نگاهی به کتاب «تاریخ فلسفه قرون وسطی و دوره تجدد»

1404/1/25 ۱۰:۵۵

برهیه در کتاب «تاریخ فلسفه قرون وسطی و دوره تجدد» نشان می‌دهد که چگونه نوافلاطونی‌گری پلی میان فلسفه‌ یونان باستان، دین مسیحی، فلسفه‌ اسلامی (مثل ابن‌سینا و سهروردی) و حتی عرفان شرقی بوده است.

امروز ۱۲ آوریل زادروز امیل بِرهیه از فیلسوفان تاریخ‌نگار فرانسوی و مولف کتاب «تاریخ فلسفه قرون وسطی و دوره تجدد» است. این کتاب، از مهم‌ترین منابع فلسفی به زبان فارسی است که سیر تحول اندیشه‌ فلسفی را از دوران قرون وسطی تا ظهور فلسفه‌ مدرن بررسی می‌کند.

این اثر توسط یحیی مهدوی استاد فقید فلسفه دانشگاه تهران ترجمه و تلخیص شده وتوسط انتشارات خوارزمی منتشر شده است. بخش عمده ای از این اثر (۶ فصل از هفت فصل) به سیر فلسفه در دوره قرون وسطای مسیحی اختصاص یافته است و فصل آخر نخستین جوانه های تفکر جدید را مورد توجه قرار می دهد.

فصل نخست به نسبت معارف یونانی و اندیشه مسیحی می پردازد و فصل دوم نخستین اندیشه های مسیحی را که اهمیت فلسفی دارد مورد بحث قرار می دهد. فصول کتاب با قرون مهم فلسفه قرون وسطی تقسیم بندی شده است و از آنجا که فلسفه اسلامی تاثیر مهمی بر روی فلسفه مسیحی گذاشته است، یک فصل نیز به فلسفه جهان اسلام اختصاص یافته است. مخاطب در این کتاب با فیلسوفانی چون آگوستین، آکویناس، آنسلم و اسکوتوس آشنا می شود.

نویسنده نشان می‌دهد که چگونه فلسفه در این دوران میان عقل و ایمان، فلسفه و دین، تعادل برقرار می‌کرد و در عین وابستگی به الهیات، توانست نظام‌های عقلانی پیچیده‌ای پدید آورد. همچنین ورود اندیشه های فیلسوفان بزرگ اسلامی و یهودی همچون ابن‌سینا، فارابی، ابن‌رشد و ابن‌میمون به جهان مسیحی از بخش های جالب توجه کتاب است.

در فصل آخر کتاب با عنوان «دوره تجدد» مخاطب با نخستین نگاه های تحول آفرین در فلسفه اروپایی آشنا می شود. تاثیر فلسفه افلاطونی، جنبش های علمی، شکاکیت موجب می شود که چهره های جدیدی همچون مونتنی، نیکلای کوزایی و جوردانو برونو پا به عرصه تفکر بگذارند.

در مجموع، این کتاب نه‌تنها مروری تاریخی بر مکاتب و فیلسوفان بزرگ قرون وسطی و تجدد است، بلکه با نگاهی تحلیلی و فلسفی، نشان می‌دهد که چگونه اندیشه‌ فلسفی در گذر زمان تحول یافته و زمینه‌ساز شکل‌گیری دنیای مدرن شده است. این اثر برای دانشجویان فلسفه، پژوهشگران و علاقه‌مندان به اندیشه‌ی غربی، منبعی ارزشمند و خواندنی محسوب می‌شود.

برهیه به سنت فلسفه‌ تاملی و درونی وفادار ماند

امیل برهیه یکی از فیلسوفان و تاریخ‌نگاران برجسته‌ فلسفه در قرن بیستم فرانسه است که بیشتر به‌خاطر آثارش در زمینه‌ تاریخ فلسفه‌ی غرب شهرت دارد. او متولد۱۲ آوریل ۱۸۷۶ در فرانسه بود و در سال ۱۹۵۲ در ۷۵ سالگی درگذشت. برهیه در سوربن تحصیل کرد و بعدها استاد فلسفه‌ یونان باستان در همان دانشگاه شد. او همچنین عضو فرهنگستان علوم اخلاقی و سیاسی فرانسه بود. برهیه از جمله متفکرانی بود که فلسفه‌ غرب را به‌ویژه در دوره‌ یونان باستان، ریشه‌یابی و تحلیل می‌کرد.

برهیه را می‌توان از چهره‌های کلیدی در معرفی نوافلاطونی‌گری به دنیای مدرن دانست. او برخلاف جریان غالب پوزیتیویستی و علم‌گرای زمانه‌اش، به سنت فلسفه‌ تاملی و درونی وفادار ماند. تحت تاثیر افلاطون، فلوطین، سن آگوستین و دیگر متفکران دوران باستان بود و به رابطه‌ میان دین و فلسفه، و تاثیر نوافلاطونی‌گری بر اندیشه‌ی مسیحی و اسلامی بسیار علاقه‌مند بود.

مهم‌ترین اثر برهیه همین کتاب «تاریخ فلسفه» است که به بررسی گسترده‌ فلسفه‌ غرب از دوران باستان تا قرون وسطی می‌پردازد. این اثر یکی از منابع معتبر و مرجع در حوزه‌ تاریخ فلسفه است.

برهیه یکی از نخستین کسانی بود که تلاش کرد تاریخ فلسفه را نه‌فقط به‌صورت خطی و تحلیلی، بلکه به‌عنوان جریان‌های معنوی و درون‌ذهنی بررسی کند. تاثیر او را در آثار هانس گئورگ گادامر، پل ریکور و دیگر فیلسوفان هرمنوتیکی می‌توان دید. ترجمه‌ آثارش به زبان‌های مختلف باعث شد مخاطبانی فراتر از دنیای فرانسوی‌زبان نیز با او آشنا شوند.

امیل برهیه از نخستین فیلسوفان مدرن بود که فلسفه‌ فلوطین و نوافلاطونی‌گری را به‌طور سیستماتیک تحلیل کرد و جایگاه مهم آن را در تاریخ فلسفه‌ غرب نشان داد. او بر خلاف فیلسوفان قرن نوزدهم که فلوطین را صرفا یک اندیشمند عرفانی می‌دانستند، نشان داد که فلوطین دارای نظامی عقلانی و ساختاری فلسفی است. با تحلیل‌های امیل برهیه، فلوطین دیگر به‌عنوان یک «فیلسوف مبهم و عرفانی» دیده نشد، بلکه به‌عنوان پایه‌گذار نظامی منسجم و اثرگذار در نظر گرفته شد. برهیه نشان داد که چگونه نوافلاطونی‌گری پلی میان فلسفه‌ یونان باستان، دین مسیحی، فلسفه‌ی اسلامی (مثل ابن‌سینا و سهروردی) و حتی عرفان شرقی بوده است.

منبع: ایرنا