1396/8/8 ۰۸:۵۶
چالش هویت یکی از اساسی‌ترین مسائلی است که جامعه ایرانی را در تاریخ معاصر با خود درگیر کرده است. مشخصا بعد از جنگ‌های ایران و روس پرسش از خویشتن و چیستی هویتی و علل ناکامی مورد‌توجه جدی قرار گرفت. سر درگریبانی متفکران و اصحاب خرد پس از شکست در هر جنگی قوه عاقله هر ملتی را متوجه تامل در چیستی خود خواهد کرد و نحوه پاسخگویی به سوالات اساسی بعد از شکست‌های بزرگ منجر به حرکت‌های نو خواهد شد و بازیابی فرهنگی و هویتی هر قوم و ملتی را براساس آن شکل خواهد داد و تاریخ آینده را رقم خواهد زد.
سیر مساله هویت در تاریخ معاصر
از این منظر می‌توان نقاط عطف تاریخ معاصر ایران را با توجه به همین چالش یا پرسش یا بحران هویتی تحلیل کرد. نهضت مشروطه، ملی شدن صنعت نفت و انقلاب اسلامی مهم‌ترین برهه‌هایی هستند که سیر تاریخ در ایران معاصر را جهت‌دهی کرده‌اند. پس از مواجهه جدی‌تر ایران با مظاهر تکنیکی تمدن غربی در جنگ‌های ایران و روس، به مرور ایرانیان با جنبه‌های نرم‌تر غربی ازجمله حکومت قانون آشنا شدند و در این میان روشنفکران موثر‌ترین نیروهای اجتماعی بودند که این جنبه از هویت مدرن را در جامعه ترویج و به‌عنوان راهکار خروج از انحطاط و عقب‌ماندگی معرفی کردند.
در طیف مقابل علما و دیندارانی قرار داشتند که مولفه‌های اصلی هویتی را در سنت باز می‌جستند و اعتصام به این ذخیره فرهنگی را راهکار و راهگشای عبور از این تنگه تاریخی می‌دانستند. نهضت مشروطه به نوعی ثمره نزدیکی این دو طیف یا به بیان دیگر این دو بعد هویتی انسان معاصر ایرانی در آوردگاه دنیای تجدد بود که درنهایت با غلبه نگاه متجددانه به سرانجام نرسید.
مقطع حساس بعدی سال‌های منتهی به ملی‌شدن صنعت نفت است. در کشاکش حضور همه‌جانبه عناصر حزب توده و افکار چپ، این بار هم علما و دینداران به رهبری آیت‌ا... طالقانی یک پای منازعه هویتی برای رسیدن به آرمان استقلال بودند و در طرف دیگر نیز نیروهای ملی - مذهبی به پیشوایی مصدق نقش‌آفرینی می‌کردند. با تقریب این دو گروه به یکدیگر نهضت ملی شدن صنعت نفت محقق شد ولی در ادامه با جدایی این دو طیف عملا این کنش جمعی ایرانیان نیز با شکست مواجه شد.
دقیقه تاریخی بعدی انقلاب بزرگ اسلامی در سال 57 است؛ انقلابی که در آن طیف متنوعی از گروه‌های مختلف فکری و هویتی مختلف، از چپ مارکسیستی گرفته تا ملی - مذهبی در آن حضور داشتند اما این طیف اسلام‌گرا بود که توانست با aتوجه به بافت فرهنگی جامعه نقشی پیشتاز در نهضت ایفا کند، به‌طوری که یک روحانی مجتهد و مرجع تقلید شیعی رهبری این انقلاب را برعهده گرفت. عوامل اصلی و رهبران میانی نهضت غالبا علما و روحانیون بودند و شعارهایی که در تظاهرات سرداده می‌شد، اکثرا جنبه دینی و اسلامی داشت. مساجد و تکایا به‌عنوان نهادهای مردمی متولی سازماندهی نیروهای اجتماعی بودند و در ماه‌های محرم و صفر بیشترین تحرکات و تجمعات اتفاق می‌افتاد. درنهایت انقلاب با وجهه کاملا دینی به پیروزی رسید و پس از کشاکشی 150 ساله استقلال سیاسی به‌عنوان یک آرمان را عینیت بخشید. پس از آن نیز نظام جمهوری اسلامی مورد اقبال بیش از 98 درصد مردم واقع شد. عنصر هویتی اسلامی در سال‌های دفاع مقدس نیز از خود کارآمدی نشان داد. جمهوری اسلامی با تکیه به همین سلول هویتی به حیات خود ادامه می‌دهد و با رویکردی تمدنی به نظام‌سازی و دولت‌سازی پرداخته است و در تلاش است استقلال اقتصادی و فرهنگی را نیز محقق کند. با اتخاذ افق تمدنی بهره‌گیری از دیگر عناصر و تعلقات هویتی ازجمله ملی و فراملی نیز ضروری است. با رویکردی گزینش‌محور و از باب «و جعلناکم شعوبا و قبائل لتعارفوا» (حجرات 13) بهره‌گیری از ظرفیت‌های فرهنگی و هویتی که ارکان هویتی ایرانیان را شکل داده است، امری لازم و در مسیر تمدن‌سازی راه‌گشا خواهد بود.
منبع: فرهیختگان
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید