1393/11/15 ۱۰:۱۵
یک منتقد ادبیات داستانی گفت: نویسندگان ادبیات داستانی ما در حوزه دفاع مقدس باید پژوهش و تحقیق داشته باشند که متأسفانه این مسئله مشهود نیست و پژوهش اندکی در این حوزه دارند. از سوی دیگر متولیان امور نظامی ما نیز توجه چندانی به این بخش ندارند.
دومین جلسه از سلسله جلسات «بررسی ادبیات داستانی دفاع مقدس» با موضوع نقد و بررسی کتاب «در آفریقا همه چیز سیاه است» در سرای اهل قلم برگزار شد.
در ابتدای این جلسه احمد شاکری با بیان مقدمه‌ای توضیح داد: این کتاب از ویژگی‌های خاصی برخوردار است چرا که به مقوله دشمن در دوران دفاع مقدس پرداخته است. در حقیقت هر جنگ دو طرف دارد که طرف مقابل برای آن یکی دشمن به حساب می‌آید و هر دو نیز رفتارهای متضاد دارند. در همین رابطه از دهه 60 تاکنون با بسامدهای متفاوتی در ادبیات داستانی دفاع مقدس مواجه هستیم. به گونه‌ای که در دهه 60 ادبیات دفاع مقدس ساختاری حماسی داشت اما در دهه 70 یا 80 شاهد سیاه‌نمایی‌هایی در رابطه با دفاع مقدس شدیم.
وی افزود: معمولا در دهه 70 دشمن از نگاه راوی بیان می‌شد و راوی یا نویسندگان نگاه معرفتی به دفاع مقدس و ارزش‌های آن نداشتند و حتی به نقد جریان حماسی دوران دفاع مقدس پرداختند و معتقد بودند که در دهه 60 واقعیت‌ها سانسور شده و همه حقایق نیز بیان نشده است. در آغاز این جریان که در دهه 70 بود به تحریف اصل دشمنی گرایید و موارد ایدئولوژیک در رابطه با دشمنی نیز حذف شد. بعضا به ادبیات ضد دفاع مقدس تبدیل شدند و برخی نیز اساسا اصل جنگ و آنچه که در آن اتفاق افتاده است برایشان اهمیت نداشت. مانند بیانیه کانون نویسندگان که در آن عنوان کرده بودند در جنگ تحمیلی ایران به اندازه عراق مقصر است. در همین بین نیز هنگامی که به موضوع دشمن در ادبیات داستانی پرداخته شد کسانی معتقد بودند که اگر دشمن را نشناسیم و آن را قیاس نکنیم در حقیقت خودمان را هم نشناخته‌ایم و در حقیقت باید از آنچه که موجب آغاز جنگ شده است عبرت بگیریم. در این بین افرادی هم میل به نوآوری داشتند.
شاکری یادآور شد: احمد دهقان، داود غفارزادگان و قیصری از جمله نویسندگانی بودند که به مقوله دشمن در ادبیات دفاع مقدس پرداخته‌اند. در همین بین کتاب «فال خون» داود غفارزادگان در جایزه ربع قرن کتاب دفاع مقدس برگزیده شد. همچنین «پرسه در خاک غریبه» احمد دهقان هم از جمله کتاب‌های مورد توجه در این بخش است.
در ادامه این نشست کامران پارسی‌نژاد کارشناس و منتقد ادبی با تأیید سخنان شاکری ادامه داد: آنچه که در غرب در رابطه با ادبیات ضد جنگ اتفاق می‌افتد در ایران بسیار متفاوت است چرا که در ایران معمولا داستان‌هایی موجود است که به سیاه‌نمایی درباره دفاع مقدس پرداخته‌اند. ما این کتاب‌ها را نمی‌توانیم ضد جنگ بنامیم چرا که روش آن‌ها با ماهیتی که دفاع مقدس دارد یکی نیست چون جنگ تحمیلی عراق علیه ما در حقیقت دفاع بوده است بنابراین باید تعریف دیگری از این مدل ادبیات داستانی داشته باشیم که من از آن به عنوان «ادبیات ضد ارزش‌های دفاع مقدس» نام می‌برم. در حقیقت آنچه که می‌توانیم مدلی از ادبیات ضد جنگ عنوان کنیم شاید کتاب «پل معلق» آقای محمدرضا بایرامی باشد.
وی افزود: برخی‌ها ناجوانمردانه درباره دفاع مقدس می‌نویسند و هیچ توجهی به ماهیت دفاع مقدس، وطن و پایبندی به ارزش‌های میهنی ندارند. اگرچه ممکن است هر جنگی اشتباهاتی داشته باشد اما باید ببنیم که سهم ایثار، از خودگذشتگی و تحول‌پذیری رزمندگان نسبت به این اشتباهات چقدر بوده است، آنوقت در رابطه با آن قلم بزنیم و گمان نکنیم که فضای حاکم بر جبهه همان سیاه‌نمایی‌هایی است که در ادبیات ضد ارزش‌های دفاع مقدس نمایان است.
پارسی‌نژاد با اشاره به تحولاتی که هم اکنون در کشور عراق شکل گرفته است، توضیح داد: باید در نظر بگیریم که پس از ادبیات داستانی دفاع مقدس که در سال‌های 60، 70 و 80 شکل گرفت، اکنون گونه دیگری از این ادبیات در حال روی دادن است که تحت تأثیر اوضاع سیاسی-اجتماعی کشورهای ایران و عراق قرار دارد. به این معنی که با توجه به شرایط سیاسی عراق و حضور داعش، برخی متولیان امور فرهنگی بیان می‌کنند که باید ادبیات ما نسبت به عراق و آنچه که در دوران دفاع مقدس شکل گرفته است تهاجمی نباشد و به مسائل انسانی، تفاهم‌ها و اشتراکات شیعیان وارد شویم چرا که این مسئله نیز بخشی از دوران دفاع مقدس ما را تشکیل داده است.
این منتقد یادآور شد: خیلی از کشورها کنجکاو هستند که بدانند که جنگ تحمیلی از نگاه ایرانی‌ها چگونه است و ما آن را به چه صورت جلوه می‌دهیم. مخصوصا در این بین کشور ترکیه بیشترین توجه را دارد، اما موضوعی که اکنون باید به آن توجه شود آن است که نویسندگان ادبیات داستانی ما در حوزه دفاع مقدس باید پژوهش و تحقیق در این حوزه داشته باشند که متأسفانه این مسئله مشهود نیست و پژوهش اندکی در این حوزه دارند. از سوی دیگر متولیان امور نظامی ما نیز توجه چندانی به این بخش ندارند. چه بسا می‌توان پیوند خوبی میان مسائل نظامی و ادبیات داستانی ایجاد کرد. اگرچه رزمایش نیز تأثیرگذار است اما نمی‌تواند همه آنچه را که به امور جنگ اختصاص دارد به نمایش بگذارد.
پارسی‌نژاد با اشاره به اینکه نویسندگان ایرانی در اسطوره‌سازی ضعیف هستند توضیح داد: متأسفانه هنگامی که در رابطه با ایثارگری و شجاعت رزمندگان در دوران دفاع مقدس حقایق را بیان می‌کنیم متهم به شعارنویسی می‌شویم و این به دلیل آن است که نویسندگان نمی‌توانند پشتوانه ذهنی و پیش‌زمینه ذهنی درستی به صورت گام‌به گام به مخاطبانشان ارائه بدهند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود اشاره‌ای به داستان‌های کتاب «در آفریقا همه چیز سیاه است» کرد و گفت: این کتاب ساختار مستحکم، خوب و منسجمی دارد و انصافا آقای ساسان ناطق با نواندیشی به دنبال طرح و ایده‌ای نو است. او به خوبی موجزنویسی را دنبال می‌کند و می‌تواند مطالب را در کمترین کلمات به مخاطبانش انتقال دهد اما احساس می‌کنم این موجزنویسی در داستان «کسی به مرده‌ها لگد نمی‌زند» که سرگذشت خودکشی تعدادی از اعضای جوخه اعدام عراقی‌ها و ترور فرمانده‌شان است، بسیار مشهود و از حد گذشته است و استفاده خوبی از زاویه دید اول شخص نشده است و داستان کشمکش زیادی ندارد و رنگ و بوی داستان نیز فضای آرمان‌گرایانه دهه 60 را به ذهن مخاطب تداعی می‌کند. اما در داستان «خط» اینگونه نیست و همه عوامل داستان به خوبی به بیان رویدادها می‌پردازند.
در ادامه این نشست ساسان ناطق نویسنده کتاب «در آفریقا همه چیز سیاه است» توضیح داد:فهمیدن آنچه که آن سوی خاکریز دشمن است برای من بسیار لذت دارد و برای آنچه که خواستم ارائه بدهم تحقیقات و مطالعه خوبی انجام دادم و با فرماندهان، رزمندگان و آزادگان صحبت کردم اما بیشترین استفاده منابعم از خاطرات اسرای ایرانی بود و بیشتر سعی کرده‌ام برشی از جبهه دشمن را به نمایش درآورم.سعی کردم کارم شبیه دیگر کارهای داستانی منتشر شده در حوزه ادبیات دفاع‌مقدس نباشد. معتقدم یکی از وظایف یا رسالت نویسندگان این است که یک قدم جلوتر از آنچه که نامش را سرگرمی می‌گذارند به واقعیت‌های مرتبط با دفاع‌مقدس نزدیک شوند.
وی افزود: آنچه که به عنوان جوخه اعدام در عراق وجود داشت با فضایی که در ایران حاکم بود بسیار فرق می‌کرد چرا که عراقی‌ها هنگامی که از خط مقدم و دستورات تمرد می‌کردند آن‌ها را به پشت خط مقدم می‌آوردند و اعدام می‌کردند. این در حالی است که تنبیه یک نیروی ایرانی،انتقال وی از خط مقدم به به پشت خط بود و همین کار هم آن نیرو را ناراحت می‌کرد چون دوست داشت در خط مقدم بجنگد.
ایسنا
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید