1396/4/25 ۱۱:۲۲
تاریخ چند قرن گذشته کشور ما صحنه درگیری عنصر مذهب به رهبری روحانیت و عنصر غرب در جبهه‌های مختلف است. یکی از صحنه‌های درگیری تشکیل دهنده هویت جامعه امروز ایران، عرصه کلام و مباحث اعتقادی است. این درگیری‌ها را می‌توان در عصر پیش از رنسانس و پس از رنسانس مشاهده کرد. دینی بودن دو جامعه غربی و شرقی پیش از رنسانس نوعی بینونیت و تمایز دینی میان آن دو را دربر‌داشت که غالبا در صورت نزاع جلوه‌گر می‌شد. پس از رنسانس و شکل‌گیری هویت انسان غربی حول محور مکاتبی غیر از دین باز هم شاهد هستیم که صحنه درگیری دینی از میان نمی‌رود؛ بلکه این بار مسیحیت ابزاری در دست غرب جدید برای تضعیف جامعه اسلامی می‌شود.
مواجهه روحانیت و غرب مدرن (1) علی عسگری : تاریخ چند قرن گذشته کشور ما صحنه درگیری عنصر مذهب به رهبری روحانیت و عنصر غرب در جبهه‌های مختلف است. یکی از صحنه‌های درگیری تشکیل دهنده هویت جامعه امروز ایران، عرصه کلام و مباحث اعتقادی است. این درگیری‌ها را می‌توان در عصر پیش از رنسانس و پس از رنسانس مشاهده کرد. دینی بودن دو جامعه غربی و شرقی پیش از رنسانس نوعی بینونیت و تمایز دینی میان آن دو را دربر‌داشت که غالبا در صورت نزاع جلوه‌گر می‌شد. پس از رنسانس و شکل‌گیری هویت انسان غربی حول محور مکاتبی غیر از دین باز هم شاهد هستیم که صحنه درگیری دینی از میان نمی‌رود؛ بلکه این بار مسیحیت ابزاری در دست غرب جدید برای تضعیف جامعه اسلامی می‌شود. اولین مواجهه علمای شیعه با غرب به ظهور چهره مسیحیت آن توسط حضور روحانیون مسیحی در ایران باز‌می‌گردد. آغاز این نفوذ متعلق به عصر صفویه و تبدیل شدن اروپا به شریک سیاسی ایران برای مقابله با عثمانی است. با تامل در تاریخ حضور مبلغان مسیحی در ایران به خصوص در عصر قاجاریه می‌توان به این نتیجه رسید که جز عده معدودی غالبا از جاسوس‌های کارکشته و کارآزموده بوده‌اند که با نیت جمع‌آوری اطلاعات و تضعیف روحیه اعتقادی مردم پا به ایران گذاشته‌اند. به همین دلیل می‌توان روند برنامه‌های آنها را با سیاست‌های استعمار تطبیق داد. برای نمونه همزمان با آغاز سیاست‌های استعماری انگلیس شاهد تاسیس انجمن «انجیل برای بریتانیا در خارج» هستیم که در اصفهان و تهران متمرکز شده و در طول مدت حکومت قاجاریه در ایران نزدیک به 20 هزار انجیل، 64 هزار عهد جدید و قدیم و 17 هزار جلد تورات در کشوری که جمعیت با‌سواد آن تنها به10 هزار نفر نمی‌رسید منتشر کرد. اقدام به انتشار انجیل در حجم وسیع تنها یکی از اقدامات آنها بوده که در جهت تضعیف اندیشه اسلامی صورت گرفته است. مبلغان مسیحی در کنار انجیل اقدام به پخش کتاب‌های اعتقادی فراوان، زندگینامه‌های مبلغان و ... می‌کردند. نکته قابل توجه درباره این کتاب‌ها این است که علمای شیعی که جز به زبان عربی و فارسی تسلط نداشته‌اند، عمدتا مسیحیت را از طریق این کتاب‌ها می‌شناخته‌اند و حال آنکه کشیشان مسیحی در بسیاری از موارد ترجمه‌ها را تحریف شده انجام می‌دادند و از این طریق راه شناخت صحیح و نقد درست از مسیحیت را به روی علمای اسلامی می‌بستند. فعالیت‌های پزشکی و تاسیس مدرسه از دیگر فعالیت‌های موسیونرهای مسیحی بوده است. تعلیم عقاید مسیحی در کنار سواد‌آموزی در این مدارس رایج بوده است. برای نمونه فرخی‌یزدی هنگام تحصیل در یکی از این مدارس به دلیل سرودن شعری که در آن به آموزش عقاید مسیحی اعتراض شده بود، از مدرسه اخراج شد. اغلب کشیش‌هایی که به کشور‌های اسلامی سفر می‌کردند از مهارت‌های خاصی برخوردار بودند. برای مثال همه آنها مسلط به چندین زبان، پزشکی و برخی علوم دیگر بودند. اولین واکنش‌های علمای شیعی در برابر این چهره از غرب انتشار جوابیه‌های اعتقادی به کتاب‌های آنهاست. نوشته‌های سید‌احمد علوی‌عاملی، از بزرگان فلسفه در عصر صفویه در جواب کتاب «آیینه حق نما» را می‌توان از موارد نخستین این نوع مقابله‌ها دانست. نمونه‌ای دیگر از این مقابله‌ها به برگزاری جلسات مختلف مناظره با کشیشان مسیحی باز می‌گردد. در عصر قاجاریه همین برخورد علمی ادامه داشت به گونه‌ای که شاهد جواب‌های جدی بزرگانی همچون ملا‌احمد نراقی و میرزای قمی به شبهات هنری مارتین، کشیش سرشناس انگلیسی هستیم. حوزه دینی اصفهان به سبب مرکزیت علمی و سابقه چهار قرن خود دارای نقش محوری در مقابله با اندیشه‌های کشیشان بود؛ به گونه‌ای که «سر‌هارفورد جونز»، دیپلمات کهنه‌کار انگلیسی در ایران گفته بود: «اگر بخواهیم در دستگاه حاکمه ایران نفوذ کنیم باید مرکز دینی اصفهان را متلاشی کرد.» در سال 1320 جمعی از مبلغان مسیحی با سفر به ایران و سکونت در محله جلفا اقدام به مقابله با این حوزه از طریق انتشار کتاب‌های اهانت‌آمیز به اسلام و برگزاری جلسات مناظره کردند. در مقابل به همت آیت‌الله آقا نجفی و حاج‌آقا‌نورالله نجفی انجمنی فرهنگی به‌نام صفاخانه برای پاسخ به شبهات مسیحیت تشکیل شد. در بخشی از انجمن، دعوت‌خانه‌ای برای برگزاری جلسات مناظره تشکیل شد که در این راستا متن مناظرات نوشته و در مجله «الاسلام» انجمن منتشر می‌شد. از آنجایی که پایین بودن سطح بهداشت و سواد مردم دو عامل برای نفوذ مبلغان مسیحی شده بود، انجمن صفاخانه در مقابل اقدام به تاسیس مدرسه‌های ایتام و شفاخانه کرد. همچنین به دستور حاج‌آقا نورالله حرکت عظیمی در منبر‌ها برای سوق دادن امور خیریه به سمت ساخت مدرسه و شفاخانه صورت گرفت. نکته قابل‌توجه در زمینه فعالیت‌های کشیشان مسیحی در ایران این است که این فعالیت‌ها نه با نیت خالص و به منظور تبلیغ دین؛ بلکه عمدتا به دنبال اهداف سیاسی و استعمار‌گرایانه بوده است. درباره اینکه چرا آغاز این فعالیت‌ها از عصر صفویه آغاز شده باید گفت که ورود غرب در عصر صفویه به ایران تا حدودی ضروری بوده است؛ تحولاتی که در غرب در حوزه فکر و معرفت، سیاست و قدرت افتاده بود، از سویی و تحولاتی که در ایران در خصوص جدا شدن از امپراتوری عثمانی و اراده جدی به استقلال صورت گرفته بود از سوی دیگر همه عواملی بوده‌اند که نوع جدیدی از ارتباط میان غرب و ایران را اقتضا می‌کردند. در انتها باید اشاره کرد که تجربه حضور و فعالیت چند سده‌ای مبلغان مسیحی در ایران کمترین توفیق را برای آنها داشته است چراکه تعداد کسانی که تحت‌تاثیر این تبلیغات دین خود را عوض کرده‌اند بسیار معدود بوده‌اند. علت اصلی این امر وجود نگاه منفی در میان مردم تحت‌تاثیر فعالیت‌های روحانیت شیعه و سابقه جدال میان دو دین بوده است. تحولات فی‌مابین عالم اسلامی و مسیحی در طول تاریخ باعث شده بود که حافظه تاریخی مردم نسبت به مسیحیت به صورت منفی شکل بگیرد.
منبع: فرهیختگان
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید