بزرگترین هنر فرهنگی- اجتماعی یک «توپ» تاریخی

1396/5/1 ۰۸:۴۲

وجود باورهای عامیانه، بدون بازگشت به یک استدلال عقلی، از ویژگی‌های جامعه‌های سنتی در تمدن انسانی به شمار می‌آید. این مسأله را در فرهنگ‌های گوناگون در گوشه‌گوشه جهان قدیم می‌توان به تماشا نشست.

هانگرد فرانسوی و دخترانی در جست‌وجوی شوهر
 

وجود باورهای عامیانه، بدون بازگشت به یک استدلال عقلی، از ویژگی‌های جامعه‌های سنتی در تمدن انسانی به شمار می‌آید. این مسأله را در فرهنگ‌های گوناگون در گوشه‌گوشه جهان قدیم می‌توان به تماشا نشست. جامعه‌های انسانی حتی در روزگار مدرن نیز از بازمانده‌های این‌گونه باورها برکنار نبوده‌اند. این پدیده در ایران روزگار قاجار و چندین دهه پس از آن، آن‌گونه که منابع تاریخی روایت می‌کنند، رواج داشته است. ژاک هردوان، جهانگردی فرانسوی که در سال‌های ١٣٠٣ تا ١٣٠٥ خورشیدی به ایران آمده است، در کتاب سفرنامه‌اش «در آفتاب ایران»، هنگام روایت کنش‌های ایرانیان در آیین و جشن نوروز، به این ویژگی اشاره می‌کند. او نخست می‌نویسد: «نوروز بزرگترین عید ملی ایران در ابتدای فصل بهار واقع شده است- ایران باستان اهورائی و زداگاه فردوسی و سعدی- سرزمین آفتاب و گلها در این روز فیروز همه چیز خود را در برابر خوشی‌ها و شادمانی‌های ‌سال جدید عوض میکند- در تمام محافل دولتی و ملی از کاخ سلطنتی گرفته تا کوچکترین کلبه حقیر بینوایان یک جنبش و نهضت تازه بشادمانی‌سال نو و سپری‌شدن فصل سیاه زمستان مشاهده میگردد. باید روز اول ‌سال جدید را که یادگار جمشید و هنگام پیداشدن گل و سبزه است بشادمانی جشن گرفت». او به شوری اشاره دارد که در میان مردم تهران در هنگامه نوروز برپا می‌شده است و از آن دریچه به مسأله وجود خرافه‌های عامیانه در میان پاره‌ای از ایرانیان می‌پردازد: «جمعیت انبوهی در خیابان‌ها رفت‌وآمد می‌کردند من هم مثل سایرین از مشاهده اینهمه فعالیت نشاط‌انگیز نمی‌توانستم از خوشحالی خود جلوگیری کنم. جمعیت بسوی میدان تکیه دولت که جایگاه توپ مروارید بود می‌رفتند توپ مقدس مروارید از غنائم جنگی است که در چندین‌سال پیش هنگام جنگ با پرتغالی‌ها از بنادر جنوب بتهران حمل گردیده است. زن‌ها بیش از مردها برای رسیدن بتوپ مروارید و لمس آن کوشش می‌نمودند. هر زنی که میتوانست خود را بتوپ برساند طفل مریض خود را در دهانه آن قرار داده می‌گفت ‌ای توپ مقدس طفل من مریض است اگر او را خوب نکنی عید نوروز برایم تلخ خواهد شد». این جهانگرد فرانسوی «بزرگترین هنر توپ مروارید» را به کنایه، «پیداکردن شوهر برای دختران» توصیف می‌کند. او سپس جلوه‌ای دیگر از باورهای بی‌پایه عامیانه را در زمان برگزاری جشن‌های نوروزی بازمی‌تاباند: «البته در شب عید نوروز ممکنست بعضی از خانواده‌ها بیمار داشته باشند و در نتیجه خوشی و شادمانی برای آنها مانند دیگران کامل نخواهد بود اهمیتی ندارد باید از میمنت عید سعید استفاده کرد یکی از افراد خانواده یک سینی بدست می‌گیرد و به‌طور ناشناس بدر منزل دیگران می‌برد هرکس یک خوراکی مثل چند دانه برنج یک پیاز یا یک قطعه نمک در آن سینی می‌اندازد از مخلوط کردن و پختن این خوراکی‌ها یکنوع ‌آش عجیبی بدست می‌آید که البته بیمار پس از خوردن آن شفا خواهد یافت».

منبع: شهروند