ایرج افشار و ترجمۀ انگلیسی دائرة المعارف بزرگ اسلامی

1399/12/18 ۰۹:۰۷

انتشار جلد اول اسلامیکا در آبان ماه سال ۸۷ را می توان رویدادی خاص در دانشنامه نویسی در ایران تلقی کرد، زیرا برای نخستین بار دانشنامه ای ایرانی و به زبان فارسی به انگلیسی ترجمه و در سلسله انتشارات بریل در لیدن، یکی از با سابقه ترین ناشران جهان منتشر شد. بدین ترتیب، نه فقط خاورشناسان و ایران شناسان، بلکه دیگر پژوهشگران و علاقه مندان در سطح جهانی امکان یافتند از تحقیقات ایرانیان در موضوعات مربوط به ایران و اسلام برخوردار شوند.

دبا: انتشار جلد اول اسلامیکا در آبان ماه سال ۸۷ را می توان رویدادی خاص در دانشنامه نویسی در ایران تلقی کرد، زیرا برای نخستین بار دانشنامه ای ایرانی و به زبان فارسی به انگلیسی ترجمه و در سلسله انتشارات بریل در لیدن، یکی از با سابقه ترین ناشران جهان منتشر شد. بدین ترتیب، نه فقط خاورشناسان و ایران شناسان، بلکه دیگر پژوهشگران و علاقه مندان در سطح جهانی امکان یافتند از تحقیقات ایرانیان در موضوعات مربوط به ایران و اسلام برخوردار شوند.

از آنجا که زنده یاد استاد ایرج افشار از دیرباز، هم به لحاظ شخصی و هم از طریق آثار متنوع خود، طی مدتی بیش از نیم قرن نقطه اتصال میان ایران و فارسی زبانان و خاورشناسان و ایران شناسان بود، حضور او در مجلس رونمایی از جلد نخست در تهران بر دلگرمی می افزود و سخنان ایشان راه را بیش از پیش می گشود، اما افسوس که استاد در آن وقت در میهن عزیز حضور نداشت و از سوی دیگر، بیماری جانکاه بر تن رنجور او چنگ افکنده بود، پس احساس خود را به شیوایی تمام در نامه ای خطاب به آقای بجنوردی ریاست مرکز به قلم آورد.

آن نامه ارجمند و یادگار روزهای واپسین استاد که اینک در سالگرد درگذشت او منتشر می شود، نشان می دهد که استاد تا چه حد از انتشار اسلامیکا به عنوان " کار دسته جمعی فضلای ایران" خرسند بود و به آن دلبستگی داشت. یادش گرامی و روانش شاد.

*********

جناب آقای بجنوردی

پیغامی که فرموده اید آقای مجیدی به اینجانب اطلاع دادند. ولی هر چه خواستیم دائرة المعارف را بگیریم موجهای آسمانی توانایی نداشتند و همآوازای نشان ندادند.

امیدست جلسه معرّفی ترجمه انگلیسی به خوبی و خوشی برگذار شود. بنده از این جا ناچارم به معاینات و معالجات ضروری ادامه بدهم و طوری است که برای هر یک از گرفتاریها می باید بدن را اسیر دستگاههای متعددی کرد که هست.

بنابرین باید نسبت به لطفی که ابراز فرموده اید تا مخلص مطلبی در مورد آن کار درخشان کلماتی در مجلس شما عرض کنم اظهار شرمندگی می کنم و تصّور نمی کنم که روز 5 آبان در طهران باشم. اگر زمانی که تهران بودم در قبال لطف عالی"نه " نگفتم به مناسبت آن بود که نشر انگلیسی یک کار دسته جمعی فضلایِ ایران در دیار غرب اتفاق قابل توجهی است و نشان دهندة کوششهای علمی طبقۀ جوان پژوهشگر ایران و حصول امکانات خوبی است که مرکز دائرة المعارف بزرگ برای آنان فراهم کرده است.

خواهشمندم اگر دوستم آقای فرهاد دفتری به تهران آمده اند شادی نوع مرا ازین که فضلای مؤسسة اسمعیلی به همکاری با مرکز آنها دل بسته و چنین کار ارجمندی را پیش برده اند یادآوری  فرمائید تا به آقای دکتر مادلونگ هم خاطر نشان کنند.

نکتۀ گفتنی دیگر برای من نشر این ترجمه توسط مؤسسه ای[بریل] است که سیصد سال بیش به نشر معارف و متون سرزمینهای خاوری پرداخته  و طبعاً و دقیقاً متوجه به آن بوده است که آشنا ساختن غربیان از اطلاعات و نظریات پژوهشگران هریک ازین سرزمینها وجوب دارد و بیگمان تشنه اند که بدانند ما ایرانیان در مورد هر یک از مباحث فرهنگ خود و همسایگان خود چگونه می اندیشیم. پس نشر ترجمۀ دائرة المعارف به دست چنین مؤسسه ای برای مرکز شما لذت بخش است.

به هر تقدیر فرصت را برای تجدید احترام مغتنم می شمارد و امیدوارم که در نیمۀ اول آبان بازگردم. اگر کار خاصّی بود که از دستم درین جا برآید بفرمائید. ایرج افشار[27/7/1387]

سایر تصاویر