آغاز قیام مردمی سربداران خراسان(738 ق)

1397/2/9 ۰۸:۱۴

پس از یكصد و بیست سال استیلای قوم تاتار و مغول بر ایران و بسیاری از مناطق آسیا، قیامی مردمی در باشتین و سبزوارِ خراسان علیه ظلم و تعدّی حاكمان مغول و عاملان مزدور آنان به وقوع پیوست. این نهضت كه به قیام "سربداران" شهرت یافته است، از لحاظ وسعت، بزرگ‏ترین، از نظر تاریخی مهم‏ترین جنبش آزادی‏بخش خاورمیانه در قرن هشتم هجری بود

پس از یكصد و بیست سال استیلای قوم تاتار و مغول بر ایران و بسیاری از مناطق آسیا، قیامی مردمی در باشتین و سبزوارِ خراسان علیه ظلم و تعدّی حاكمان مغول و عاملان مزدور آنان به وقوع پیوست. این نهضت كه به قیام "سربداران" شهرت یافته است، از لحاظ وسعت، بزرگ‏ترین، از نظر تاریخی مهم‏ترین جنبش آزادی‏بخش خاورمیانه در قرن هشتم هجری بود. تلاش پی گیر رهبران آزاده و متدین این قیام، منجر به تشكیل حكومت مستقل ملی و شیعه مذهب ایرانی در خراسان شد. مهم‏ترین ویژگی‏های این حكومت عبارت بود از: تنفّر و انزجار از عنصر مغولی و تثبیت ایدئولوژی تشیع امامی. نخستین حاكم سلسله ‏ی سربداران، "عبدالرزاق باشتینی" بود كه به مدت دو سال و چهار ماه حكومت كرد. پس از وی، "برادرش وجیه الدین امیر مسعود" به حكومت رسید. امیر مسعود با این كه در مردم داری و مبارزه با حاكمان مغول و تثبیت حكومت سربداران، دارای موفقیت‏های بالایى بود، لیكن به خاطر اختلاف با شیخ حسن جوری(رهبر روحانی نهضت سربداران) و توطئه در قتل او، پایگاه مردمی‏ خویش را از دست داد و حكومتش به تدریج رو به ضعف نهاد. به همین جهت سپاهش در نبرد با امرای مازندران متحمل شكست گردید و خود وی كشته شد. پس از مرگ امیر مسعود، 10 تن دیگر از این سلسله به حكومت رسیدند كه معروف‏ترین آن‏ها عبارتند از: شمس الدین علی، خواجه یحیى كرابی و خواجه علی مؤید. فقیه نامور شیعه شهید اول، معاصر با خواجه علی مؤید بود كه در پی دعوت خواجه از وی، كتاب شریف "اَللُّمْعَةُ الدَّمِشقیه" را در فقه امامی تدوین و به همراه نماینده‏ای به سوی خواجه علی مؤید در سبزوار فرستاد. سرانجام در پی هجوم "امیر ولی" به سبزوار و محاصره‏ی چهار ماهه‏ی این شهر در سال 783 قمری، خواجه علی مؤید، دست نیاز به سوی "تیمور لنگ گوركانی" دراز كرد، و از او یاری خواست. با تسلیم شدن خواجه علی مؤید به تیمور لنگ، پرونده‏ی حكومت سربداران نیز برای همیشه بسته شد و منطقه‏ ی خراسان پس از 46 سال رهایی از یوغ استعمارِ مغولان، مجدداً مقهور و مغلوب آنان گردید.