همنشینی بازار و وقف در تاریخ ایران

1396/11/14 ۱۳:۳۵

بازار، در تاریخ سرزمین‌های شرقی به‌ویژه ایران، بیش از آن‌که یادآور تجارت، اقتصاد و بازرگانی باشد، مینیاتوری از زندگی اجتماعی و فرهنگی به شمار می‌آید.

نادیده‌های عکس‌ها پهنه‌ای آمیخته با نیکوکاری
 

 بازار، در تاریخ سرزمین‌های شرقی به‌ویژه ایران، بیش از آن‌که یادآور تجارت، اقتصاد و بازرگانی باشد، مینیاتوری از زندگی اجتماعی و فرهنگی
به شمار می‌آید.
آن‌گونه که منابع و سندهای تاریخی نشان می‌دهند، وقف و بازار در تاریخ ایران، پیوندی استوار و ناگسستنی داشته‌اند. رونق وقف در بازارهای ایران در دوره‌های گذشته به اندازه‌ای بوده است که امروزه نزدیک به نیمی از بازار بزرگ و تاریخی تهران را موقوفه‌ها دربرمی‌گیرند. موقوفه وزیر علی‌آبادی، سرای حاج محمدعلی، سرای امیر، موقوفه ظل‌السلطان و سرای سیدمحسن، امروزه از موقوفه‌های پرآوازه بازار تهران به شمار می‌آیند. این موقوفه‌ها درواقع پشتوانه نیکوکاری و اندیشه خیرخواهی در بازار تهران تا امروز به شمار می‌آمده‌اند. آن‌گونه که بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد، سلسله موقوفات در شهرهای گوناگون، آن‌جا که به بازار می‌رسیده، بسیار پررونق بوده است. بخشی مهم از بازار در مناطق گوناگون ایران، به فعالیت‌های نیکوکارانه و عام‌المنفعه همواره نگاه ویژه داشته‌اند. بازاریان و بازرگانان براساس باورهای دینی و اخلاقی، بر آن بودند که بخشی از مال و دارایی خود را در مسیر فعالیت‌های خیرخواهانه باید به‌کارگیرند تا هم بر برکت کار و دارایی خویش بیفزایند هم به گونه‌ای مسئولیت اجتماعی خود را البته با نگاهی سنتی انجام دهند. بسیاری از موقوفات شهرهای ایران، در روزگار کنونی، در بخش‌هایی از شهر جای گرفته‌اند که یا امروز یا در گذشته، بازار بوده است. بررسی اندیشه نیک‌خواهانه بازرگانان و بازاریان می‌تواند گوشه‌ای از فرهنگ نیکوکاری ایرانی را در تاریخ برای‌مان تصویر کند. بررسی پیوند میان بازار و پدیده وقف در تاریخ ایران، یافته‌هایی ارزشمند درباره نگاه نیک‌اندیشانه بازرگانان ایرانی در دوره‌های گوناگون تاریخی به‌ویژه در سده‌های اخیر به دست می‌دهد. این پیوند استوار همچنین می‌تواند الگویی برای همه دوره‌های فعالیت بازار و بازرگانان باشد؛ آنگاه که مسأله تعهد اجتماعی شهروندان به‌ویژه مال‌داران نسبت به دیگران پیش آید، این رابطه می‌تواند مدلی مناسب برای پایبندی به این وظیفه اجتماعی در شمار آید. این نقاشی اوژن فلاندن، جهانگرد فرانسوی، تصویری از مسجد شاه بازار تهران را در اوایل دوره قاجار نشان می‌دهد. این مسجد وقفی تاریخی، امروزه نیز نگینی در بازار به شمار می‌آید و پیوند میان بازار و وقف را در تاریخ ایران بیانگر است.

منبع: شهروند