راه ترقی ایران چیست

روشنفکران و مصلحان سیاسی- اجتماعی در تاریخ ایران به ویژه روزگار معاصر بسیار کوشیده‌اند با طرح پرسش‌ها و ارایه پاسخ‌هایی روشن، مسایل مهم سیاست و جامعه ایران را از نگاه خویش بازگویند. از رساله پرآوازه «یک کلمه» میرزا یوسف خان تبریزی (مستشارالدوله) و کوشش‌های دیگر اندیشمندان جامعه ایرانی که بگذریم، کسانی نیز از درون دربار به این مسیر وارد شدند تا پاسخ‌هایی برای مسایل ایران بجویند و به جامعه ارایه دهند. تاج‌السلطنه از آن جمله است. زهرا، نام‌بُردار به تاج‌السلطنه، دختر ناصرالدین شاه و توران‌السلطنه دختر عموی شاه، در پاره‌ای منابع تاریخی «اخلاق بد و خودسری و عدم اعتنا» به اصول و قواعد زندگی رایج در ایران به ویژه در دربار توصیف شده است. تاج‌السلطنه، شاهزاده خانمی معترض و منتقد بود؛ به دربار و مفاسد آن، به سنت‌های کهنه درون جامعه، به جایگاه زنان و اندیشه‌هایی که موجب شده بود آن وضعیت‌ها در ایران روزگار وی پدید آید. او در کتاب «خاطرات تاج‌السلطنه» ذیل پرسش و پاسخی با یکی از مجاهدان و آزاديخواهان ارمنی قفقاز درباره مشروطه و استبداد به نکته‌هایی جالب درباره جامعه ایران اشاره می‌کند «در استبداد صغير، "باعه‌آنوف" كه يكي از ارامنه‌ي قفقاز بود و جزو مجاهدين و آزاديخواهان ايران بود، از چند نفر خانم‌هاي ايراني و يكي دو سه نفر از خانواده‌ي سلطنتي به توسط كاغذ سوال كرده بود؛ يكي هم به من نوشته بود، كه سواد او را درينجا به شما مي‌نويسم: "از پرنسس محترمه ايراني خواهشمندم، سوالات ذيل را جواب بدهند: ١- معني مشروطه چيست؟ ٢- استبداد بهتر است يا مشروطه؟ ٣- راه ترقي ايران چيست؟ ٤- تكليف زن‌هاي ايراني كدام است؟" من به او جواب نوشتم: " معني مشروطه عمل كردن به شرايط آزادي و ترقي يك ملتي، بدون غرض و خيانت. تكليف هر ملت ترقيخواهي، استرداد حقوق اوست. حقوق خود را به چه قسم مي‌توانند مسترد دارند؟ در موقعي كه مملكت مشروطه و در تحت يك "رگلمان" [نظم] صحيحي باشد. ترقي از چه توليد مي‌شود؟ از قانون. قانون در چه موقعي اجرا مي‌شود؟ در موقعي كه اين استبداد برچيده شود. پس، ازين روي مشروطه بهتر از استبداد است».
تاج‌السلطنه منتقد سپس در پاسخ به این پرسش که «راه ترقی ایران چیست» به پاره‌ای «مسایل» ایران در آن روزگار اشاره می‌کند که از نگاه او مانع‌هایی جدی در مسیر ترقی ایران به شمار می‌آمده‌اند «صرف نظر از غرض‌هاي شخصي و آنتريك‌هاي خانه‌خراب‌كن و جلب نفع، دائر كردن كارخانجات، ساختن راه‌ها، تسهيل عمل زراعت و فلاحت، حفر معادن، تصحيح بودجه‌ي مملكتي، مرتب كردن امور ماليه، قطع حقوق مردمان بيكار بدون استحقاق، اجازه‌ي باز كردن روي زن‌ها و كمك و معاونت آن‌ها بالشراكه [ در همکاری] با مردها».

منبع: شهروند