جالی خالی تشکل‌های صنفی مستقل در حوزه ادبیات

1396/7/12 ۰۸:۵۵

کامبیز نوروزی: برخلاف تصور رایج، مشکلات فعلی حق مؤلف (کپی رایت) از قانون کشور نشأت نمی‌گیرد بلکه بیشتربواسطه ضعف خود صنف است

کامبیز نوروزی: برخلاف تصور رایج، مشکلات فعلی حق مؤلف (کپی رایت) از قانون کشور نشأت نمی‌گیرد بلکه بیشتربواسطه ضعف خود صنف است

مریم شهبازی: نزدیک به چهارده ماه از تصمیم جمعی از فعالان عرصه ادبیات به شکل‌گیری تشکل «انجمن صنفی داستان نویسان استان تهران» می‌گذرد و این در حالی است که آنان با وجود طی مسیر قانونی، هنوز موفق به تشکیل صنف خود از سوی وزارت کار نشده‌اند. بعد از اعلام فراخوان برای عضویت نویسندگان علاقه‌مند و استقبال جمعی از اهالی کتاب، مجمع عمومی آن حدود 3 ماه قبل با حضور نماینده قانونی وزارتخانه مذکور تشکیل شد، تمام قوانین و ملزومات مورد نظر هم رعایت شد اما متقاضیان تشکیل این تشکل صنفی بدون آنکه بدانند چرا، هنوزمجوز رسمی ثبت انجمن خود را دریافت نکرده‌اند. این در شرایطی است که سال هاست در حوزه ادبیات جای خالی تشکلی صنفی که پیگیر مشکلات فعالان این حوزه و از سویی سروسامان دادن به وضعیت تألیف‌های ادبی باشد احساس می‌شود. کامبیز نوروزی، حقوقدان و مشاور حقوقی سابق رئیس سازمان سینمایی از لزوم دایر شدن تشکل‌های صنفی مستقل بویژه در حوزه کتاب به «ایران» می‌گوید.
 

اطلاق واژه خصوصی به تشکل‌های صنفی اشتباه است!
کامبیز نوروزی؛ حقوقدان، با اشاره به اینکه تشکل‌های صنفی را نمی‌توان «خصوصی» دانست، گفت:«نخستین نکته‌ای که در ارتباط با شکل‌گیری تشکل‌های صنفی باید به آن توجه داشت این است که در تمام صنوف، تشکل‌های صنفی در زمره سازمان‌های عمومی محسوب می‌شوند و نمی‌توان به آنها واژه خصوصی را اطلاق کرد.»
با وجود این وی تأکید دارد که تشکل‌های صنفی نقش بسیار مهمی در توسعه صنف و تثبیت حقوق اخلاقی و حرفه‌ای آنها دارد و تصریح کرد:«از جمله مهم‌ترین کارکردهای نهادهای صنفی می‌توان به دفاع از حقوق اعضای آنها اشاره کرد. از سوی دیگر صنف قادر است رابطه‌ای تعاملی میان دولت و صنف و همچنین میان صنف و اعضای آن و حتی جامعه ایجاد کند که کمک به ایجاد این چند رابطه از اهمیت بسیاری برخوردار است.»
یکی دیگر از کارکردهایی که این حقوقدان در ارتباط با تشکل‌های صنفی به آنها اشاره می‌کند کمک به تثبیت و توسعه معیارهای اخلاق حرفه‌ای و از سویی کمک به رفع تدریجی مشکلات مالی و معیشتی عضوهای آن تشکل است.
نوروزی معتقد است موانعی که صنوف مختلف در راه دایر کردن تشکل‌های صنفی خود با آن مواجه هستند تنها به چند دهه اخیر محدود نمی‌شود. وی گفت:«سابقه مشکلاتی که تشکل‌های صنفی در راه شکل‌گیری انجمن‌های خود از سوی دولت‌ها روبه‌رو می‌شوند به حدود یک قرن قبل، یعنی از زمان شکل‌گیری دولت به شکل مدرن آن بازمی گردد.»
آن طور که این حقوقدان تأکید دارد در ایران دولت‌ها اغلب نگاه چندان مثبتی به شکل‌گیری تشکل‌های صنفی نداشته‌اند و این مسأله هم تنها به حوزه فرهنگ محدود نمی‌شود. آنچنان که در بسیاری از مواقع حتی دست به مانع تراشی‌هایی هم در راه دستیابی متقاضیان به تشکل‌های صنفی زده‌اند.
او صنف‌های فرهنگی را هم در کشورمان چندان توسعه یافته نمی‌داند و دلیل آن را هم تنها در مانع تراشی دولت‌ها نمی‌داند. نوروزی در همین رابطه تأکید کرد:«یکی از دلایل مهم این فقدان این است که فعالیت‌های فرهنگی در ایران کمتر اقتصادی هستند و از همین رو کمتر نویسنده یا مترجمی را می‌بینیم که از طریق انتشار آثار خود قادر به امرار معاش باشد. نه تنها در ارتباط با عرصه کتاب، در ارتباط با هنر نقاشی، موسیقی، تئاتر، خوشنویسی و... کم و بیش همین طور است.»
آنچنان که نوروزی معتقد است حداقل صرف نظر از 15-10 سال اخیر نمی‌توان هنرمند نقاشی را دید که تنها با فروش تابلوهای نقاشی‌اش گذران زندگی کند. او در ادامه گفت:«به همین واسطه یک شاعر یا نویسنده، شعر گفتن یا داستان‌نویسی را کار مهم و ذوقی خود می‌داند، اما به آن به‌عنوان یک شغل نگاه نمی‌کند و اغلب به کار دیگری برای تأمین نیازهای اقتصادی خود تکیه دارد. بنابراین فقدان سوددهی اقتصادی یکی دیگر از دلایل مهمی است که موجب می‌شود اعضای صنوف فرهنگی بویژه در حوزه کتاب به شکل جدی به‌دنبال ایجاد تشکل‌های صنفی نباشند. چراکه هر یک به شغل دیگری مشغول هستند.»
این در شرایطی است که در کشورهای پیشرفته، نوشتن شغلی جدی به شمار می‌آید، آنچنان که حتی گاهی شاهد درآمدهای نجومی برای نویسندگانی همچون «استفن کینگ» یا«جی.کی.رولینگ» هستیم؛ اتفاقی که با توجه به این شرایط در کشورمان خودمان قابل مشاهده نیست.
نوروزی مجموع این عوامل و برخی دیگر از مواردی که امکان صحبت درباره آنها در این فرصت کوتاه نیست را موجب آن می‌داند که فعالیت‌هایی نظیر نویسندگی یا مترجمی در کشورمان به شغل به معنای اخص کلمه تبدیل نشده و از سویی شاهد شکل‌گیری تشکل‌های صنفی هم نباشیم.
وی در ادامه گفت:«البته ما هم با تعداد معدودی از نویسندگانی که بعد از گذشت سی- چهل سال کار حرفه‌ای در حوزه کتاب با شمارگان بالاتری آثارشان منتشر می‌شود روبه‌رو هستیم اما همین افراد هم از راه انتشار ترجمه یا تألیف‌های خود به درآمد چندان قابل توجهی دست پیدا نمی‌کنند. با درنظر گرفتن چنین مسائلی امروز بیش از هر زمان دیگری به شکل‌گیری تشکل‌های صنفی در حوزه ادبیات نیازمند هستیم.»
راهی برای حل تدریجی مشکلات حق مؤلف
همان طور که نوروزی هم در گفته‌هایش تأکید دارد یکی از اقدامات مثبتی که شکل‌گیری تشکل‌های صنفی به دنبال خواهد داشت کمک به حل مشکل حق مؤلف در کشورمان است. او تصریح کرد:«برخلاف تصوری که میان اهالی کتاب شکل گرفته مشکلات فعلی حق مؤلف (کپی رایت) از قانون کشور نشأت نمی‌گیرد بلکه بیشتربواسطه ضعف خود صنف است.»
از همین رو می‌توان امیدوار بود که با دایر شدن تشکل‌های صنفی و شگل‌گیری اراده جمعی با قدرت بیشتری برای حل مشکلاتی از جمله بحث حق مؤلف گام برداشت.یکی دیگر از مواردی که شکل‌گیری تشکل صنفی به گفته این حقوقدان برای اهالی ادبیات به دنبال خواهد داشت کمک به حل مشکلاتی است که صاحبان آثار با ناشران دارند. از همین رو او هم تأکید دارد که باید به جای مانع تراشی از شکل‌گیری چنین صنوفی در حوزه کتاب و ادبیات استقبال کرد. چنین تشکلی می‌تواند به‌عنوان مظهر اراده نویسندگان، با تمرکز و پیگیری و جدیت سازمان یافته‌ای این دست مسائل مورد توجه قرار گیرند.
به گفته نوروزی نباید فراموش کرد که مشکلات صنفی موجود در حوزه ادبیات یک شبه به وجود نیامده‌اند و نمی‌توان انتظار برطرف شدن به یکباره آنها را هم داشت. باید قدری صبر کرد و با حفظ استقلال تشکل‌های صنفی(که از مهم‌ترین ملزومات آنها به شمار می‌آید) و تلاش برای برقراری تعامل میان گروه‌های یاد شده به حل تدریجی مشکلات کمک کرد.

منبع: ایران