پيوند سينما با انديشه‌هاي مولانا

1390/9/27 ۰۳:۳۰

فرهاد فرشته حکمت از دانشگاه تهران «پیوند سینما با اندیشه‌های مولانا» جايگاه برخي از صور خيال مولانا در فيلم ماهي بزرگ (تيم برتون) با استفاده از نظريه بينامتنيت، ارائه کرد.

به گزارش روابط عمومی همایش مولانا در مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، فرهاد فرشته حکمت از دانشگاه تهران «پیوند سینما با اندیشه‌های مولانا» جايگاه برخي از صور خيال مولانا در فيلم ماهي بزرگ (تيم برتون) با استفاده از نظريه بينامتنيت، ارائه کرد.

او گفت: با اينكه گسترۀ ادبيات كهن، اسطوره‌ها، حماسه‌ها و افسانه‌هاي ايران، منابع الهام سرشاري براي خلق آثار تصويري به‌ويژه در عرصه سينما به‌شمار مي‌روند، اما سينماي حرفه‌اي ايران تا كنون به صورت جرياني پيوسته و چشمگير از اين گنجينه بهره نبرده است. با اين حال با نگاهي تحليلي در مي‌يابيم كه هنرمندان، نويسندگان و فيلمسازان جهان غرب براي خلق آثارشان، در رويكرد به اين منابع به صورت آشكار و پنهان، پيشقدم‌تر و پيشروتر از فيلمسازان ايراني بوده‌اند.

اين مقاله به خوانش برخي از نشانه‌هاي صور خيال مولانا بر اساس نظريه بينامتنيت در حيطه برخي از فيلم‌هاي سينماي معاصر جهان مي‌پردازد. اصلي‌ترين فيلم مورد مطالعه در اين مقاله فيلم ماهي بزرگ اثر تيم برتون فيلمساز امريكايي است.
بر اساس فرضيه اين مقاله، ردپاي نگرشها و انديشه‌هاي مولانا و برخي از صور خيال او در بستر زبان تصوير برخي از فيلم‌هاي سينماي معاصر اروپا و امريكا به صورت به چشم مي‌خورند. سعي بر اين است تا با استفاده از نظريه بينامتنيت ميخاييل باختين، ژرار ژنت و ژوليا كريستوا برخي از اين نشانه‌ها به‌ويژه در فيلم «ماهي بزرگ» مورد خوانش قرار گيرد.

وی گفت: تحليل بينامتني به كشف كاربرد آگاهانه يا ناخودآگاه متني در متن ديگر به صورت صريح يا غيرصريح مي‌پردازد. بينامتنيت را مي‌توان حضور بخشي از نشانه‌ها و معناهاي يك اثر در اثري ديگر دانست.

در اين پژوهش، فيلم به عنوان متني ديداري و شنيداري، وامدار رمزگان هايي است از متون ادبي. روايتهاي فيلمهاي سينمايي ــ همانند هر متن ديگري ــ همواره بر اساس روايتهاي پيشين شكل گرفته‌اند، بدون بهره بردن از روايتهاي پيشين، هيچ روايت نويني در سينما خلق نمي‌شود.
به باور نگارنده، انديشه‌هاي عرفاني و اسطوره‌اي مشرق زمين به‌ويژه رمزگانها و مفاهيم موجود در اشعار ديوان شمس و مثنوي معنوي مولانا؛ پيش متنهاي متن فيلم ماهي بزرگ و پيش از آن ــ متن رمان ماهي بزرگ اثر دانيل والانس كه فيلم برتون بر اساس آن ساخته شده است ــ به شمار مي‌روند.

در شناخت بينامتني فيلم ماهي بزرگ در مي‌يابيم كه نشانه‌هايي مانند ماهي، دريا، گل، راه، چشم، رويا و مفاهيمي همچون عشق، زيبايي، جاودانگي، كودكي، رهايي، شهود، بينش، يگانگي و بيداري از صور خيال و انديشه‌هاي عارفان شرقي به‌ويژه مولانا جلال‌الدين سرچشمه گرفته و روايت نوين فيلم را بنياد نهاده‌اند.