ریشه‌ای که اعتیاد در تاریخ ایران می‌سوزاند

1396/7/15 ۰۹:۴۸

برگ‌های پرشمار تاریخ ایران، روایت‌هایی بسیار از جایگاه ویژه تریاک، دیگر فرآورده‌های خشخاش و مخدرهای گوناگون در میان بخشی بزرگ از مردمان این سرزمین در گذشته ثبت کرده‌اند. بسیاری از جهانگردان، به‌ویژه پزشکان جهانگرد، با تماشای این وضعیت، درباره پیامدهای ناگوار اعتیاد گسترده ایرانیان بر زندگی شخصی و جامعه سخن رانده‌اند.

کجاست آن پزشک که می‌گفت تریاک مرا می‌کشد

برگ‌های پرشمار تاریخ ایران، روایت‌هایی بسیار از جایگاه ویژه تریاک، دیگر فرآورده‌های خشخاش و مخدرهای گوناگون در میان بخشی بزرگ از مردمان این سرزمین در گذشته ثبت کرده‌اند. بسیاری از جهانگردان، به‌ویژه پزشکان جهانگرد، با تماشای این وضعیت، درباره پیامدهای ناگوار اعتیاد گسترده ایرانیان بر زندگی شخصی و جامعه سخن رانده‌اند. آنان اما گاه با نمونه‌هایی روبه‌رو می‌شدند که از نظر اصول پزشکی نامفهوم بوده است. یاکوب ادوارد پولاک، پزشک اتریشی دربار ناصرالدین‌شاه قاجار در «سفرنامه پولاک؛ ایران و ایرانیان» درباره نگرش ایرانیان به مصرف تریاک و ناهمخوانی پیامدهای آن با اصول پزشکی، روایتی از قلم یکی از سیاستمداران و ماموران انگلیسی در ایران ارایه می‌کند «سرجان ملکم یکی از کارشناسان اساسی امور ایران در کتاب خود «یادداشت‌هایی از ایران» مورد زیر را حکایت می‌کند: «امروز توفیق ملاقات با دوست قدیمم محمدرضا خان بیات، که از شیراز می‌آمد، دست داد؛ وی همچون جوانی چهار نعل به سوی من آمد و از دور با صدای بلند خوشامدی نثارم کرد. وقتی که وی را جوان‌تر و چابک‌تر از ١٠‌سال پیش در برابر خود دیدم، غرق حیرت شدم، زیرا وی ١٠‌سال پیش آن‌قدر تریاک مصرف می‌کرد که کافی بود طبق اظهار طبیب من، ٣٠نفر غیرمعتاد را بکشد. من که مطمئن بودم این خان پیر که برایش احترام بسیار قایل بودم، با مصرف بی‌حدوحصر تریاک در مدتی کوتاه به دیار عدم خواهد رفت، از طبیب خود خواستم وی را از این کار منصرف کند. پس از اولین خوش‌وبش‌ها از من پرسید آیا دکتر حضور دارد؟ و پس از آن‌که شنید دکتر فعلا در هندوستان به خدمت مشغول است، در جوابم خنده‌کنان گفت: «متأسفم، خیلی دلم می‌خواست نشانش بدهم که اطبای اروپایی، هرچند در معالجه شل‌ها و کورها معجز می‌کنند، باز پیغمبر نیستند؛ ١٠‌سال قبل پیش‌بینی کرد که اگر تریاک را ترک نکنم، می‌میرم، خوب از وقتی که او مرگ عاجل مرا پیش‌بینی کرد، نه‌تنها مقدار تریاکم را کم نکرده‌ام بلکه آن را به چهار برابر رسانده‌ام و حالا هم ٨٠‌سال دارم و به همان اندازه که در این سن‌و‌سال می‌توان بود، شاداب و نیرومند هستم!» در ضمن گفتن این کلمات قوطی از جیب خود بیرون کشید و تعداد زیادی حب در دهان گذاشت و ریشخندکنان فریاد برآورد: کاش آن رفیق دکترم این‌جا بود!». پولاک به یادآوری این خاطره از زبان سرجان ملکم بسنده نکرده، خود نمونه‌ای دیگر روایت می‌کند تا نشان دهد مصرف بیش از اندازه تریاک در میان ایرانیان لزوما با یافته‌های متقن پزشکی همخوان نبوده است «مورد دیگری را شرح می‌دهم که خود شاهد آن بودم. مجتهد حاجی‌ملا صادق یکی از دوستان و طرفداران من به ١١٥سالگی قمری و حدود یک‌صد و ١١‌سالگی شمسی رسید، در مدت زیادی از عمرش روزانه چهار گران [گرم؟] تریاک خورده بود و در این اواخر به قدری کم‌ غذا می‌خورد که زندگی خود را تنها مدیون تریاک می‌دانست. درست یک‌سال پیش از مرگش او را دیدم که با وقار تمام و بدون خمیدگی پشت بر مجلسی ریاست می‌کرد؛ وی هنوز دارای آن‌قدر از قوای دماغی بود که با من به بحثی پرشور بپردازد».

منبع: شهروند