نام کسان خود به غریبه‌ها نمی‌گوییم!

1396/5/2 ۱۳:۴۷

ایرانیان از آغاز آشنایی با پدیده «آمار» تا امروز گویی هیچ‌گاه نتوانسته‌اند بدان خو بگیرند. آمار گرچه در دنیای کنونی مبنای بسیاری برنامه‌ریزی‌ها و کنش‌های گوناگون به شمار می‌آید اما هنوز در زمینه‌های فراوان نتوانسته است خود را به ایرانیان بپذیراند؛ گویی نخستین رویارویی‌های این جامعه با آن پدیده، یک ذهنیت تاریخی درباره پدیده غریب آمار در میان ایرانیان پدید آورده که در تاریخ تا امروز پیوستگی یافته است.

نخستین واکنش‌ها به سرشماری در تاریخ ایران چه بوده است
 

ایرانیان از آغاز آشنایی با پدیده «آمار» تا امروز گویی هیچ‌گاه نتوانسته‌اند بدان خو بگیرند. آمار گرچه در دنیای کنونی مبنای بسیاری برنامه‌ریزی‌ها و کنش‌های گوناگون به شمار می‌آید اما هنوز در زمینه‌های فراوان نتوانسته است خود را به ایرانیان بپذیراند؛ گویی نخستین رویارویی‌های این جامعه با آن پدیده، یک ذهنیت تاریخی درباره پدیده غریب آمار در میان ایرانیان پدید آورده که در تاریخ تا امروز پیوستگی یافته است. حسین محبوبی اردکانی در کتاب «تاریخ موسسات تمدنی جدید ایران» پاره‌ای از مسایل مربوط به آمارگیری را در تاریخ معاصر ایران چنین برشمرده است «برای تعمیم آمار و توزیع ورقه هویت در ایران مشکلات چندی بوده است که هنوز هم کم‌وبیش وجود دارد و از آنجمله است: بیسوادی اکثریت مردم که نه تنها فایده و معنی ورقه هویت را درک نمیکردند بلکه از انتخاب نام خانوادگی هم عاجز بودند. ... مشکل دیگر پراکندگی فوق‌العاده آبادیها و روستاهای ایران است و نبودن راههای خوب که به آسانی بتوان با ساکنین این نقاط ارتباط برقرار نمود. مشکل دیگر وجود ایلات و قبایل چادرنشین است که در یک مقطه ثابت منزل ندارند و از اینرو بآسانی تعیین عده و توزیع شناسنامه بین آنها میسر نبوده و نیست». این تاریخ‌نگار با اشاره به تصویب نخستین قانون سرشماری ایران در مجلس شورای ملی به تاریخ دهم خرداد ١٣١٨ خورشیدی، آن را نخستین «سرشماری قانونی» برمی‌شمرد؛ از آن‌رو که پیش‌تر نیز در نیمه دوم دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی اول نیز کوشش‌هایی برای انجام سرشماری‌هایی شده بود «بلافاصله اولین سرشماری یعنی اولین سرشماری بر مبنای قانون در تاریخ اول تیرماه ١٣١٨ در شهر کاشان ... بعمل آمد. ... در دهم اسفند ١٣١٩ برای سرشماری طهران تعطیل عمومی شد». مساله سرشماری در ایران بدین‌ترتیب بر مبنای قانون انجام شد و ادامه یافت «در ١٣٣٥ نیز سرشماری دیگری صورت گرفت که طرح آن را آقای "سوان" [امریکایی] ریخت». سرشماری اما همچون بسیاری پدیده‌های نو در ایران معاصر به سادگی انجام نپذیرفت. محبوبی اردکانی در این‌باره گزارش‌هایی جالب به استناد خبرهای روزنامه‌های آن زمان آورده است «[در سرشماری آبان ١٣٤٥] در مورد طهران: بعضی از ساکنان شمال شهر حاضر نبودند بمامورین آمارگیری جواب درست بگویند. خانواده‌های زیادی نوکر یا باغبان منزل را مامور گفتگو میکردند و بالطبع او نمیتوانست بسوالات جواب درست بدهد. در جنوب شهر هم بعضی مادران و پدران از فاش کردن نام افراد خانواده خود حذر داشتند و بمامورین می‌گفتند ما نام کسان خود را به اشخاص نامحرم نمیگوئیم. ...وقتی در پایتخت این اشکال باشد تکلیف شهرها و روستاهای دوردست معلوم است». او حتی از کشفیاتی جالب در این سرشماری یاد می‌کند که یافتن روستاها و ده‌های تازه، از آن جمله بوده است. به روایت نویسنده کتاب«تاریخ موسسات تمدنی جدید ایران»، رییس مرکز آمار ایران در سال ١٣٤٥ به خبرنگار روزنامه کیهان چنین گفته است «در همین سرشماری اخیر یکی از خانمهای سرشمار (در کرمان) اظهار داشت از آقائی که بدورغ گفته بود چهارده بچه دارد پرسیدم چرا دروغ میگوید جواب داد چون فکر میکردم دولت میخواهد گندم و یا چیز دیگری تقسیم کند».

منبع: شهروند