نخستین دانشجویان ایرانی که به فرنگ رفتند

1396/6/21 ۰۸:۳۹

ایرانیان، دست‌کم دو سده پیش دریافتند فاصله‌ای فراوان با جریان نوین دانش‌اندوزی و علم‌آموزی دارند. چه شد که به چنین باوری رسیدند؟ آن‌گونه که تاریخ گواهی می‌دهد، شکست‌های سنگین از روس‌ها در دو جنگ پیاپی و بربادرفتن سرزمین‌های شمالی آن‌سوی رود ارس، تاثیری بسیار در پیدایش چنین اندیشه‌ای در میان ایرانیان اصلاح‌طلب آن روزگار داشته است. آنان از همان زمان دریافتند باید دانش‌های نوین را فراگیرند

 شکست‌های بزرگ از روس‌ها چه دستاوردهایی برای ایرانیان داشت
 

ایرانیان، دست‌کم دو سده پیش دریافتند فاصله‌ای فراوان با جریان نوین دانش‌اندوزی و علم‌آموزی دارند. چه شد که به چنین باوری رسیدند؟ آن‌گونه که تاریخ گواهی می‌دهد، شکست‌های سنگین از روس‌ها در دو جنگ پیاپی و بربادرفتن سرزمین‌های شمالی آن‌سوی رود ارس، تاثیری بسیار در پیدایش چنین اندیشه‌ای در میان ایرانیان اصلاح‌طلب آن روزگار داشته است. آنان از همان زمان دریافتند باید دانش‌های نوین را فراگیرند؛ از این‌رو بود دانشجویانی به فرنگ فرستادند تا با علم نوین جهانی آشنا شوند. گوئل کهن، پژوهشگر و تاریخ‌نگار، در کتاب «تاریخ سانسور در مطبوعات ایران» آن‌جا که پایه‌گذاری نخستین روزنامه در ایران می‌پردازد، درباره نخستین دانش‌آموختگان ایرانی که در سپیده‌دم حکومت قاجار برای فراگیری علوم و دانش‌های نوین به اروپا فرستاده شدند، می‌نویسد «نهضت تجددخواهی از آذربایجان، که به روسیه و عثمانی هم‌مرز و به اروپا نزدیکتر است، آغاز شد و تبریز به صورت مرکز مهم فعالیت‌های نظامی و سیاسی ایران درآمد و کم‌کم شاگردان، جهت فراگرفتن دانش نوین و علوم جدید به انگلستان رفتند و کارگران برای آموختن صنایع به روسیه اعزام شدند. همچنین کارخانه‌های توپ‌ریزی، باروت‌سازی، پارچه‌بافی و غیره ایجاد شد». او با اشاره به کوشش عباس میرزا، ولیعهد فتحعلی شاه قاجار در این زمینه، به نام‌های نخستین دانشجویان ایرانی اشاره می‌کند که برای فراگیری دانش‌های نوین به انگلستان رفتند «عباس میرزا، در ‌سال ١٢٢٦ ه.ق دو دانشجوی ایرانی (میرزا محمدکاظم و حاجی بابا افشار) را برای تحصیل به انگلستان فرستاد. در ‌سال ١٢٣٥ ه.ق، میرزا بابای افشار پس از بازگشت از اروپا، پزشک ویژه عباس میرزا شد. برادرش نیز به فرمان عباس میرزا، برای مطالعه در رشته معدن به روسیه رفت. در‌ سال ١٢٣٠ ه.ق دومین گروه از محصلین به دستور وی عازم انگلستان شدند که نامدارترینشان «میرزا صالح شیرازی»، پدیدآورنده نخستین روزنامه به زبان فارسی در ایران بود». روایت این تاریخ‌نگار انگلیسی درباره بنیان‌گذار روزنامه در ایران، ما را با شخصیت او بیشتر آشنا می‌کند «میرزا صالح، پسر حاجی‌ باقرخان کازرونی شیرازی که میرزای بزرگ، قائم‌مقام اول، او را بدستور عباس میرزا، برای تحصیل علوم و فنون به لندن فرستاد، بسیار زیرک بود و در مدت سه‌سال و نه ماه و بیست روزی که در انگلستان بسر می‌برد، زبان‌های انگلیسی و فرانسه و لاتین را فراگرفت و در تاریخ و طبیعیات و بعضی فنون، مانند شیشه‌سازی و ساختن مرکب چاپ و تهیه حروف مقطعه و حکاکی و غیره کار کرد. او در انگلستان به جمع (مجمع فراموشان یا فراموشخانه) پیوست و در مراجعت به ایران، عنوان مهندس گرفت. مترجم و مستشار ولیعهد عباس میرزا در تبریز شد و سپس به تهران آمد و به ماموریت‌های سیاسی متعدد رفت».

منبع: شهروند