توقف حراج نقش برجسته تخت‌جمشید در نیویورک

1396/8/7 ۰۸:۲۳

یک نقش برجسته سرباز هخامنشی که ده‌ها سال‌ پیش از تخت‌جمشید ربوده شده بود، قرار بود صبح روز جمعه به وقت محلی در نیویورک آمریکا به حراج گذاشته شود که از این کار جلوگیری شد. آن‌گونه که مسئولان سازمان میراث فرهنگی گفته‌‌اند، با پیگیری سازمان میراث‌فرهنگی از طریق دفتر لاهه (مركز خدمات حقوقی بین‌المللی) دستور دادستان نیویورک برای توقیف این نقش‌برجسته ارزشمند سرباز هخامنشی تخت‌جمشید صادر شد.

یک نقش برجسته سرباز هخامنشی که ده‌ها سال‌ پیش از تخت‌جمشید ربوده شده بود، قرار بود صبح روز جمعه به وقت محلی در نیویورک آمریکا به حراج گذاشته شود که از این کار جلوگیری شد. آن‌گونه که مسئولان سازمان میراث فرهنگی گفته‌‌اند، با پیگیری سازمان میراث‌فرهنگی از طریق دفتر لاهه (مركز خدمات حقوقی بین‌المللی) دستور دادستان نیویورک برای توقیف این نقش‌برجسته ارزشمند سرباز هخامنشی تخت‌جمشید صادر شد. این خبر را روز گذشته ابراهیم شقاقی مدیر‌كل حقوقی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری اعلام کرد و گفت: «این اثر قرار بود جمعه پنجم آبان ٩٦ برابر با ٢٧ اکتبر ٢٠١٧، در حراجی Rupert wace ancient art در نیویورک به‌ فروش برسد كه خوشبختانه از این مسئله جلوگیری به‌عمل آمد». مدیر‌كل حقوقی سازمان میراث‌فرهنگی تأکید کرد: «پیگیری‌های حقوقی برای اثبات تعلق اثر به ایران و خروج غیرقانونی آن از کشور و نهایتا استرداد آن، از سوی اداره‌كل حقوقی سازمان و از طریق دفتر مركز خدمات حقوقی بین‌الملل ریاست‌جمهوری در حال انجام است».
بر اساس عکس‌های منتشرشده از وب‌سایت این حراجی، این نقش برجسته بخشی از شانه و سر و گردن یکی از سربازان هخامنشی عضو گارد جاویدان را که سپر و نیزه‌ای در دست دارد نشان می‌دهد و مشابه آن را در بیشتر قسمت‌های تخت‌جمشید می‌توان دید.
آن‌گونه که ایسنا گزارش داده است، فروش این اثر تاریخی ایرانی در حالی متوقف شده که تصویر نقش‌برجسته سرباز هخامنشی روی پوستر این نمایشگاه با عنوان «هنر کهن» منتشر شده بود.  کمپانی «هنر کهن، روبرت ویس» که از سال ۱۹۸۶ در عرصه فروش آثار هنری کهن در نیویورک فعال است، نمایشگاهی از ٢٧ اکتبر تا اول نوامبر (۶ تا ۹ آبان) در این شهر برگزار می‌کند.
این نمایشگاه در حالی آغاز به کار می‌کند که پوستر  آن، طرح نقش‌برجسته سرباز هخامنشی است که توسط ایران از فهرست خارج شده و دیگر در بخش معرفی آثار نمایشگاه و در قسمت «کلاسیک» روی سایتِ این کمپانی وجود ندارد.
ابراهیم شقاقی، مدیرکل حقوقی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در رابطه با جزئیات بیشتر این ماجرا می‌گوید: «براساس آنچه از سوی معاونت میراث فرهنگی به ما اطلاع داده شد، قرار بود این اثر در یک حراجی به فروش برسد، تنها کاری که توانستیم از زمان اطلاع پیداکردن از آن انجام دهیم، به فوریت با دفتر مرکز خدمات بین‌الملل ریاست‌جمهوری تماس گرفته، وارد مذاکرات شدیم و با دفتر لاهه (مرکز خدمات حقوقی بین‌المللی) نیز این قضیه را پیگیری کردیم که کمک‌های زیادی به ما شد. در ادامه از طریق ایمیل مدارک موجود درباره این اثر را فرستادیم».
او با اشاره به فرصت کم و در‌عین‌حال اختلاف ساعت و روزِ کاری ایران و نیویورک، بیان می‌کند: با وجود این توانستیم از سوی دادستانی آمریکا حکم توقیف این اثر تاریخی متعلق به ایران را که قبل از انقلاب از ایران خارج شده بود، بگیریم. او درباره روند استرداد این کتیبه سرباز هخامنشی نیز توضیح می‌دهد: «باید مدارک تعلق اثر به ایران را بفرستیم و درخواست استرداد کنیم. هرچند این روند معمولا طولانی است و به‌سرعت انجام نمی‌شود؛ اما به‌هر‌حال حکم توقف را گرفته‌ایم، چون نمایش این اثر در آن حراجی یا نمایشگاه باید با مجوز ایران انجام می‌شد». او درباره اصالت این اثر نیز به ایسنا گفته است: «صحبت در این زمینه باید به‌وسیله کارشناسان خبره بررسی شود. از سوی دیگر کسی که قصد دارد چنین اثری را در یک نمایشگاه یا حراجی بگذارد، مدعی است که اصل است؛ رسم است که معمولا در حراجی‌ها یا نمایشگاه‌های بین‌المللی اثر تقلبی قرار نمی‌دهند اما چون کارشناسان ما آن را لمس و هنوز بررسی نکرده‌اند، براساس‌آن چیزی که آمریکایی‌ها می‌گویند، کتیبه هخامنشی اصل است، ما نیز اعلام کرده‌ایم که متعلق به ایران است. شقاقی با تأکید بر اینکه فروشنده اثر مشخص است و سال‌های قبل از انقلاب به خارج از کشور منتقل شده و حتی فروش آن غیرقانونی بوده و ایران آن را به فروش نرسانده، بیان می‌کند: بنابراین با توجه به تعلق این اثر به ایران و براساس کنوانسیون‌های بین‌المللی، باید به ما مسترد شود. به اعتقاد مدیرکل دفتر حقوقی سازمان میراث فرهنگی، بررسی اصالت اثر در مراحل بعدی انجام می‌شود که باید کارشناسان روی آن نظر دهند و حقوق‌دانان مدارک خروج غیرقانونی را به دادگاه ارائه کنند و وکیل ایران روند را پیگیری و ادامه دهد تا استرداد کامل انجام شود».
اگرچه مدیرکل حقوقی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از تلاش و پیگیری برای استرداد این اثر تاریخی به ایران سخن می‌گوید اما باید گفت این تنها اثر ارزشمند باستانی ایرانی موجود در آمریکا نیست. برخی دیگر از آثار ایرانی که سرنوشتی مشابه همین اثر دارند، دست‌کم عمری به قدمت
٤٠‌سال گیرودار و پیگیری حقوقی دارند و هنوز هیچ‌کس به‌صورت قطعی نمی‌تواند از بازگشت قطعی آنها به ایران صحبت کند.
بخشی از مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین آثار تاریخی متعلق به ایران که سرگذشتی این‌چنینی دارند، الواح هخامنشی است که از حدود ٦٠ سال پیش تاکنون در اختیار مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو هستند و به ایران برگردانده نمی‌شوند. تعداد این الواح چیزی در حدود ٣٠ هزار لوح گلی عنوان شده است که گفته می‌شود مربوط به امور اداری و بایگانی تخت‌جمشید هستند که بخشی از یک سامانه اداری‌اند که اسناد بیش از ٥٠ سال فعالیت حکومتی (از ۵۰۹ پیش از میلاد تا ۴۵۷ پیش از میلاد) را در خود گرد آورده‌اند.
این الواح هخامنشی در سال ١٣١٤ بر اساس مصوبه دولت از طریق کشتی به مؤسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو فرستاده شد و سال ١٣١٦ به آنجا رسید. بر آن اساس قرار بود در مدت سه سال بررسی‌های کارشناسی و مطالعات روی این الواح انجام و به ایران برگردانده شود،‌ چند سال نخست که این اقدام انجام نشد، اما با پیگیری‌ها بخشی از الواح در سال ١٣٢٧ به ایران برگردانده شدند و بخشی نیز در سال ‌١٣٥٠. همچنین بخش دیگری از آنها در سال ١٣٨٣ به ایران برگردانده شدند، اما هنوز بخش اعظمی از الواح در آن مؤسسه باقی مانده است.
چند سال پیش در اتفاقی عجیب، دیوان‌عالی آمریکا موافقت کرد تا به درخواست قربانیان یک حادثه تروریستی برای ضبط این آثار باستانی ایران كه در مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو نگهداری می‌شود، رسیدگی کند. ماجرا از این قرار بود که ٩ شهروند آمریکایی پس از وقوع یک حادثه تروریستی در سال ١٩٩٧ در اسرائیل که به‌صورت حمله‌ای انتحاری انجام شده بود، علیه ایران در دادگاه‌های آمریکا شکایت کردند. این شاکیان به‌عنوان غرامت، خواهان مصادره و فروش این الواح باستانی متعلق به ایران شدند. دیوان‌عالی آمریکا که بالاترین نهاد قضائی این کشور به‌شمار می‌آید، موافقت کرد درباره ضبط و فروش این آثار باستانی تصمیم‌گیری کند. خانواده‌ها و بازماندگان قربانیان این بمب‌گذاری که در بیت‌المقدس روی داد، برای دریافت غرامت به مبلغ ٧١,٥ میلیون دلار به دیوان‌عالی آمریکا مراجعه کرده‌اند. چنانچه دیوان‌عالی با درخواست شاکیان موافقت کند، برخی از آثار باستانی ایران که در دو موزه شیکاگو نگهداری می‌شوند، ضبط خواهند شد تا به نفع شاکیان فروخته شوند.
بااین‌حال در سال‌های اخیر پیگیری‌های حقوقی ایران مانع از فروش این آثار شده است. اگرچه در سال‌های اخیر بارها وعده‌هایی مبنی‌بر بازگرداندن این الواح به ایران از سوی برخی مسئولان داده شد، اما امید چندانی برای تحقق این وعده‌ها وجود ندارد.
هم‌اکنون و پس از آغاز به کار دولت تندروی ترامپ در ایالات متحده و با تیره‌وتارشدن هرچه‌بیشتر روابط دو کشور، به‌نظر می‌رسد امکان تحقق آن وعده‌ها هم بیشتر به سمت‌وسوی محال پیش می‌رود.

منبع: شرق