ملی است خویشکاری همۀ دوستداران فرهنگ و تمدن ایران زمین است.
ایرانیان مجموعۀ بزرگی شامل مادها، پارس‌ها و پارت‌ها در فلات ایران، کیمری‌ها و شاخۀ دیگری از سکاها و سرمت‌های منطقۀ اوکراین، آسی‌ها در منطقۀ قفقاز، سغدها، خوارزمیان، ختنی‌ها، هپتالیان و یوئه چی‌ها در آسیای میانه‌اند. گروهی از آنها مانند مادها و پارس‌ها در حدود هزارۀ نخست پیش از میلاد به فلات ایران وارد شدند و در دامنه‌های زاگرس سکونت یافتند و با بومیان ساکن در ایران درآمیختند. مادها و پارس‌ها سپس‌تر در سده‌های هشتم و هفتم پیش از میلاد حکومت‌های ماد و هخامنشی را تشکیل دادند.
براین اساس، زبان‌شناسان زبانهای ایرانی را به سه گروه تقسیم می‌کنند. زبانهای ایرانی باستان شامل زبانهای مادی، فارسی باستان، اوستایی و سکایی، و زبانهای ایرانی میانه شامل زبانهای پارتی، پهلوی، سغدی، ختنی، خوارزمی و بلخی، بواسطۀ وجود سه شاهنشاهی جهانی هخامنشی، اشکانی و ساسانی در فلات ایران و بیرون از آن گسترش یافت. حاصل زبانهای یادشده غالباً با عنوان زبانهای ایرانی نو ادامه یافته است. به همین روی گستردگی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی به گونه‌ای است که امروزه بخش قابل توجهی از آنها در بیرون از مرزهای جغرافیای سیاسی ایران قرار گرفته است. این زبان‌ها حامل فرهنگ و جهان‌بینی ایرانی‌اند و این فرهنگ را در سراسر جهان ایرانی منتشر می‌سازند. نگاهی به برخی شاخه‌های زبانهای ایرانی تنوع و گستردگی این زبان‌ها و گویش‌های آن را نشان می‌دهند. درحال حاضر زبان‌ها و گویش‌های آسی، تالشی و کردی در مناطقی از قفقاز، داغستان، گرجستان، ارمنستان و اران تکلم می‌شود. گروهی از زبان‌ها و گویش‌های شرقی ایران در تاجیکستان، افغانستان، پاکستان، کشمیر، پنجاب و سند تا سین کیانگ در شمال غربی چین، رواج دارند. بخش مهمی از گویش‌های جنوب غربی ایران تا کشورهای جنوبی خلیج فارس گسترده شده‌اند. همچنین، با همت شعرا و ادبای ایرانی، زبان فارسی دری در دوران اسلامی بخش قابل توجهی از شبه‌قاره هند، آسیای میانه و آسیای صغیر را فرا گرفته است. این زبان برای سده‌های متمادی به عنوان زبان علمی و ادبی در این گسترۀ بزرگ به کار رفته است.
نکتۀ نگران‌کننده اما گزارشی است که سازمان یونسکو برای نخستین‌بار در سال ۱۹۹۶ با انتشار اطلس زبانهای در معرض خطر مطرح نمود. طبق اعلام یونسکو ۲۴ یا ۲۵ زبان در ایران در خطر نابودی قرار دارد. در حال حاضر گویش‌های هرزنی و گرینگانی در استان اردبیل، تالشی در استان گیلان، وفسی و آشتیانی در استان مرکزی و تاکستانی در استان قزوین، که همگی از گویش‌های زبان تاتی به‌شمار می‌روند، در خطر هستند. همچنین گویشوران لاهیجی، بالاخانی، سوراخانی و … که گویش‌های تاتی جمهوری آذربایجان محسوب می‌شوند نیز با چنان سرعتی در حال کاهش‌اند که از دیدگاه زبان‌شناسی جزو زبانهای در حال انقراض شمرده می‌شوند. شماری از گویش‌های استان سمنان نیز در معرض نابودی است. همچنین کُمزاری که یک گویش ایرانی است و گویشوران آن در آن سوی تنگۀ هرمز و در کشور عمان هستند نیز جزو زبانهای در خطراند. راهجردی، دزیدی، نطنزی، گزی، خوانساری، نائینی، دری زرتشتی، سیوندی، کرشی، اچمی و گویش‌های آن از جمله بشکردی و کمزاری از دیگر زبانهای ایرانی در خطر هستند. شماری از زبان‌هایی که گویشورانشان در تاجیکستان، ازبکستان، افغانستان و شرق چین زندگی می‌کنند نیز در گروه زبانهای در معرض تهدید نابودی قرار دارند. همه این گزارش‌ها سنگینی بار مسؤلیت ما را در حفظ زبانهای یاد شده نمایان می‌سازد.
افزون‌بر زبانهای ایرانی نظیر کردی، بلوچی و لری و غیره، زبانهای دیگری نیز در سرزمین ما تکلم می‌شود که همگی پیکر توانای زبانهای موجود در ایران را تشکیل می‌دهند. زبانهای ترکی، ترکمنی، ترکی خراسانی، ترکی افشاری، عربی، ارمنی، گرجی، آشوری و چرکسی از دیگر زبانهای موجود در ایران به شمار می‌روند. این زبان‌ها که از سوی گروه بسیاری از هم‌میهنان ایرانی تکلم می‌شود، موجب غنای فرهنگی و علمی زبانهای ایرانی بوده و همواره به ارزش زبانهای ایرانی افزوده است. در واقع زبان فارسی به عنوان زبان رسمی به منزلۀ یکی از عوامل و عناصر اتحاد و یگانگی میان همۀ ایرانیان تلقی می‌شود. این زبان از چنان گنجینۀ فرهنگی، ادبی و علمی سترگی برخوردار است که از دیرباز همۀ ایرانیان را به هم پیوند داده است و هیچ عاملی توان جدایی آنها را از یکدیگر نداشته است. به همین سبب امروزه بر این باوریم که زبان فارسی تنها متعلق به ایرانیان نیست بلکه میراث مشترک ملت‌های مشرق‌زمین است. این میراث متعلق به مردم ایران، هند، پاکستان، افغانستان، تاجیکستان، ترکیه و اقوام متعددی است که طی سده‌ها اندیشه‌های فلسفی، و عواطف و احساسات ادبی خود را به وسیلۀ آن پرورش داده و به تکامل رسانده‌اند.
بنابراین امروزه ابزار بسیار ارزشمندی به نام زبان در اختیار ما است که با نگهبانی و پاسداری از آن می‌توان تاریخ و فرهنگ و هویت خود را به جهان عرضه کنیم و بنای رفیعی از رابطۀ فرهنگی و دوستی میان ایران امروز و سرزمین‌هایی که زبانهای ایرانی در آن رواج دارد برقرار سازیم.
به همین منظور مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی برنامه نخستین همایش بین‌المللی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی را در سال ۱۳۹۱ بنیاد نهاد و پس از آن هر دوسال یکی‌دیگر از همایش‌های نام‌برده را برگزار نمود. دستاوردهای این همایش‌ها یکی ارائۀ مجموعه سخنرانی‌هایی بود که از سوی استادان و پژوهشگران زبانهای ایرانی ارائه شد و به لطف الهی و همت ریاست محترم مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی و همکاران سخت‌کوش بخش انتشارات مرکز، اکنون چاپ شده و در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است. دودیگر آشنایی دانشجویان و جوانان جستجوگر با مبانی زبانهای ایرانی طی برپایی همایش از طریق آشنایی با استادان و پژوهشگران زبانهای ایرانی است. سدیگر اینکه، پس از اجرای نخستین همایش بین‌المللی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، دبیرخانۀ دائمی همایش بین‌المللی زبان‌ها و گویش‌های ایران (گذشته و حال) در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی گشایش یافت و در پی آن با عنایت ریاست محترم مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی و همت همکاران دبیرخانۀ همایش مقدمات برپایی همایش بعدی (اینک: هفتمین همایش) زبان‌ها و گویش‌های ایرانی را تدارک دید.
در خاتمه وظیفۀ خود می‌دانم که نخست از مساعی و حمایت بی‌دریغ جناب آقای سیدکاظم موسوی‌بجنوردی ریاست محترم مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی در برپایی ششمین همایش و چاپ مجموعه مقالات آن، سپاسگزاری کنم. افزون‌براین، سپاس خود را به حضور ارزشمند استادان فرزانه اعضای شورای عالی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی و نیز استادان سایر دانشگاه‌ها در جلسات هیأت رئیسه همایش تقدیم می‌دارم.
بار سنگین اجرای این همایش به‌ویژه بر دوش جناب آقای مهندس علی بجنوردی و تیم همکار ایشان، و نیز دبیران اجرایی، کمیته فنی، بخش انتشارات مرکز، جناب آقای مهندس محسن بجنوردی و همکاران محترم ایشان، دبیرخانه و تمامی همکاران مرکز دائرةالمعارف بوده است. همچنین لازم می‌دانم از همکاری آقای مهندس عزت‌زاده دبیر انجمن ایران‌شناسی و دبیر اجرایی همایش و نیز آقای پورشریف که بازخوانی مقالات را به عهده داشتند و سرکار خانم خان‌احمدی سپاسگزاری کنم. اطمینان دارم که بدون یاری آنها در این راه توفیقی حاصل نمی‌شد. بدین مناسبت سپاس خود را به همۀ همکاران مرکز تقدیم می‌دارم. امید است انتقادات و ارشادات خود را با دبیرخانه دائمی همایش در میان بگذارید.»
«مجموعۀ مقالات ششمین همایش ملی زبان‌ها و گویش‌های ایران (گذشته و حال)» در ۶۸۰ صفحه، با شمارگان ٢٠٠ نسخه و به بهای ۸۵٠هزار تومان از سوی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی) نشر یافته است که علاقه‌مندان برای تهیۀ آن می‌توانند از راه‌های زیر اقدام کنند:
مراجعۀ حضوری به فروشگاهِ انتشارات مرکز به نشانی تهران، میدان شهید باهنر (نیاوران)، خیابان شهید پورابتهاج، شمارۀ ۲۱۰
مراجعه به فروشگاه اینترنتی انتشارات مرکز به نشانی store.cgie.org.ir
تماس با انتشارات مرکز با شمارۀ تلفن ۰۲۱۲۲۲۹۷۶۷۷ و ۰۹۱۲۳۹۳۱۸۳۶
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید