قصه یک دست‌خط تاریخی!

1402/3/31 ۱۲:۳۱

نسخه‌ای خطی به شماره ۵۶۶۷ در ۱۷۲ برگ در گنجینه خطی کتابخانه و موزه ملی ملک وجود دارد که با این نام ثبت و فهرست شده است «اسناد و مکاتبات و یادداشتها: دستخطهای ناصرالدین شاه خطاب به امین‌السلطان و عرایض مردم با دستورهای شاه مربوط به سالهای ‎۱۲۹۳ تا ‎۱۲۹۵ و نیز نامه‌هایی از امین‌الدوله، حکیم‌الممالک، معاون‌الملک، نظام‌الدوله».

حاج حسین آقا ملک، احمد سهیلی خوانساری و احمد خان‌ملک ساسانی، در محضر «صاحب‌اختیار»

به گزارش روابط عمومی کتابخانه و موزه ملی ملک، موقوفه آستان قدس رضوی، این نسخه ارزشمند تاریخی که عکس ناصرالدین شاه و میرزا علی‌اصغر خان اتابک «امین‌السلطان» (صدراعظم ناصرالدین شاه) را در آغاز بر خود دارد، در زمان زندگی حاج حسین آقا ملک، بنیان‌گذار و واقف کتابخانه و موزه ملی ملک به این گنجینه رسیده و داستانی جذاب در پسِ خود دارد.

بخشی بزرگ از سندها، مکاتبه‌ها و یادداشت‌های درون این نسخه خطی، روشن نبوده برای چه کسانی در دربار قاجار در دوره ناصرالدین شاه بوده است. همین مساله، حاج حسین آقا ملک را برآن می‌دارد در جست‌وجوی کسی برآید که به مناسبات اداری و دولتی در دربار قاجار در دوره ناصرالدین شاه آگاهی و چیرگی داشته باشد. این جست‌وجو، به منطقه‌ای در شمیران در دهه بیست خورشیدی راه می‌برد؛ به باغ شخصی غلامحسین خان غفاری ملقب به «صاحب‌اختیار»!

غلامحسین خان (ملقب به صاحب‌اختیار) پسر هاشم خان امین‌الدوله، باسواد و دانش‌آموخته بود و خطی خوش داشت. او کار در دربار قاجار را با پیش‌خدمتی در دربار ناصرالدین شاه آغاز کرد و به ریاست خلوت همایونی رسید. صاحب‌اختیار در دوران مظفرالدین شاه مسوولیت‌هایی چون وزارت دربار و وزارت عدلیه را عهده‌دار شد. حکم‌رانی ولایت‌های فارس، کرمان و تهران، وزارت جنگ و ریاست دفتر احمد شاه قاجار، دیگر جایگاه‌های اداری و دولتی غلامحسین خان در دوره‌های بعد بود. او در سال ۱۳۲۶ خورشیدی در تهران درگذشت. یک دختر به نام معصومه از او برجای ماند.

احمد سهیلی خوانساری که سرپرستی کتابخانه ملی ملک را در روزگار حاج حسین آقا ملک برعهده داشت، یادداشتی خواندنی و تاریخی بر صفحه آغازین این نسخه ارزشمند خطی نگاشته است. این دست‌خط، ارزشی تاریخی دارد و قصه نسخه خطی را برای ما بازمی‌گوید. دست‌خط سهیلی خوانساری، تاریخِ 1340 خورشیدی را بر خود دارد. تاریخِ رخداد اما به سال 1326 خورشیدی بازمی‌گردد. در یادداشت سهیلی چنین آمده است «در سال هزار و سیصد و بیست و شش خورشیدی باتفاق جناب آقای حاج حسین آقا ملک و آقای خان‌ملک ساسانی روزی بسیار سرد که زمین شهر و شمیران از برف پوشیده بود برحسب قرار قبلی بخانه مرحوم صاحب‌اختیار در اختیاریه رفتیم. این مجموعه را همراه برده بودیم. صفحه بصفحه بصاحب‌اختیار نشان داده و ایشان می‌گفتند خط کیست. بندة نگارنده بالای صفحه می‌نگاشتم. بدین‌ترتیب روز تمام شد و تحریر اسامی پایان نیافت. مقرر بود روز دیگر خدمت مرحوم صاحب‌اختیار رفته این مجموعه و مجموعه دیگر را ارایه کرده و بهمین ترتیب صاحبان خطوط را مشخص کنیم. توفیق نیافتیم و صاحب‌اختیار برحمت خدا واصل گشت».

منبع: کتابخانه و موزه ملی ملک

سایر تصاویر