آینه قلمروی ذهن و باور ایرانی در تاریخ

1396/7/10 ۱۰:۵۰

شهرسازی و خانه‌سازی در گذر روزگار دیرینه ایران، از ویژگی‌هایی برخوردار بوده که بر پایه باورهای فکری، فرهنگی و اجتماعی مردمان این سرزمین در دوره‌های گوناگون تاریخی استوار شده است. طراحی و سبک خانه‌های ایرانی در روزگار گذشته، بازتابنده تصویری جذاب از قلمروی ذهن و باور انسان ایرانی به شمار می‌آمده است.

 خانه ایرانی؛ سازه‌ای بدون روزن به سوی کوی و برزن
 

شهرسازی و خانه‌سازی در گذر روزگار دیرینه ایران، از ویژگی‌هایی برخوردار بوده که بر پایه باورهای فکری، فرهنگی و اجتماعی مردمان این سرزمین در دوره‌های گوناگون تاریخی استوار شده است. طراحی و سبک خانه‌های ایرانی در روزگار گذشته، بازتابنده تصویری جذاب از قلمروی ذهن و باور انسان ایرانی به شمار می‌آمده است. سعید نفیسی در کتاب «تهران قدیم؛ گفت‌وگوی خانوادگی درباره تهران قدیم» که به ‌سال ١٣٥٣ نگاشته شده است، درباره ویژگی‌های خانه‌های ایرانی در روزگار گذشته می‌نویسد «معمولا خانه‌ها چه بزرگ و چه کوچک روزنی بسوی کوی و برزن نداشت و از چهار طرف دیوار خشت و گلی و گاهی سفیدکرده داشت و تنها در ورودی خانه در میان آن دیده می‌شد و تقریبا همه خانه‌ها یک طبقه بود و کسانی که استطاعت داشتند یک حیاط بیرونی داشتند مخصوص مردان و یک حیاط اندرونی مخصوص زنان یا حرم». پاره‌ای خانه‌ها در گذشته، امکاناتی در خود داشتند که بر پایه ویژگی‌های زندگی سنتی طراحی شده بود «بعضی حمام سرخانه و طویله و درشکه‌خانه داشتند و در خانه‌های اعیانی حیاطهای متعدد در بیرونی و اندرونی بود که آبدارخانه و آشپزخانه و غیره هر یک خیاط مخصوص داشت». نفیسی سپس به فناوری‌های سنتی اشاره می‌کند که خانه‌های ایرانی از آنها بهره می‌بردند «یکی از امتیازات شهرهای ایران بادگیرهای بلندی بود که روی بامها ساخته بودند و برای هواخوری زیرزمین‌هاو حوض‌خانه‌هائی بود که در تابستانها به آن‌جا پناه می‌بردند. در بعضی خانه‌ها گلخانه و نارنجستان بود که گلدانهای مرکبات را در زمستان به آن‌جا می‌بردند». این نویسنده و ادیب سپس از دریچه توصیف خانه‌ها، به ویژگی‌های شهری و شهرسازی تهران نیز گریزی می‌زند «خطری که چندین‌بار متوجه تهران شد این بود که در میان شهر و شمیران زمین بایر بسیار بود و شهر سیل‌برگردان نداشت و چند بار که باران‌های سخت آمد سیل قسمت عمده محلات شمال تهران را گرفت و خانه‌های بسیاری را ویران کرد و حتی گاهی سیل به میدان سپه و خیابان ناصرخسرو هم می‌رسید.

منبع: شهروند