همراهی‌ها و ناهمراهی‌ها با دگرگونی‌های اجتماعی ایران در دوره قاجار

1396/5/17 ۰۹:۱۷

زندگی ایرانیان از میانه‌های دوره قاجار تا روزگار پسین، از شیوه زندگی غربی تاثیرهای بسیار پذیرفت. دگرگونی‌های جامعه ایران از راه آشنایی مردمان این سرزمین با تغییرهای بزرگ جهانی در غرب، مسیری تازه پیش روی ایرانیان گذارد که مخالفان و موافقانی بسیار نیز داشت. منصوره اتحادیه، نویسنده و تاریخ‌نگار در کتاب «زنانی که زیر مقنعه، کلاهداری کردند (زندگانی ملک‌تاج خانم نجم‌السلطنه)»، روایت‌هایی جذاب و مستند از روند آرام اما حساسیت‌برانگیز دگرگونی‌های زندگی زنان را در روزگار میانی قاجار ارایه کرده است

فرنگی‌مآب‌های قرمساق دستمال‌گردن بسته بودند

زندگی ایرانیان از میانه‌های دوره قاجار تا روزگار پسین، از شیوه زندگی غربی تاثیرهای بسیار پذیرفت. دگرگونی‌های جامعه ایران از راه آشنایی مردمان این سرزمین با تغییرهای بزرگ جهانی در غرب، مسیری تازه پیش روی ایرانیان گذارد که مخالفان و موافقانی بسیار نیز داشت. منصوره اتحادیه، نویسنده و تاریخ‌نگار در کتاب «زنانی که زیر مقنعه، کلاهداری کردند (زندگانی ملک‌تاج خانم نجم‌السلطنه)»، روایت‌هایی جذاب و مستند از روند آرام اما حساسیت‌برانگیز دگرگونی‌های زندگی زنان را در روزگار میانی قاجار ارایه کرده است. او درباره ورود مدهای جدید به گستره پوشش زنان در روزگار پس از ناصرالدین‌شاه می‌نویسد «موقعیت زنان... به مرور تحول می‌یافت که مورد پذیرش همگان نبود. در خارج از منزل کماکان رعایت حجاب الزامی بود، ولی زنان جوان چادرهای قدیمی که به چادر «کمری» شهرت داشت- که همراه با روبنده و چاقچور پوشیده می‌شد- را به کناری زدند و چادر «چرخی» که کوتاه و جلوی آن باز بود به سر گذاشتند و صورت را با پیچه می‌پوشاندند که چندان هم موثر نبود و با حرکتی به بالا متمایل می‌شد و چهره زن از آن نمایان می‌گشت». این تاریخ‌نگار سپس روایتی از قلم یک شاهزاده قاجاری دراین‌باره بازمی‌گوید «عمادالسلطنه سالور برادر عین‌السلطنه [نگارنده کتاب پربرگ «روزنامه خاطرات عین‌السلطنه»] در خاطراتش که هنوز منتشر نشده است، به این مُد جدید باب‌شده اشاره دارد. او در ٢٥ذیقعده ١٣٢٥ ق، می‌نویسد: مُد و طرح لباس و کفش و غیره، بسیار در این یک‌سال تغییر کرده. نقدا اغلب پیچه می‌زنند و دستی طوری می‌کنند که سر را قدری بلند کنند و تمام صورت پیدا باشد. چادر سیاه تماما عبایی است که خوبش را ذرعی یک تومان تا هفت تومان می‌خرند، و اغلب شش ذرع قواره یک چادر است. حاشیه‌های چادرها بیشتر سفید، آبی و بنفش و غیره است. این حاشیه روی پارچه است و سوایی ندارد. این لباس بیرون خانم‌ها مُد است، روبند خیلی کم شد. اهل خانه من تمام روبند می‌زنند و نگذاشته‌ام پیچه بزنند. پارسال شلوارها را کوتاه کرده بودند که تا پائین کاسه زانو بیشتر نمی‌آید. آن وقت جوراب بلند تا نزدیک شلوار برسد». اتحادیه، در ادامه بازخوانی دگرگونی‌های زندگی ایرانیان در نیمه دوم دوره قاجار به گستره همگانی زندگی روزمره مردم نیز اشاره می‌کند «به مرور در کنار دگرگونی‌ها، در رفتار مردم هم تغییراتی روی می‌دهد که هم معیرالممالک و هم ملیجک بدان اشاره دارند، چنانچه ملیجک می‌نویسد: رفتیم امامزاده قاسم دیدیم جمعیت زیادی هستند من‌جمله فرنگی‌مآبهای قرمساق، دستمال‌گردن بسته بودند... زن و مرد بسیاری بودند، هیچ زیارت نمی‌کردند». این دگرگونی‌ها اما به سادگی و شتابان انجام نمی‌گرفت؛ مخالفانی در بستر جامعه با دستاوردهای آن رویاروی می‌شدند «این‌گونه تغییرات مورد پسند و قبول همگان نبود و هنوز هم بسیاری از مردن به زنان خود اجازه نمی‌دادند با این پوشش از خانه خارج گردند. هرچند علویه خانم کرمانی برای خرید به بازار می‌رفت، امام کماکان اغلب زنان اعیان و همطراز نجم‌السلطنه برای خرید از خانه خارج نمی‌شدند. اجناس را یا دلاله‌ها به منزل می‌آوردند، یا پیشکار و گیس‌سفیدان را برای خرید به بازار و دکان‌ها می‌فرستادند. اگر زنان هم به زیارت می‌رفتند، هنوز هم بر مبنای سنت و آداب و رسوم قدیم بود».

منبع: شهروند