جزر و مد ایمان

1396/7/16 ۰۹:۲۴

در پی تحولاتی که در سده‌های گذشته به دست اندیشمندانی چون گالیله، دکارت، کانت، هگل در علم و فلسفه و تفکر تاریخی پدید آمد، اعتقادات کهن - اعتقاد به نوعی نظم اخلاقی جهانی، به امکان شناختی مطلق - رفته‌رفته تحلیل رفت و موجی تازه شیوه اندیشه در شماری از متفکران جدید از جمله کییرکگور، نیچه، فروید، یونگ و ویتگنشتاین مذهب را هرروز بیشتر و بیشتر از باورهای انحصاری و وحدت‌گرا رهانید و به سوی نوعی کثرت‌گرایی سوق داد. ایمان دینی را باید امروزه طریقتی معنوی، گونه‌ای اخلاقی و مفهومی حیات‌بخش انگاشت و فارغ از جزمیات به اجرا گذارد. كتاب «دریای ایمان» دان كیوپیت كه چاپ‌های اول تا چهارم آن را انتشارات طرح نو منتشر كرده بود و نشر فرهنگ جاوید ویراست جدیدی از آن را چاپ کرده درباره بحران در تفكر دینی از خلال بررسی تاریخ فلسفه و متافیزیك است

در پی تحولاتی که در سده‌های گذشته به دست اندیشمندانی چون گالیله، دکارت، کانت، هگل در علم و فلسفه و تفکر تاریخی پدید آمد، اعتقادات کهن - اعتقاد به نوعی نظم اخلاقی جهانی، به امکان شناختی مطلق - رفته‌رفته تحلیل رفت و موجی تازه شیوه اندیشه در شماری از متفکران جدید از جمله کییرکگور، نیچه، فروید، یونگ و ویتگنشتاین مذهب را هرروز بیشتر و بیشتر از باورهای انحصاری و وحدت‌گرا رهانید و به سوی نوعی کثرت‌گرایی سوق داد. ایمان دینی را باید امروزه طریقتی معنوی، گونه‌ای اخلاقی و مفهومی حیات‌بخش انگاشت و فارغ از جزمیات به اجرا گذارد. كتاب «دریای ایمان» دان كیوپیت كه چاپ‌های اول تا چهارم آن را انتشارات طرح نو منتشر كرده بود و نشر فرهنگ جاوید ویراست جدیدی از آن را چاپ کرده درباره بحران در تفكر دینی از خلال بررسی تاریخ فلسفه و متافیزیك است. تا قرن هفدهم توضیح نهایی رویدادها و نیز رهنمود حیات انسان در این جهان، تقریبا در همه جامعه‌های بشری به جهانی برتر و كامل‌تر حواله میشد. قدرت از بالا به پایین میآمد و این «بالا» گاه خدا، گاه جهانی مركب از موجودات ماوراء‌الطبیعی،‌ و گاه نظامی آرمانی و متافیزیكی پنداشته میشد. تمایز میان جهان طبیعی پیرامون و قلمرو متعالی برین در اصل از افلاطون بود و پانزده قرن تمام اصل بنیادین اعتقاد مسیحیان به‌شمار میرفت. دان کیوپیت ایمان به خدا را از حیطه بحث وجودشناختی به حیطه بحث در اصالت عمل می‌کشاند. در بخشی از پیش‌گفتار نویسنده میخوانیم: «اگر كتاب حاضر را با معانی ثابت و پیش‌ساخته دینی در ذهن خود بخوانید و برای ایمان و بیایمانی مرز مشخصی قائل بشوید، ‌فقط پس رفتن آب را در جزر و مد دریا خواهید دید. اما آنهایی كه حاضرند پیش‌پندارهای خود را كنار بنهند و همانند سقراط معصوم و پاك‌دل بشوند، بازآمدن آب را مشاهده خواهند كرد. دریای ایمان،‌ بنا به تشبیه مثیو آرنلد- در شعر «ساحل دووِر»- ‌در فرازونشیب است، اما جزری كه میرود و مدی كه بازمیآید كاملا یكی نیست. ولی این هم به همان اندازه اوج میگیرد؛ و پیوستگی دارد. صرف استعاره‌هایی كه به كار بردیم: فروپاشی و بازآفرینی، مرگ و تولد دوباره، سود و زیان، همه گواه آن است كه پیوستگی و تداوم در عمقیترین سطح یعنی كهن‌الگو همچنان برقرار است. اما اگر انتظار دارید نو و كهنه عینا یكی باشند مطلب را درست درنیافته‌اید.» به زعم نویسنده اعتقاد دینی بیشتر به شكل بستگی دارد تا به محتوا. نباید اعتقادات دینی را وصف امور واقع دانست بلكه آنها را باید باورهایی اخلاقی شمرد. عقاید دینی توصیف امر واقع نیست، رهنمود زندگی است. این عقاید به دستگاه‌هایی فكری متعلق‌اند و هر دستگاه فكری به‌نوبه خود متعلق به یك جامعه است. مساله دیگری كه در كتاب بررسی میشود دگرگونی فلسفه پر‌دامنه‌ای است كه اصطلاحا «ختم متافیزیك» خوانده میشود؛ اینكه برای ما غیر از عوالم دستاورد زبان و فعالیت‌های خودمان هیچ چیز دیگری نمیتواند وجود داشته باشد و مفاهیم و حقایق و ارزش‌ها همه ساخته انسان است و نمیتواند جز این باشد. سیلان تجربه پیوسته است و ساختاری از خود ندارد و این ماییم كه به آن شكل میدهیم و از آن جهانی برای زیست میسازیم. در كتاب به شكل‌های گوناگون به این آموزه - آموزه انسان‌گرایی یا انسان‌مداری ریشه‌ای- به روایت ماركس، نیچه، ویتگنشتاین و دیگران پرداخته میشود

منبع: شرق