1393/11/6 ۰۸:۵۸
آیتالله سید محمدباقر موحد ابطحی، از علمای برجسته حوزه که سال گذشته، در 16 بهمن‌ماه دار فانی را وداع گفت، از جمله عالمان دینی بود که در رشته‌های گوناگون علوم اسلامی بویژه حدیث و رجال پژوهش‌های قابل‌تأملی داشت. وی که مقدمات و دروس سطح را در حوزه علمیه اصفهان، نزد پدرش، آیتالله حاج سید مرتضی موحد ابطحی از علمای اصفهان و استادانی همچون حضرات آیات حاج‌آقا رحیم ارباب و شیخ محمود مفید گذرانده بود، سطوح بعدی را در قم، در محضر حضرت امام خمینی(ره) و آیاتی همچون سید حسین بروجردی و سید محمد حجت کوه‌کمره‌ای سپری کرد.
شخصیت علمی آیتالله موحد ابطحی در گفت‌وگو با‌حجت‌الاسلام میرلوحی
امیر رضا قویدل: آیتالله سید محمدباقر موحد ابطحی، از علمای برجسته حوزه که سال گذشته، در 16 بهمن‌ماه دار فانی را وداع گفت، از جمله عالمان دینی بود که در رشته‌های گوناگون علوم اسلامی بویژه حدیث و رجال پژوهش‌های قابل‌تأملی داشت. وی که مقدمات و دروس سطح را در حوزه علمیه اصفهان، نزد پدرش، آیتالله حاج سید مرتضی موحد ابطحی از علمای اصفهان و استادانی همچون حضرات آیات حاج‌آقا رحیم ارباب و شیخ محمود مفید گذرانده بود، سطوح بعدی را در قم، در محضر حضرت امام خمینی(ره) و آیاتی همچون سید حسین بروجردی و سید محمد حجت کوه‌کمره‌ای سپری کرد. آیتالله ابطحی در طول حیات علمی و معنوی خود به پرورش شاگردان بسیاری همت کرد و افزون بر آن، با بنیان نهادن مدرسه و مرکز پژوهشی «الامام المهدی» در قم، به گردآوری اخبار و احادیث اهل بیت(ع) همت گماشت که رهاورد آن، انتشار ده‌ها کتاب ارزنده مانند الصحیفه السجادیه الجامعه و صحیفه الامام الرضا(ع) است. ایشان در طول حیات پر‌برکت خویش آثاری را نیز بر جای گذاشتند که کتاب المدخل الی تفسیر الموضوعی للقرآن کریم، الصحیفه السجادیه الجامعه، جامع الاخبار و الآثار عن النبی و الائمه الاطهار، الصحیفه العلویه الجامعه؛ از جمله آثار ایشان به زبان عربی است، این در حالی است که به زبان فارسی نیز تألیفاتی دارند. از این رو، قرار است جهت پاسداشت مقام علمی و معنوی آیتالله سید محمد باقر موحد ابطحی، دهم بهمن امسال که مصادف با شب رحلت حضرت فاطمه معصومه سلام‌الله علیها است، بعد از نماز مغرب و عشا در مسجد اعظم قم، نخستین مراسم سالگرد رحلت این حکیم فرزانه برگزار شود. با توجه به نزدیکی به سالگرد ایشان برآن شدیم تا با حجت‌الاسلام و المسلمین سید مصطفی میرلوحی، خواهرزاده این مفسر بزرگ که از استادان حوزه و دانشگاه است، به گفت‌وگو بنشینیم. گزارشی از این نشست در ادامه تقدیم می‌شود.
ذکر خاطره از رهبر معظم انقلاب درباره آیتالله ابطحی
خواهرزاده آیتالله موحد ابطحی در بیان خاطراتی از قول بزرگان دینی و علمی گفت: در دیداری که اخیراً خدمت رهبر معظم انقلاب رفتیم برای عرض تشکر بابت پیامی که برای رحلت آیتالله موحد ابطحی صادر کرده بودند، به این مضمون ایشان فرمودند: «وقتی سال 1338 به قم آمدم، حدود دو سال درس آیتالله بروجردی را درک کردم، آقای ابطحی از فضلای درجه یک درس ایشان بود که به اصطلاح طلبه‌ها مستشکل بودند». البته مستشکل یعنی کسی که بیشترین اشکال را به استاد می‌گرفت.
ممکن است 700 الی 800 نفر پای درس یک مرجع بنشینند، ولی هرکس اجازه اشکال و مواجهه با استاد را ندارد و فقط بعضی‌ها که توان علمی قوی برای بحث با استاد داشته باشند این اجازه را دارند. ایشان(رهبر معظم انقلاب) فرمودند: «آقای ابطحی بلند می‌شد و یک قدم هم جلو می‌رفت و با فریاد بلند و با لهجه اصفهانی اشکال می‌کرد».
حجت‌الاســلام والمسلمین میرلوحی با اشاره به استادان آیتالله موحد ابطحی گفت: بعد از سال‌های طولانی نشستن پای درس آیات عظام بروجردی، امام خمینی(ره)، گلپایگانی، خوانساری، اراکی، محقق داماد، علامه طباطبایی و دیگر بزرگان، آیتالله موحد ابطحی تدریس درس خارج فقه و اصول را شروع کردند. این را می‌دانید که وقتی هر طلبه عالی‌ترین درجات اجتهاد را در حوزه می‌گذراند، خودش استاد درس خارج فقه و اصول می‌شود.
ایشان فرمودند: «من 9 سال قبل از انقلاب، درس خارج فقه و اصول گفتم اما بعد احساس کردم وظیفه دیگری دارم».
در واقع سر درس آقای بروجردی این احساس نیاز به کار تحقیقی در رجال شیعه و احادیث شیعه بسیار محسوس بود و خود مرحوم آقای بروجردی چند بار فرمودند که بعضی از فضلا، احادیث شیعه را احیا کنند و برهمین اساس طرحی دادند که آیتالله موحد ابطحی هم جزو آن لجنه و کمیته‌ای بودند که شامل تعدادی از بهترین شاگردان آیتالله بروجردی می‌شدند که در نهایت آن طرح منجر شد به تألیف کتاب جامع احادیث الشیعه که به امر و اشراف آیتالله بروجردی بود، لذا این‌طور که از خودشان و بزرگان دیگر شنیدم، این یک مطلب در ذهن ایشان جرقه زد که باید دست همتی از آستین در بیاید تا احادیث و اخبار الائمه را احیا کند چرا که یکی از آموزه‌هایی که از استادشان آیتالله بروجردی داشتند، مسأله احیای آثار گذشتگان بود.
استاد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام با بیان اینکه در گذشته ده‌ها نفر از فقها، کتاب‌هایی نوشتند و اکنون یک فقیه هم می‌تواند یک کتاب را از نو تعریف کند، تصریح کرد: این‌طور که مرحوم آقای ابطحی و بزرگان دیگر می‌فرمودند، آقای بروجردی نظرشان این بود که فضلا مدام کتاب جدیدی را تألیف نکرده و دائم چاپی را خطی و خطی را چاپی نکنند بلکه بیایند کتاب‌هایی مرتبط با نیازهای روز مثلاً از فلان عالم را که باید و شاید تنقیح، تحقیق و با نیاز روز عرضه نشده دوباره احیا کنند.
از همین رو آیتالله ابطحی در یکی از آثار خود که حدود 130 جلد می‌شود، «عوالم العلوم» را احیا کردند که اصل آن حدود 20 تا 40 جلد است.
درواقع رسم علمای قدیم این بود که مجموعه اخبار جمع‌آوری شده از احادیث، محدثین و علمایی را که در شهرهای مختلف بودند در قالب مجموعه حدیثی چاپ می‌کردند. مثل علامه مجلسی که بحارالانوار را در 25 جلد قدیمی نوشت.
مدیرکل روابط عمومی و امور بین‌الملل دانشگاه امام صادق علیه‌السلام در تشریح اقدام مرحوم آیتالله موحد ابطحی در انتشار کتاب مستدرکات «عوالم العلوم» بیان کرد: کاری که این بزرگوار کرد این بود که کتاب «عوالم العلوم» نوشته آقا شیخ عبدالله بحرانی اصفهانی را به عنوان متن اصلی در نظر گرفت و بعد احادیث را از کتاب‌های دیگر و جهان اسلام جمع کرد و مثلاً احادیثی را که برای فاطمه الزهرا و امیرالمؤمنین در کتاب نیامده بود اضافه کرد که به این کار «مستدرکات»
گویند.
به عبارتی دیگر، احادیثی را که صاحب کتاب و صاحب متن اول مثلاً در مورد فاطمه الزهرا شاید 200 صفحه حدیث جمع کرده‌بودند ایشان به 800 صفحه رساندند یعنی بعضی از مباحث کتاب اصلی در تألیف مستدرکات آن به سه تا 5 برابر رسانده‌اند که اکنون از این 130 جلد که ایشان حاضر کردند حدود 30 تا 40 کتاب چاپ شده است. این هم فداکاری است که ایشان کرده‌اند چراکه با وجود اضافه کردن چند برابر به متن اصلی ولی اسم مؤلف آن شیخ عبدالله بحرانی خورده است و این نشان از اخلاص آن بزرگوار است.
تأسیــس نخستین مرکز تحقیقاتی پیشرفته
حجت‌الاسلام میرلوحی همچنین در توضیح بخش دیگری از شخصیت آیتالله موحد ابطحی گفت: باید اذعان کنم به این نکته که نخستین عالم و فقیهی که در قم مرکز تحقیقاتی با رایانه‌ای تأسیس کرد، آیتالله موحد ابطحی بودند.
همینطور نخستین مؤسسه تحقیقاتی جمعی که قبل از انقلاب در قم تأسیس شد، کار ایشان بود که مؤسسه الامام المهدی(عج) نام داشت.
البته بعد از انقلاب بحمدالله ده‌ها مؤسسه تحقیقاتی تأسیس شده‌است و اکنون بیش از 100 مؤسسه تحقیقاتی پیشرفته و هزاران محقق داریم که البته نخستین مرکز تحقیقاتی جمعی را ایشان قبل از انقلاب در خانه خودشان تأسیس کردند.
چراکه احساس می‌کردند که احادیث و روایات آل محمد(ص) آن‌طور که باید جمع‌آوری نشده‌است و بنابراین باید همه مجموعه، دسته‌بندی، تنقیح و تحقیق شود.
نوشتن نخستین تفسیر موضوعی قرآن کریم
وی افزود: ضمناً می‌توان اشاره‌ای داشت به نخستین تفسیر موضوعی قرآن در عالم تشیع که ایشان نوشته‌اند که البته مربوط به 50 سال پیش می‌شود. البته این ادعای بزرگی است در مورد تألیف نخستین تفسیر موضوعی قرآن در عالم تشیع. بنابراین اگر کسی کتابی قبل از آقای ابطحی در 50 سال پیش وقتی که ایشان در مطبعه حیدریه نجف تفسیر موضوعی قرآن را چاپ کردند، نوشته اعلام کند.
خواهرزاده آیتالله سیدمحمد باقر موحد ابطحی با اشاره به صحیفه‌ها به عنوان بخشی دیگر از آثار به جای مانده از این فقیه عالم تشریح کرد: در گذشته ما نام صحیفه سجادیه را شنیده بودیم که یکی از کتاب‌های دعای شیعه است که 54 دعا دارد که البته در نسخه اصلی که حضرت به امام باقر(ع) و زید شهید و بعد آرام آرام به دست ما رسیده‌است، 57 دعا بوده که سه دعا از آنها گم‌شده و الان 54 دعا از آن باقی مانده‌است که به آن صحیفه کامله سجادیه گویند که خیلی از مردم در خانه‌های خود آن را دارند. اما همه دعاهای امام سجاد(ع) این تعداد نیست.
برهمین اساس آیتالله موحد ابطحی شروع به تحقیق در تمام نسخه‌های دیگر صحیفه‌ها و جوامع روایی شیعه می‌کند و با گردآوری آنها، دعاهای امام سجاد(ع) را به 272 دعا می‌رساند که در یک جلد آمده‌است. در واقع صحیفه سجادیه معروف شامل 54 دعا است، ولی صحیفه سجادیه‌ای که آیتالله ابطحی تألیف کردند 272 دعا دارد.
استاد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام با اشاره به جمع‌آوری این صحیفه‌ها در حدود 20 سال پیش، گفت: نکته قابل توجه دیگر این است که آن بزرگوار اصرار و دقت زیادی داشتند که این کتاب‌ها حتی یک غلط هم در آن یافت نشود چراکه خود مرحوم ابطحی شخصاً آنها را بارها به دقت کنترل می‌کردند.
خدمات عمرانی آیتالله ابطحی
حجت‌الاسلام والمسلمین میرلوحی در ادامه اشاره‌ای کرد به خدمات عمرانی آیتالله موحد ابطحی در شهر «اقلید» از توابع استان فارس و در همین رابطه توضیح داد: آیتالله موحد ابطحی از شاگردان درجه یک آیتالله العظمی بروجردی بود. بر همین اساس آیتالله بروجردی به ایشان می‌فرمایند که بهاییت برای منطقه آباده و اقلید دهن‌باز کرده و آنجا در حال تبلیغات هستند و می‌خواهند مردم را از دین اسلام و تشیع بیرون و به سمت بهاییت ببرند.
بنابراین شما وظیفه دارید برای تبلیغ آنجا بروید. آیتالله موحد ابطحی هم (غیر از ایام تحصیل) در زمان‌هایی که طلبه‌ها برای تبلیغ می‌روند مثل ماه رمضان، ماه محرم و ایام فاطمیه، روزی که درس تموم می‌شد فوری با اتوبوس به منطقه می‌رفتند که برای نخستین بار در اقلید موفق به کشیدن خیابانی شدند که نام آن را به اسم
«امام زمان» گذاشتند. علاوه بر آن مدرسه، حمام، حسینیه و میدان و آثار عمرانی – دینی دیگری ساختند که همگی آنها به اسم امام زمان، صاحب زمان، بقیئ‌الله و اباصالح است. بنابراین، اینکه آقا فرمودند اقلید، شهر امام زمان(عج) است این نامگذاری برگرفته از خدمات آیتالله ابطحی بود.
استاد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام در ادامه شرح دیگر اقدامات مهم آیتالله محمدباقر موحد ابطحی تصریح کرد: یکی از اقدامات آیتالله سیدمحمد باقر موحد ابطحی مربوط می‌شود به سال 42 وقتی که امام(ره) دستگیر شدند و صحبت از اعدام حضرت امام به میان آمد.
آیتالله موحد ابطحی که در آن زمان در نجف بودند، شبانه جمعی از علما و فضلا همچون آیات عظام خویی، خوانساری، شیرازی و سیدمحمود شاهرودی را جمع کردند و به منزل آیت‌الله‌العظمی سید محسن حکیم رفتند تا ایشان با فشار به شاه ایران جلوی این اعدام را بگیرند که ایشان نیز با رئیس جمهوری وقت عراق ارتباط برقرار کردند که باعث شد آسیبی به حضرت امام وارد نشود.
همچنین از جمله دیگر اقدامات عمرانی و اجتماعی آن فقیه بزرگوار ساخت بزرگترین تونل خاورمیانه در جاده اقلید به یاسوج است که این تونل بعد از 8 سال با طول 2610 متر با پیشنهاد و پیگیری‌های آیتالله موحد ابطحی ساخته شد تا دسترسی به 90پارچه آبادی از طریق این جاده با امنیت و سرعت بیشتری برقرار شود.
اکنون این تونل افتتاح شده است و مردم از طریق آن رفت و آمد می‌کنند که البته بخشی از آن نیاز به تکمیل شدن دارد.
ماجرای روزهای آخر
حجت‌الاسلام و الــمسلمین میرلوحی با بیان اینکه قضایای روزهای آخری که آیتالله ابطحی به دانشگاه امام صادق علیه‌السلام آمدند، قصه عجیبی دارد، گفت: روز آخری که آیتالله موحد ابطحی به اینجا آمدند شنبه ظهر بود که از قبل از نماز، خدمت آیتالله مهدوی کنی و آیتالله باقری کنی بودند. سر ناهار خطاب به آیتالله مهدوی کنی فرمودند: «به من فرموده‌اند مردنم را»! نگفتند امروز یا فردا. بلکه منظور ایشان این بود که روزهای آخرم است.
حاج‌آقا مهدوی طبق معمول شوخی کردند و گفتند که ان‌شاالله تا 120 سال هستید. گفتند نه جناب آقای مهدوی شوخی نمی‌کنم و جدی می‌گویم. آمدم اینجا و وصیتنامه‌ای آوردم و این 9 نفر را وصی خود قرار می‌دهم. در میان اسامی 4 نفر از اخوان که همه از علما هستند، من با چند نفر دیگر بودیم.
از این‌رو به ایشان گفتم من وقت ندارم و گرفتار دانشگاه، مدرسه و مسجد هستم و همچنین به‌خاطر کسالت نمی‌توانم. گفتند برای این آمدم که آیتالله مهدوی به شما امر کنند و حاج آقای مهدوی هم به بنده امر کردند که این کار را قبول کنید.
این در وقتی است که حاج آقای مهدوی همیشه به من می‌گفتند که هیچ کار دیگری نکنید و هیچ جایی نروید تا فقط کارهای دانشگاه را انجام دهید.
و عجیب‌تر اینکه آقای مهدوی بعد از فوت مرحوم ابطحی فرمودند که ای کاش من رفته بودم و آقای ابطحی مانده بود! از بس عمر ایشان با برکت بود که آقای مهدوی چنین فرمودند.
من این نقل قول از آیتالله مهدوی کنی را اجازه پخش از تلویزیون ندادم ولی حالا که آقای مهدوی از دنیا رفته‌اند، این را می‌گویم.
روزنامه ایران
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید