بهمنی قاجار: فصل نوین در کتابچه تاریخ ایران

1396/5/15 ۱۵:۱۶

14 مردادماه 1285 ه.ش سرفصل تازه‌ای در تاریخ ایران است. ایرانی زخم خورده از جنگ متجاوزانه روسیه و دخالت‌های مستمر انگلیس، که سال‌ها بود در جست‌و‌جوی نظمی تازه خردگرایانه و توسعه محور بود این نظم را در برچیدن بساط کهنه استبدادی و ایجاد حکومت مشروطه و ملی جست‌و‌جو کرد و در پی نهضتی مسالمت‌آمیز ، شاهی همچون مظفرالدین شاه را متقاعد کرد تا از سلطنت موروثی استبدادی و حاکمیت فردی به سود حکومت قانون و حاکمیت ملی انصراف دهد و بدین ترتیب با فرمان مشروطه تاریخ ایران وارد فصلی تازه شد. حسن پیرنیا مشیرالدوله، تاریخ ایران را به چهار قسمت تقسیم کرده است

14 مردادماه 1285 ه.ش سرفصل تازه‌ای در تاریخ ایران است. ایرانی زخم خورده از جنگ متجاوزانه روسیه و دخالت‌های مستمر انگلیس، که سال‌ها بود در جست‌و‌جوی نظمی تازه خردگرایانه و توسعه محور بود این نظم را در برچیدن بساط کهنه استبدادی و ایجاد حکومت مشروطه و ملی جست‌و‌جو کرد و در پی نهضتی مسالمت‌آمیز ، شاهی همچون مظفرالدین شاه را متقاعد کرد تا از سلطنت موروثی استبدادی و حاکمیت فردی به سود حکومت قانون و حاکمیت ملی انصراف دهد و بدین ترتیب با فرمان مشروطه تاریخ ایران وارد فصلی تازه شد. حسن پیرنیا مشیرالدوله، تاریخ ایران را به چهار قسمت تقسیم کرده است.تاریخ باستان از ماد تا ظهور اسلام ، ایران وسطی از اسلام تا صفوی، ایران جدید از صفویه تا مشروطه و ایران معاصر از مشروطه به بعد. اما مشروطه چه دارد که تاریخ کهن ایران را ورق زد وایران را وارد دوران معاصر یا به تعبیری مدرن ساخت. مشروطه از چهار ویژگی مهم برخوردار است که ارکان اصلی تاریخ ایران پسا مشروطه هستند.
 

حاکمیت ملی
مشروطه نفی حکومت فردی واستبدادی است. پیام آن نفی سنت گذشته بود. ایرانی و حداقل نخبگان آن به این نتیجه رسیدند که دیگر بس است، دیگر یک ملت نمی‌خواهد اراده و سرنوشت خود را به دست یک نفر بسپارد و در ظل توجهات ملوکانه او به‌عنوان رعیت زندگی کند. خودش می‌تواند و بلکه بسیار بهتر از یک نفر می‌تواند به وسیله برگزیدگانش خویش را اداره کند.
 

حق محوری
ایرانی در مشروطه خود را صاحب حق می‌داند. دیگر رعیتی نیست که شاه از روی الطاف همایونی از جان ومال وناموسش نگهداری کند. خودش حق دارد. دولت ولی نعمتش نیست، نوکرش است و مکلف است حقوق وی را پاس دارد. جانش. آزادی و امنیتش. آبرویش. عقیده‌اش ومالش مصون ومحفوظ است واز شاه تا گدا را یارای تعرض به آن نیست.
 

ترقی وتجدد خواهی
ایران وایرانی می‌خواهد جایگاهی شایسته در تاریخ کهن وپر افتخارش داشته باشد. پس فریاد می‌زند که ترقی وتجدد را می‌خواهم ومقامی پیشرو در سده بیستم را. پیشتر و در سده 19 عباس میرزا و قایم مقام و امیرکبیر و محمدشاه و سپهسالار خیلی‌های دیگر گفته بودند ایران هم دولتی است مثل روس وانگلیس و پروس و فرانسه و احترام و شأن جهانی می‌خواهد. خودشان هم اذعان داشتند که نیل به این هدف محتاج به ایرانی جدید با نظمی نوین است. در مشروطه بود که نخبگان ایرانی بارها گفتند که ما می‌خواهیم جامه فکر وذهن را دیگرگون کنیم و با نقش و رنگی نوین به سلک دولت‌های مدرن درآییم و گوی سبقت را از آنان هم برباییم.
 

ملیت خواهی
در مشروطه بود که حس ملیت خواهی ومیهن پرستی که بذر آن از یکصد سال پیش ازمشروطه ریخته شده بود، شروع به باردهی کرد. ملت ایران به موجب اصل 8 متمم قانون اساسی ملتی است واحد و یکپارچه و افرادش بی‌تبعیض از حقوقی مساوی برخوردارند و این ایران و منافع آن است که اهمیت دارد وملاک ومناط هر برنامه واندیشه‌ای است.
آری مشروطه یعنی حاکمیت قانون و دموکراسی وحق محوری و ایران خواهی و آرمان مشروطه پس از دو کودتای سوم اسفند 1299 و 28 مرداد 1332 که به معنای لگدمال کردن مشروطه وآرمان‌های آن و بر‌اندازی عملی نظام مشروطه بود، در چارچوب و پیکری جز جمهوری محقق نمی‌شود. جمهوری‌خواهی ایرانیان در فردای انقلاب اسلامی 1357 ادامه روند مشروطه خواهی بود. تلاش 40 ساله اخیر نیز همراه بوده است با تکاپوی همیشگی ملت ایران برای پاسداری از ملیت ایرانی، دفاع از حاکمیت ملی، بسط اندیشه حق محوری و سودای توسعه و ترقی خواهی، ایرانیان در دفاع مقدس 8 ساله از تمامیت ارضی و هویت ملی و مرز و بوم خود پاسداری کردند. در انتخابات متعدد بر حق محوری‌شان و حاکمیت ملی پافشاری ورزیدند و با توسعه گسترده مفاهیم مدرن و فراگیری آگاهی بخشی از طریق آموزش و ارتباطات تلاش کردند تا هرچه بیشتر اندیشه توسعه و ترقی را پیش ببرند، پس می‌توان همچنان به سان حسن پیرنیا مشروطه را فصل ممیز تاریخ ایران دانست. ایران با مشروطه وارد دوران مدرن خود شده است و با گذشت 111سال از مشروطیت نمی‌توان تردید کرد که آرمان‌های مشروطه همچنان پررنگ و نیرومند هستند، مشروطه شکست نخورده و نخواهد خورد تنها نا تمام مانده است و همواره روبه سوی تکامل داشته است.

منبع: روزنامه ایران