یك قدم تا بر هوت شمال ایر ان

1397/10/4 ۰۹:۴۹

ایران در برزخ بی‌آبی گرفتار شده است كه گویا پایانی برای آن وجود ندارد. هر روز ابعاد تازه‌ای از بحران آبی و خشكسالی ایران نمایان می‌شود. خشكسالی بیش از 90 درصد مساحت كشور را در برگرفته است اما باور اینكه كم‌آبی روزی دامن‌گیر استان‌های پرآبی مانند گیلان و مازندران شود، برای بسیاری از ایرانیان سخت و البته غیر قابل تصور بود

باوجود اعتراض نمایندگان مجلس و كارشناسان محیط زیست، دولت در اندیشه انتقال آب از دریای مازندران به سمنان است

نجمه جمشیدی: ایران در برزخ بی‌آبی گرفتار شده است كه گویا پایانی برای آن وجود ندارد. هر روز ابعاد تازه‌ای از بحران آبی و خشكسالی ایران نمایان می‌شود. خشكسالی بیش از 90 درصد مساحت كشور را در برگرفته است اما باور اینكه كم‌آبی روزی دامن‌گیر استان‌های پرآبی مانند گیلان و مازندران شود، برای بسیاری از ایرانیان سخت و البته غیر قابل تصور بود. جالب است بدانید، بحران بی‌آبی به گیلان و مازندران نیز رسیده است. براساس آمار هم‌اکنون استان‌های گیلان و مازندران به‌دلیل كاهش میزان بارندگی با تنش آبی مواجه هستند. آماری كه نشان‌دهنده عمق فاجعه بحران آب و خشكسالی در ایران است. آماری كه یادآور این مساله است كه ایران از مرحله بحران آبی عبور كرده و به ورشكستگی آبی رسیده است. هنگامی‌كه پرآب‌ترین سرزمین‌های ایران نیز طمع كم‌آبی را چشیده‌اند، باید برای مدیریت منابع آبی كشور تدبیری اندیشید . اما گویا دولت به‌جای تدبیر در اندیشه جنگل شدن، كویرهای ایران است. طرح انتقال آب از دریای مازندران به كویر سمنان می‌تواند تیر خلاصی بر استان‌های شمالی و درنهایت منابع آبی ایران باشد. مساله‌ای كه این روزها با اعتراض شدید كنشگران، كارشناسان و نمایندگان مجلس مواجه شده است. شالیزار‌های مازنی‌ها تشنه هستند و عطش آن‌ها هر روز بیشتر می‌شود. امسال، خشكسالی میهمان مازندرانی‌ها بود. جهاد كشاورزی استان نیز به برنجكاران مازنی اعلام كرده است در كاشت برنج محتاط باشند و حتی هشدار داده كه امكان كاشت برنج در شرق این استان وجود ندارد. مدیرعامل شرکت آبفای شهری مازندران نیز گفته است:« هم اکنون 21 شهر این خطه شمال کشور به دلیل کاهش میزان بارندگی با تنش آبی مواجه هستند». استان‌های پرآبی كه با خشكسالی دست و پنجه نرم می‌كنند، دل هر ایرانی را به‌درد می‌آورد. آزیتا امیری ، کارشناس مطالعات اداره کل هواشناسی مازندران به ایسنا گفت:« سواحل دریای خزر به وی‍ژه در ارتفاعات به سمت کاهش بارندگی پیش می‌رود و بر اساس بررسی‌های انجام شده در ارتفاعات سالی پنج  تا 6 میلیمتر از میزان بارش ها کم شده است. طبق آمار هواشناسی طی 40 سال اخیر کمبود بارش در کل کشور رخ داده است. میزان بارش در ارتفاعات مازندران از پایین دست بسیار مهم‌تر و دارای اهمیت زیادی است و اگر بارش باران و برف کاهش داشته باشد آب‌های سطحی و روان آب‌ها به شدت دچار کاهش می‌شود. در سال‌های اخیر افزایش دما مزید بر علت شده و بسیار مهم‌تر از کاهش بارندگی است، افزایش دما موجب بالا رفتن میزان تبخیر می‌شود و از آن جایی که دمای هوا بالاست به جای بارش برف، باران می‌بارد و این امر باعث ذخیره نشدن آب خواهد شد. از سوی دیگر به دلیل بارش کم برف، آبی که در رودخانه‌ها و کانال‌ها وجود دارد به خاطر افزایش دما به شدت تبخیر می‌شود». امیری با بیان این‌که استان مازندران با این‌که نسبت به سایر نقاط کشور که خشک و نیمه خشک بوده،  پرباران‌تر است، تصریح کرد: « اما ذخیره رطوبتی باید به صورت برف بوده و کم کم به پایین دست بیاید تا دوام داشته باشد.تاکنون روند مازندران، کاهش بارش، افزایش دما و افزایش تبخیر بوده است. از سوی دیگر مطالعاتی که برای تغییر اقلیم انجام شده است نشان می‌دهد خاورمیانه و ایران گرم‌تر و خشک‌تر هم می‌شود؛ یعنی باید منتظر این بود میزان دما در کشور افزایش و باران کاهش یابد. این آب ها، ذخیره هزاران ساله‌ای است که در اختیار ما قرار گرفته و باید برای آیندگان ذخیره شود اما با حفر چاه‌های عمیق، نیمه عمیق، مجاز و غیر مجاز این ذخیره رو به پایان است». امیری، افزایش جمعیت و ویلاسازی را موجب حفر چاه در ارتفاعات برای تامین آب دانست و گفت: «این امر مصرف آب را بالا برده و باعث می‌شود آب زیرزمینی از بین رفته و بافت خاک بالا دست به‌هم بخورد، یعنی خاک فشرده شده و در آینده منابع طبیعی و کشاورزی را از بین می‌برد. افزایش جمعیت و ویلاسازی‌ها تجاوز به حریم جنگل و منابع طبیعی را برای  ساخت و ساز افزایش می‌دهد، از سوی دیگر قطع درختان به صورت قاچاق برای تامین چوب جهت ساخت و ساز در حال افزایش است، این یعنی از هر طرف به منابع طبیعی و جنگل فشار مضاعف وارد می‌شود. با از بین رفتن جنگل، استان مازندران از بین می‌رود یعنی حیات ما این جنگل‌ها هستند، با از بین رفتن آن‌ها نباید انتظار داشت که این استان سرسبز و معتدل  برای سال‌های آینده حفظ شود. ورود مهاجران به منابع طبیعی و جنگل، تغییر کاربری روستاها و زمین‌های کشاورزی را در پی دارد و از سوی دیگر با افزایش جمعیت در ییلاقات ویلاسازی هم رونق فراوان یافته که باعث استفاده بی‌رویه از منابع زیرزمینی و خشکسالی خواهد شد. طبق بررسی‌ها دبی آب رودخانه هراز طی چند سال اخیر به شدت کم شده و این شامل سایر رودخانه‌ها  و چشمه‌ها هم  شده است. اگر به طور جدی به فکر چاره اندیشی در مورد این معضلات نباشیم مانند استان گلستان  به سمت بیابانی شدن پیش خواهیم رفت».

تنش آبی در ایران

«بحران تامین آب» براساس آمار مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری، یکی از سه چالش پیش‌روی ایران در سال 96 بوده است. طبق استاندارهای جهانی، هر کشوری که بیش از 40 درصد منابع آب تجدید شونده را استفاده کند، وارد بحران آب می‌شود؛ در حالی که ایران حدود 72 درصد از منابع آب تجدید شونده خود را مورد استفاده قرار داده است. در قوانین و برنامه چهارم و پنجم توسعه، حکم شده که وزارت نیرو باید میزان آب از دست رفته در آب‌های زیرزمینی را تا حداکثر 25 درصد احیا كند و بازگرداند اما عزم و اراده‌ای برای احیای منابع آبی در این وزارتخانه وجود ندارد. نیمی از ایران روی خط خشکسالی قرار گرفته است؛ به همین دلیل بیش از 50 درصد مساحت و 37 میلیون نفر از جمعیت کشور در معرض تنش آبی قرار دارند. به‌گزارش ناسا، ایران سه دهه خشكسالی شدید را پیش‌رو دارد. براساس آمار سازمان محیط زیست، سالانه بیش از 90درصد از منابع آبی كشور مصرف می‌شود كه از این میزان تنها 40درصد جایگزین خواهد شد. همچنین ایران توانست در سال گذشته، رکورد کاهش بارندگی را در 50 سال اخیر بشکند .

سوء مدیریت بلای جان مازندران

سهیل اولادزاد فعال محیط زیست مازندرانی در گفت‌وگو با «قانون» با تاكید بر اینكه از آمارهای كم‌آبی و خشكسالی این استان متعجب نشده است، می‌گوید: «این مساله اتفاقی بود كه بسیاری از كارشناسان آن را پیش‌بینی كرده بودند. مدیریت اشتباه، فشارهای بسیاری بر توان اكولوژیك این سرزمین وارد كرده است. به‌جرات می‌توان گفت،چاه‌های غیرمجاز آفت مازندران در بحث كم‌آبی است. در گذشته شالیزارها با رودخانه‌ها و آب‌بندان‌ها مشروب می‌شدند اما در چند سال اخیر از چاه‌های غیرمجاز و آب‌های زیرزمینی مشروب می‌شوند. بسیاری از كشاورزان به‌وسیله این چاه‌های غیرمجاز كشت دوباره برنج را انجام می‌دهند. كشت دوباره مقوله بسیار خطرناكی است كه می‌تواند فاجعه‌ای را برای استان‌های شمالی رقم بزند؛ متاسفانه كشت دوباره، توسط جهاد كشاورزی همچنان درحال ترویج است».

شالیزارهایی كه ویلا و باغ شدند

اولادزاد درباره كاهش نزولات جوی می‌گوید:« یكی از مواردی كه بر آب استان و كشت برنج تاثیر مستقیمی دارد، بارش برف است كه سال گذشته بسیار كاهش یافته است».

جولان دلالان ویلاسازی در مازندران یكی دیگر از مشكلات این استان است. شالیزارهایی كه یكی پس از دیگری به ویلا یا باغ تبدیل می‌شوند. اولادزاد در این‌باره می‌گوید:« در گذشته قیمت برنج‌به یك باره كاهش یافت و این مساله موجب به راه افتادن موج تغییركاربری شالیزارها در مازندران شد. بسیاری از شالیزارها به باغ یا ویلا تغییر كاربری دادند. پرونده چاه‌های غیرمجاز نیز به همین مساله مرتبط است. باغ‌هایی كه ایجاد شدند و برای آبیاری آن‌ها چاه‌های غیرمجاز حفر شدند و این مساله شروع داستان بحران آبی مازندران بود. هیچگونه نظارتی از سمت مسئولان در این‌باره صورت نمی‌گیرد و آمار چاه‌های غیرمجاز مازندران سر به فلك كشیده است. این مساله حتی به حفاری چاه‌های با عمق 40 متر نیز منجر شده است؛ چاه‌های عمیقی كه سفره‌های زیرزمینی را تهی می‌كنند. حفر چاه آب قوانین ویژه‌ای دارد ومهم‌ترین آن، بحث حریم است. به‌عنوان نمونه حریم چاه‌های آب 100 متر است اما شاهد حفر چاه در حریم 10 متری نیز هستیم. متاسفانه از یك سو مدیریت اشتباه و از سوی دیگر عدم نظارت، بحران آبی را برای مازندران رقم زده است. مساله‌ای كه می‌توان با استفاده از شیوه‌های صحیح و اصولی آن را حل كرد».

خشكسالی در سرزمین باران

گیلان از دیرباز به سرزمین باران معروف بوده است اما در سرزمین باران كشاورزان برای كشت برنج با مشكل كمبود آب مواجه شده‌اند. برنجی كه محصول راهبردی در كشور محسوب می‌شود. باتوجه به ممنوعیت كشت برنج در كشور به‌ جز استان‌های گیلان و مازندران،كم‌آبی می‌تواند تولید برنج ایرانی را با بحران مواجه كند.تهمینه شمشادی، فعال محیط زیست گیلانی درباره مشكلات كم‌آبی این استان به «قانون» می‌گوید: «گیلان، قطب كشاورزی كشور است و اقتصاد این استان وابستگی شدیدی به كشاورزی دارد. كشاورزی و آب ارتباط تنگاتنگی با معیشت مردم گیلان دارد. اگر آب نباشد، كشاورزی نیست و آن زمان معیشت مردم با مشكلاتی مواجه می‌شود. آمارهایی درباره كم‌آبی گیلان منتشر می‌شود اما نكته قابل توجه اینجاست كه هنوز تبعات كم‌آبی را لمس نكرده‌ایم و گیلانی‌ها متوجه خشكسالی و بحران آب نشده‌اند».

تكرار اشتباه اصفهان در گیلان

شمشادی با اشاره به اینكه سال گذشته پاییز و زمستان خوبی نداشتیم و با كاهش شدید نزولات جوی مواجه بودیم، ادامه می‌دهد: «رشت پرباران‌ترین شهر استان و كشور است اما هم‌اكنون وضعیت مطلوبی در بحث بارندگی ندارد. البته بحث تغییر اقلیم و خشكسالی در كشور مطرح است اما اینكه مساله كم‌آبی به گیلان رسیده، نشان‌دهنده مدیریت اشتباه در منابع آبی است. چند سال دیگر خشكسالی گریبان گیلان را خواهد گرفت. مساله‌ای كه درحال حاضر با افزایش مهاجرت به بحران می‌رسد. تغییركاربری اراضی كشاورزی و باغی به مسكونی، آفت این روزهای گیلان است. استانی كه امكانات و ظرفیت‌های آن پاسخگوی جمعیت دو میلیون و پانصد هزار نفری آن نیست، چگونه می‌تواند پذیرای مهاجران از دیگر استان‌ها باشد؟ به‌اعتقاد من اتفاقی كه در استان‌هایی مانند مركزی و اصفهان رخ داده، در حال تكرار در گیلان است.شنیده‌ها حاكی از آن است كه توسعه استان در راستای صنعتی شدن است. صنایع آب‌بر را مستقر كنند و در نتیجه توهم آبی به‌وجود آورند؛ آن زمان شاهد مهاجرت بی‌رویه مردم دیگر استان‌ها برای دستیابی به امكانات و اشتغال خواهیم بود؛ این‌درحالی است كه اقلیم گیلان اجازه استقرار بسیاری از صنایع را نمی‌دهد و ممنوعیت استقرار بسیاری از صنایع در این استان وجود دارد. صنایع، اكوسیستم شكننده گیلان را نابود می‌كنند. به‌ همین دلیل كشاورزی و گردشگری صنایعی هستند كه بالقوه زیرساخت‌های آن در استان وجود دارد و باید در این راستا برنامه‌ریزی، سرمایه‌گذاری و فرهنگ‌سازی انجام شود». به‌تازگی وزیر نیرو از اتمام مطالعات پروژه انتقال آب دریای كاسپین به سمنان خبر داده است. پیش از این نیز قاسم احمدی لاشکی، نماینده مجلس، برای اجرای پروژه انتقال آب كاسپین به سمنان به روحانی تذكر شفاهی داده بود. شاید جالب باشد بدانید كه مطرح شدن این پروژه در سال 95 با اعتراض‌های گسترده‌ای از سوی جامعه محیط زیست كشور همراه بود و پس از این اعتراض‌ها، نمایندگان مردم در مجلس تصمیم به حذف این پروژه از برنامه ششم توسعه گرفتند و با این حذف آرامش به دریای كاسپین بازگشت. اما دولت در این سال‌ها با فریبكاری به صورت پنهانی سعی در اجرای این پروژه داشته است و شنیده‌ها حاكی از آن است كه این پروژه قرار است چراغ خاموش و در سكوت مطلق اجرا شود.

منبع: روزنامه قانون