پیوند شیوه زندگی زنان و معماری خانه‌های ایرانی

1396/5/31 ۰۸:۱۹

ژاپنی‌هایی که در سده‌های گذشته به ایران سفر می‌کردند، در یادداشت‌ها، خاطره‌ها و سفرنامه‌های خود، دگرگونی‌های ایران را از دریچه‌ای شرقی بازتابانده‌اند. آنان به‌ویژه از آن‌رو که تجربه دگرگونی‌های کشورشان را در سده‌های متاخر از سر گذرانده بودند، به روشنی آغاز پاره‌ای دگرگونی‌های اجتماعی را در ایران اواخر دوره قاجار و سراسر عصر پهلوی درمی‌یافتند.

یک زن برای میهمانی یک زن برای اندرونی

ژاپنی‌هایی که در سده‌های گذشته به ایران سفر می‌کردند، در یادداشت‌ها، خاطره‌ها و سفرنامه‌های خود، دگرگونی‌های ایران را از دریچه‌ای شرقی بازتابانده‌اند. آنان به‌ویژه از آن‌رو که تجربه دگرگونی‌های کشورشان را در سده‌های متاخر از سر گذرانده بودند، به روشنی آغاز پاره‌ای دگرگونی‌های اجتماعی را در ایران اواخر دوره قاجار و سراسر عصر پهلوی درمی‌یافتند. آكي‌ئو كازاما نخستين وزير مختار ژاپن در ايران که به سال‌های ١٣٠٨ تا ١٣١١ خورشیدی در ایران ماموریت داشته است، در کتاب سفرنامه و خاطرات خود درباره رواج نمودهای تمدن جدید در ایران آن روزگار می‌نویسد «امروزه زنان هميشه مجبور به چادر پوشيدن نيستند، اما هنوز بيشتر مردم رسم حجاب را رعايت مي‌كنند». او سپس با اشاره به شیوه زندگی ایرانیان به‌ویژه در گستره زیست زنانه، از پیامدهای آن بر دیگر بخش‌های جامعه سخن می‌راند «عادت بر اين است كه خانم‌ها از خانه بيرون نروند، و تركيب خانه‌ها و وضع اتاقها مناسب اين رسم است. رفت‌وآمد ميان اندروني يا حرمخانه و بيروني يا اتاق مرد و میهمانان آزاد نيست، و میهمان‌ها جز خويشاوندان نزديك و آشنايان خاص اجازه ندارند كه قدم به اندروني خانه بگذارند. اما احوال اجتماعي كم‌كم دگرگون مي‌شود». سفیر ژاپن در ایران عصر پهلوی اول اما از دگرگونی‌هایی یاد می‌کند که در میان پاره‌ای طبقه‌ها و بخش‌های جامعه پدید آمده، ایران را در آستانه دگرگونی‌هایی گذارده است «شماري از خانم‌هاي تحصيل‌كرده خارج و همسران ديپلمات‌ها يا بازرگانان خارجي با لباس اروپايي در انظار ظاهر مي‌شوند و آزادانه به شيوه اروپايي پذيرايي مي‌كنند... . ايران متجدد همانند ژاپن و چين، امروز مسير تازه‌اي را دنبال مي‌كند، چنانكه در ورزش يا فرهنگ و هنر از باختر زمين تاثير مي‌پذيرد. مي‌شود گفت كه تقريبا همه دخترهاي خانواده‌هاي بالاتر از متوسط ايران، هميشه با جامه اروپايي مي‌گردند. جوانان بي‌شماري را مي‌بينيم كه تا شب دير به پايكوبي سرگرمند. در جامعه قديم ايران ميان جوامع ارمني و روسي اصل بالاتر از طبقه متوسط زندگي و معاشرت نزديك به شيوه غربي بود. اما به تازگي ميان ايرانيان خالص (مسلمان) رسم و راه اروپايي رونق گرفته است». نخستين وزير مختار ژاپن در ايران، در ادامه توصیف خود، به روش‌های جالب و دوگانه ایرانی نیز در برابر دگرگونی‌های جامعه اشاره دارد «مواردي هست كه مردي دو زن قانوني دارد، يكي ايراني و ديگري اروپايي. زن اروپايي براي همراهي در بيرون و معاشرت است، هرچند كه او را كدبانو و خانه‌دار معرفي مي‌كنند. اما به زن ايراني رخصت و فرصت كار و معاشرت در بيرون را نمي‌دهند، و زندگي او در خانه خلاصه مي‌شود. تيمورتاش وزير مقتدر سابق دربار، كه به تازگي در زندان درگذشت. نمونه رجال به واقع مستبد بود. زن دومش از ارامنه روس بود زن بيرون و اهل مجلس و میهماني و معاشرت با ديپلمات‌هاي خارجي».

منبع: شهروند