جستاری در تراژدی یونان

1393/5/27 ۰۹:۱۶

تراژدی یونانی در تمام ادوار بشری بحث‌برانگیز بوده و در هر دوره‌ای منتقدان و مفسران در تلاش بوده‌اند جنبه‌های تاریکی از این کشف بزرگ جامعۀ بشری را آشکار کنند. از آنجا که شکوفایی تراژدی یونانی دقیقا با دوران اوج سیاسی و اجتماعی آتن همزمان است، همواره بررسی تراژدی یونانی از منظر مناسبات اجتماعی، مهم و چالش برانگیز است.

دبا / محمود فاضلی: تراژدی یونانی در تمام ادوار بشری بحث‌برانگیز بوده و در هر دوره‌ای منتقدان و مفسران در تلاش بوده‌اند جنبه‌های تاریکی از این کشف بزرگ جامعۀ بشری را آشکار کنند. از آنجا که شکوفایی تراژدی یونانی دقیقا با دوران اوج سیاسی و اجتماعی آتن همزمان است، همواره بررسی تراژدی یونانی از منظر مناسبات اجتماعی، مهم و چالش برانگیز است.

تراژدی از آنجا که تجربه‌ای ناب، ژرف و تراژیک به انسان به دست می‌دهد، سبب درک حیطه‌ای از وجود می‌شود. هستی‌ای که تراژدی پیش روی می‌گستراند، شاید نزدیک‌ترین منظر به زندگی است. اگر نتوان گفت که تراژدی عین زندگی است، می‌توان ادعا نمود که به اندازۀ زندگی پیجیده، تلخ و سرشار از امید و معنا است. در نتیجۀ این دریافت عظیم انسانی، لمس عمیق‌ترین لحظات زندگی را برای ما ممکن می‌سازد. لحظاتی هراسناک که انسان را در پیشگاه انسان قرار می‌دهد. تراژدی انسان را با رنج رویارو می‌کند، رنجی که به روشنگری و بصیرت ختم می‌شود.

این کتاب در بردارنده‌هشت فصل یا به بیان صحیح‌تر هشت مقاله مستقل است که می‌توان آن‌ها را مجزا خواند اما در عین حال مقالات با یکدیگر در ارتباط‌‌هستند و در کل تصاویر متفاوتی از تراژدی یونانی را پیش روی خواننده قرار می‌دهند  شکوفایی تراژدی یونانی دقیقا با دوران اوج سیاسی و اجتماعی آتن همزمان است و به همین دلیل بررسی تراژدی یونانی از منظر مناسبات اجتماعی مهم و چالش برانگیز است. از این رو چهار مقاله نخست براساس ساختار زندگی اجتماعی یونان باستان و انعکاس آن در تراژدی شکل گرفته است و چهار مقاله دیگر پیوند تراژدی یونان با اسطوره‌ها و آیین‌های باستانی را بار دیگر به چالش کشیده است تا از ورای آن تاثیراتی را که تراژدی از آن‌ها وام گرفته به تصویر بکشد. 

در میان سرزمین‌های بزرگ باستان (ایران، مصر، هند و یونان) تنها یونانیان هستند که می‌توانند این فرم ادبی را خلق کنند. انسان یونانی بر خلاف مردم سرزمین‌های دیگر، هرگز نمی‌تواند در شرایط تثبیت‌شده‌ای باقی بماند. او همواره دوست دارد فراتر برود و تمام مرزها را درنوردد. تراژدی‌های یونان از اساطیر اخذ می‌شوند، در نتیجه همۀ تماشاگران از داستان نمایش‌ها باخبرند؛ اما هر نویسنده‌ای مجاز است تغییری در داستان ایجاد کند و تفسیر خودش را به اجرا درآورد. «تراژدی ضرورت، تراژدی امکان»، «تراژدی در پولیس»، «اویکوس در تراژدی»، «تراژدی و جنگ»، «پای لنگ سرنوشت (نگاهی بر تراژدی/ادیپوس شهریار)»، «ادیپ، اژدهای اژدهاکش»، «اورستیا» و «ادیپ، ادیپ بلاگردان» عناوین این کتاب 178 صفحه‌ای است.

چهار مقالۀ نخست بر اساس ساختار زندگی اجتماعی یونان باستان و انعکاس آن در تراژدی شکل گرفته است و چهار مقالۀ دیگر پیوند تراژدی یونان با اسطوره ها و آیین های باستانی را بار دیگر به چالش کشیده است تا از ورای آن تأثیراتی را که تراژدی از آن ها وام گرفته است به تصویر بکشد. نویسنده در فصل پنجم کتاب خود با عنوان «پای لنگ سرنوشت» نگاهی به تراژدی ادیپوس شهریار نموده و می‌نویسد:«در داستان «ادیپوس شهریار» یکی از نمادهای تکرار شونده که در جای جای نمایشنامه کارکردهای متفاوتی دارد «پا» است؛ به ویژه پاهای ادیپ. تمام سرنوشت ادیپ در کشف رمز و راز پا است. آنچه ادیپ را به سمت سرنوشتش می‌کشاند پاهای اوست. در ساحت نخست باید به پیش‌داستان رجوع کرد؛ قسمتی که نخستین نمادپردازی‌های پا صورت می‌گیرد: پس از آنکه «یوکاسته» و «لائیتوس» درمی‌یابند که فرزندشان در آینده پدر را خواهد کشت و با مادر همبستر خواهد شد، تصمیم می‌گیرند به زندگی کودکشان پایان دهند. اما آنها که توانایی این کار را ندارند به پاهای کودکشان میخ می‌زنند و آن را به درختی می‌بندند تا آرام آرام جان سپارد.

 این نخستین نمادپردازی پا است. کودک دوپا یک پا می‌شود. نباید از یاد برد که پاهای کودک را به یکدیگر میخ می‌کنند. گویی که یک پا دارد. هر دو قوزک به هم می‌چسبند. همچنین باید به یاد داشت که کودک نام ندارد. از دیدگاه یونگ «پا» دارای مفاهیمی مردانه است و اساسا نمادی مردانه محسوب می‌شود. از این منظر لائیتوس و یوکاسته با میخ زدن به پاهای نوزاد، در حقیقت مردانگی او را اخته می‌کنند، چرا که آنان در هراس از همبستری پسر با مادر هستند.

لائیتوس و یوکاسته به قدری از پیشگویی خدایان در هراس هستند که نامی بر کودک خود نمی‌نهند. ادیپ نامی است که پولیبوس شاه بر او می‌نهد؛ نامی که خبر از نقص جسمانی ادیپ دارد و این نقص در پاهای این مرد است. «پا ورم کرده» این است معنای نام کودک سر راهی. از این پس این کودک تا آخر عمر هنگام راه رفتن لنگ خواهد زد. ادیپ می‌لنگد و این لنگیدن در عین حال عشق به راه رفتن، همه سرنوشت او را رقم می‌زند»...

جستاری در تراژدی یونان

کیوان میرمحمدی

انتشارات: علمی و فرهنگی

نوبت اول: 1393

قیمت 10هزار تومان