گنجینه رضوی یکی از غنی‌ترین کتابخانه‌های جهان اسلام در حوزه آثار قرآنی است

1402/1/27 ۱۳:۳۰

گنجینه رضوی با دارا بودن حدود ۲۳ هزار قرآن و جزوه قرآنی از صدر اسلام تاکنون، یکی از غنی‌ترین کتابخانه‌های ایران و جهان اسلام در حوزه آثار قرآنی است.

قرآن‌های منسوب به دست‌خط مبارک ائمه اطهار(ع)، مجموعه‌ای از قدیمی‌ترین نسخه‌های قرآنی جهان اسلام و ایران را تشکیل می‌دهند که از سده‌های گذشته برای نسل امروز به یادگار مانده‌اند و کتابخانه‌ها و موزه‌های مختلف جهان همچون سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی حافظ آن‌ها برای نسل‌های آینده هستند.

آثار موجود در گنجینه رضوی آثاری هستند که در طول قرون متمادی در پرتوی سنت‌های وقف، نذر یا اهدا توسط ارادتمندان حضرت ثامن الحجج(ع) به این آستان مقدس تقدیم شده است. در این میان مجموعه نسخه‌های قرآنی با دست‌خط مبارک منسوب به ائمه اطهار(ع) این گنجینه، اهمیت خاصی بین ارادتمندان امام هشتم(ع) به ویژه پژوهشگران دارند.

در حال حاضر مرکز نسخ خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی حافظ بالغ بر ۱۰ نسخه قرآن کامل و جزوه قرآنی (دربردارنده یک یا چند جزء قرآن) شریف با دست‌خط مبارک منسوب به امامان شیعه(ع) است که منتخبی از آن‌ها در گنجینه قرآن و نفایس حرم مطهر رضوی در معرض دید عموم علاقه‌مندان قرار دارد. در واقع اهمیت این گنجینه، بیشتر به وجود نایاب و کم‌نظیر قرآن‌های منسوب به ائمه اطهار(ع) همچون امام علی(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) باز می‌گردد که بر روی پوست آهو و به خط کوفی اولیه کتابت شده است.

نحوه چگونگی انتساب این قرآن‌ها به دست خط امامان شیعه(ع) در طول تاریخ و ابزراهایی که برای آن‌ها استفاده شده است، می‌تواند قابل توجه باشد. در این راستا پژوهشگران نسخ خطی از یک سو به بررسی مستندات موجود در داخل قرآن‌ها و جزوات قرآنی و همچنین وقف‌نامه‌های آن‌ها از جمله رقم (امضا) کاتب یا واقف می‌پردازند.

به عنوان مثال در جزوه قرآنی منسوب به دست‌خط مبارک حضرت علی(ع) که در سال ۱۰۰۸ هجری قمری توسط شاه عباس اوّل صفوی بر آستان حضرت ثامن‌الحجج(ع) وقف شده و وقف‌نامه آن به دست‌خط مرحوم شیخ بهایی نگاشته شده است، عبارت «کتبه علی ابن‌ابیطالب» به چشم می‌خورد. البته در خصوص قرآن‌های منسوب به ائمه اطهار(ع) بحث‌های زیادی مطرح است و برخی از محققان نیز معتقدند این رقم‌ها (کتبه...) جعلی است، اما همان‌طور که صد درصد نمی‌توان انتساب آن‌ها را به دست‌خط ائمه اطهار(ع) پذیرفت، صد درصد هم نمی‌توان آن را رد کرد.

از این رو محققان به بررسی نوع خط، مرکب به کار رفته و زمینه آثار قرآنی که بر روی آن کلام الهی کتابت شده است نیز می‌پردازند. به طور نمونه کتابت قرآن بر روی پوست آهو، از جمله شواهدی است که نشان می‌دهد آن اثر در قرون اولیه نوشته شده است. در این میان، اگر نسخه بر روی کاغذ کتابت شده باشد به معنای آن است که قدمت آن به قرن چهارم هجری قمری به بعد می‌رسد.

در کنار بررسی آثار قرآنی با روش‌های سنتی، استفاده از ابزارهای نوین علمی نیز از اهمیت خاصی برخوردار است و حتی بیشتر به آن می‌توان استناد کرد. به طور مثال قسمتی از زمینه قرآن کامل شماره ۱۸ موجود در مرکز نسخ خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی که به خط کوفی حجازی بر روی پوست کتابت شده است، برای سالیابی یعنی تشخیص سال کتابت آن، چند سال قبل به آلمان و آمریکا ارسال شد. آزمایش دیرینه‌شناسی با کربن ۱۴ بر روی این پوست نشان داد که قدمت آن به قرن اول هجری قمری باز می‌گردد. بدین ترتیب بررسی‌های علمی با شواهد حاصل از بررسی سنتی این قرآن منسوب به دست‌خط شریف امام علی(ع) همخوانی داشت و کتابت آن را در دوره زندگانی این امام همام تأیید کرد.

منبع: ایسنا