گزارش ایران از همایش «ایران: نام، مردم، سرزمین»

1393/12/20 ۰۹:۲۵

همایش «ایران: نام، مردم، سرزمین» از سلسله‌همایش‌های «ایران: ملیت، تاریخ و فرهنگ» در روز یکشنبه هفدهم اسفندماه در تالار رایزنِ «مرکز دایرئ‌المعارف بزرگ اسلامی» و با همکاری دستیار ویژه ریاست جمهوری در امور اقوام و اقلیت‌های مذهبی با حضور شخصیت‌های فرهنگی، دولتمردان و علاقه‌مندان به فرهنگ ایرانی برگزار شد. این همایش با هدف واکنش به کوشش‌هایی بود که در چند دهه اخیر برای هویت‌زدایی از فرهنگ ایرانی انجام شد.

به نام ایران

  نیما نریمان: همایش «ایران: نام، مردم، سرزمین» از سلسله‌همایش‌های «ایران: ملیت، تاریخ و فرهنگ» در روز یکشنبه هفدهم اسفندماه در تالار رایزنِ «مرکز دایرئ‌المعارف بزرگ اسلامی» و با همکاری دستیار ویژه ریاست جمهوری در امور اقوام و اقلیت‌های مذهبی با حضور شخصیت‌های فرهنگی، دولتمردان و علاقه‌مندان به فرهنگ ایرانی برگزار شد. این همایش با هدف واکنش به کوشش‌هایی بود که در چند دهه اخیر برای هویت‌زدایی از فرهنگ ایرانی انجام شد. ریاست عالی این همایش با سیدکاظم موسوی بجنوردی و حجت‌الاسلام علی یونسی بود و آیت‌الله سیدمحمد موسوی بجنوردی، دکتر فتح‌الله مجتبایی و دکتر محمدعلی موحد دبیران افتخاری آن بودند. اعضای شورای علمی همایش از دکتر سیدصادق سجادی، دکتر اصغر دادبه، دکتر نصرالله‌پورجوادی، دکتر سیدجواد طباطبایی، دکتر داریوش شایگان، دکتر ژاله آموزگار، دکتر محمود جعفری دهقی و دکتر محمدمجتهد شبستری تشکیل شده بود.

«مرا  دخمه در خاک ایران کنید»

هوای دارآباد مطبوع بود و فضاسازی «مرکز دایرئ‌المعارف بزرگ اسلامی» روح‌نواز. از فرش قرمز تشریفات گذشتم. در را مردی جوان و خوشرو گشود. پس از طی چند پله وارد تالار رایزن شدم. برنامه با کمی تأخیر آغاز شده بود، اما من کمی بیشتر از آن دیر کرده‌بودم. سخنرانی سیدکاظم موسوی بجنوردی را از دست دادم که او طی آن نوید برگزاری پنج همایش را از این مجموعه داده بود. او همچنین در پاسخ به کسانی که در نام «ایرانی» تشکیک می‌کنند، به وصیت «بهرام چوبین» در بستر مرگ خطاب به خواهرش «گردیه» اشاره کرد: «مرا در دخمه در خاک ایران کنید» و آن را نشانه‌ای از وطن‌پرستی و پاسخی به تمام کسانی  دانست که درباره نام ایران تردید می‌کنند.

ایران، «جهانی»‌متولد شده است

در آغاز سخنرانی دیگر رئیس‌عالی این همایش، حجت‌الاسلام علی یونسی، مشاور ویژه رئیس‌جمهوری در امور اقوام و اقلیت‌های مذهبی، وارد تالار شدم. او فلات ایران را همواره مهد اقوام، تمدن و زبان ایرانی دانست و گفت همه افراد و فرهنگ‌های این منطقه، ایرانی هستند و اگر زبانی، خرده‌فرهنگی یا خرده‌قومی از جایی در این ظرف قرار گرفته‌است به مرور ایرانی شده‌است.

او سپس اطلاق نام «ایران بزرگ» و «ایران فرهنگی» را به تمام بخش‌های جداشده و کنونی ایران اطلاقی، درست، مستند و علمی خواند و تأکید کرد که ما برای حفظ هویت تاریخی و امنیت ملی خود باید حریم، حدود و منطقه نفوذ خود را بشناسیم. او ضمن احترام به مرزهای مصنوعی گفت که هرچند ما چشمداشتی به این مرزها نداریم اما واقعیت این است که فرهنگ، ادبیات، دین و تاریخ ایرانی در این گستره جاری است و از این رو اتحادیه‌ای طبیعی در این منطقه وجود دارد و روزی این اتحادیه شکل خواهد گرفت.

او گفت که ایران از زمانی که متولد شد «جهانی» بوده است و مدیران و رهبران ایران و حتی مردمان عادی این سرزمین همواره جهانی فکر می‌کردند. از این رو، ما باید جایگاه خودمان را بدانیم، به خودآگاهی برسیم و به این امر توجه کنیم که جهانی بیندیشیم و ملی عمل کنیم.

ایران یا پارس

پس از سخنرانی این دو، نوبت به برنامه اصلی رسید که در دو بخش تدارک دیده شده بود. بخش نخست که تا ظهر ادامه داشت و محور آن «نام سرزمین ایران» بود. رویکرد عمومی این بخش، پاسخ به شبهاتی بود که بر سر نام ایران در سال‌های اخیر وارد شده‌است و بویژه بر مبنای تصمیمی که در سال 2131 اتخاذ شد، مبنی بر به‌کارگیری نام ایران به جای persia، و همچنین همنامی «استان فارس» با «واژه پارس» که در زبان‌های دیگر به معنای کشور ایران به کار رفته‌است، در نام و گستره ایران تردید کرده‌اند. ریاست این بخش را دکتر فتح‌الله مجتبایی بر عهده داشت که البته در میانه نشست، آن را به دکتر جلال خالقی مطلق واگذار کرد.

سخنرانی نخست این جلسه را با عنوان «نام مردم ایران در فارسی‌باستان و متون غیرایرانی»، دکتر ژاله آموزگار ایراد کرد و با بررسی متون کهن، از کتیبه‌ها گرفته تا اوستا و ریگ‌ودا، به اثبات قدمت نام ایران، ایرانویج و ایرانشهر برای این سرزمین و نیز ریشه‌شناسی این نام پرداخت و مرزهای جغرافیای اساطیری آن را بازشمرد. او علت رواج واژه «پارس» به جای «ایران» را در یونان احتمالاً به این علت دانست که یونانیان با این بخش از کشور ما ارتباط بیشتری داشته‌اند؛ چنانچه ما نیز آنان را به جای هلن، یونان خوانده‌ایم.

پس از او دکتر صادق سجادی سخنرانی خود را با عنوان «ایران و ایرانیان در متون تاریخی عربی بعد از اسلام» ایراد کرد و به رصد واژه‌هایی چون ایران، ایرانشهر، ایرانیه، ایرانیون، آریان، فرس، مملکئ الفرس در این متون، از غرب و شرق عالم اسلام پرداخت.

دکتر خالقی مطلق در ادامه نشست، تریبون را در اختیار گرفت و درباره تفاوت زبان «قومی» و«ملی» سخنرانی کرد. او بیان کرد که ما باید زبان‌های قومی را ارج بنهیم تا «سفره فرهنگ ایران» رنگین‌تر شود اما باید مرز زبان قومی و ملی را کاملاً جدا کنیم تا به تنش‌های سیاسی و فرهنگی دچار نشویم و در ایران هیچ زبانی نمی‌تواند رقیب زبان فارسی باشد.

دکتر اصغر دادبه سخنران بعدی این همایش بود که سخنان خود را با شعر «به‌هوش باش که ایران تو را پیام دهد» از ملک‌الشعرای بهار آغاز کرد و به بررسی ایران در متون فارسی پرداخت. او ضمن اشاره به شبهه‌هایی که در این زمینه در سال‌های اخیر بویژه در محیط‌های مجازی وارد شده‌است، نام ایران را که 1500 بار در شاهنامه تکرار شده بدیهی خواند و افسوس خورد که امروز باید راجع به بدیهیات سخن بگوییم و همایش بگذاریم.

پس از دادبه، دکتر عنایت‌الله فاتحی‌نژاد، ایران را در متون کهن ادب عربی و ادبیات جاهلی بررسی کرد و در پایان صفر عبدالله از تاجیکستان، سردبیر نشریه روسی‌زبان «ایران‌نامه»، نیز به جایگاه دعوت شد و سخنانی کوتاه در «عظمت ایران» ایراد کرد.

مرزهای ایران

در بخش دوم که پس از نماز و ناهار اجرا شد، رویکرد عمده در بازشناسی مرزهای سرزمین ایران بود و ریاست آن را دکتر صادق سجادی بر عهده داشت. سخنران نخست این بخش، روزبه زرین‌کوب بود که به بررسی مرزهای شرقی ایران تا زمان ساسانیان پرداخت. او در آغاز به مفهوم مرز در متون کهن ایرانی اشاره کرد و گفت در این متون «کش» به معنی شیار و خط در این مفهوم به کار رفته و بندهش «کش» را مرز «کش‌ور»ها می‌داند. او سپس با اشاره به مفهوم مقدس مرز، اشاره کرد که در اسطوره‌های ایرانی پاسداری مرزها بر عهده سپندارمذ بوده‌است و شخصیت‌هایی چون آرش و زریر، جان خود را بر راه حفظ مرزها گذاشته‌اند. او در ادامه مرزهای شرقی ایران را در دور‌ه‌های مادی، هخامنشی، سلوکی و اشکانی بررسی کرد.

در ادامه، دکتر محمود جعفری دهقی، به بررسی مرزهای ایران در دوره ساسانی پرداخت و بیش از آن بر تاریخ سیاسی این دوران متمرکز شد. پیش از سخنرانی بعدی، سجادی با اشاره به کشف اسکلت هفت‌هزار ساله بانوی ایرانی در خیابان مولوی تهران و متعاقب آن کشف سازه‌هایی با قدمت بیش از نه هزار سال، اظهار تأسف کرد که نهاد مسئول مشخصی ساماندهی آن را عهده دار نیست و این کشف باستانی بدون ساماندهی رها شده و حتی نشریات و اهل علم و تحقیق نیز به این مهم توجهی نکرده‌اند.

پس از این نکات، دکتر احمد آرین‌نیا که قرار بود مرزهای ایران از اسلام تا صفویه را بررسی کند، به کلیاتی از تاریخ این دوران اشاره کرد و پس از او دکتر محمد حسن نامی به بررسی پهنه ایران در دوران معاصر پرداخت و با ذکر تاریخچه مساحتی در ایران، آخرین اعلام رسمی در این خصوص را 1648195 کیلومتر مربع دانست که توسط رزم‌آرا اعلام شده و تنها پهنه خشکی ایران را در برمی‌گیرد. او با اعلام رقم 1873959 کیلومتر مربع وسعت خشکی و دریای ایران، پیشنهاد کرد این عدد به‌عنوان مساحت صحیح ایران اعلام شود.

در انتها دکتر سیدجواد طباطبایی که عنوان سخنرانی‌اش «نقش تحولات جهانی در تغییرات مرزی ایران» اعلام شده‌بود، عمده سخنان خود را بر «قائم‌مقام» و تلاش‌های او در جنگ‌های ایران و روس متمرکز کرد و شخصیت او را به لحاظ فهم اندیشه سیاسی دوران جدید و حفظ مصالح ملی بی‌‌نظیر خواند. پس از سخنرانی پایانی، این همایش بدون مؤخره و پرسش و پاسخ اعلام‌شده پایان یافت.

روزنامه ایران