فرهنگ و تاريخ

1396/4/3 ۱۰:۲۱

انسان‌شناسی شهری به عنوان یكی از زیرشاخه‌های انسان‌شناسی فرهنگی، پیشینه‌ای سی ساله در اروپا و پنجاه ساله در امریكا دارد. در ایران این رشته نخستین‌بار با كتاب انسان‌شناسی شهری نوشته ناصر فكوهی در اوایل دهه ١٣٨٠ مطرح و تدریس آن در دانشكده علوم اجتماعی دانشگاه تهران آغاز شد. انسان‌شناسی شهری اگرچه در آغاز به علت عمر كوتاه و نوباوگی بیشتر به شكل نظری و در حد طرح نظریه‌ها و روش‌ها و مفاهیم مطرح شد

انسان در تهران

انسان‌شناسی شهری به عنوان یكی از زیرشاخه‌های انسان‌شناسی فرهنگی، پیشینه‌ای سی ساله در اروپا و پنجاه ساله در امریكا دارد. در ایران این رشته نخستین‌بار با كتاب انسان‌شناسی شهری نوشته ناصر فكوهی در اوایل دهه ١٣٨٠ مطرح و تدریس آن در دانشكده علوم اجتماعی دانشگاه تهران آغاز شد. انسان‌شناسی شهری اگرچه در آغاز به علت عمر كوتاه و نوباوگی بیشتر به شكل نظری و در حد طرح نظریه‌ها و روش‌ها و مفاهیم مطرح شد، اما به تدریج به عنوان یك حوزه كاربردی، جایگاهی هر چه پر اهمیت‌تر در مطالعات شهری ایران پیدا كرد. به این منظور ضرورت كارهای میدانی، مطالعات شهری و درگیر شدن با واقعیت‌های كاربردی ضرورت می‌یافت. كتاب انسان‌شناسی شهری تهران كه به تازگی به همت معاونت امور اجتماعی و فرهنگی اداره كل مطالعات اجتماعی و فرهنگی منتشر شده است، گام موثری در روند پر كردن این خلأ محسوب می‌شود. این كتاب حاصل گروه جمعی از پژوهشگران و محققان جوان در حوزه علوم اجتماعی است كه زیرنظر ناصر فكوهی استاد انسان‌شناسی دانشگاه تهران منتشر شده است. در این كتاب شهر تهران به ١٠ حوزه مفهومی مجزا از جمله تاریخ، فضا، زمان، محیط زیست، اقتصاد، قدرت، هویت، نشانه، آسیب و بازنمایی تقسیم شده است و در هر كدام مهم‌ترین مساله یا مسائل آن حوزه به بیان و تحلیل در آمده است. در فصل پایانی با عنوان نتیجه‌گیری با رویكردی تلفیقی تلاش شده این حوزه‌های گسسته از یكدیگر را با یكدیگر تركیب كرد. در این بخش نتیجه گرفته می‌شود كه از نظر فرهنگی، تهران موقعیت زمانی-مكانی‌ای است كه به واسطه تجربه مدرنیته، جهان اجتماعی و فرهنگی را به منطق اقتصاد تقلیل داده است و از ارزش‌های آن برای سازماندهی كنشگران استفاده می‌كند. این روندی است كه در ادبیات اقتصادی با عنوان كالایی شدن شناخته می‌شود؛ كالایی شدنی كه به شكلی افراطی، تمامی عرصه‌های زندگی را می‌تواند در برگیرد. تهران كالایی شده، تهرانی است كه از انسانیت، اخلاق و ارزش‌های آن هر روز بیشتر فاصله می‌گیرد و این مساله خودش را هم در بعد كالبدی شهر به نمایش می‌گذارد و هم در بعد رفتاری و اجتماعی. به عبارت دیگر تهران مانند بسیاری از شهرهای بزرگ جهان در چرخه‌ای معیوب از سرمایه، كالا و پولی شدن قرار گرفته است؛ چرخه‌ای كه در نهایت به تولید شكل‌های آسیب گون در حوزه‌های متعدد دامن زده است.

خوانش  نوین متن مقدس
دانش نوپای دین‌شناسی در همه جای دنیا و نیز در سرزمین ما شتابی روزافزون است. بیشتر تلاش‌هایی كه تاكنون انجام گرفته در راستای آشنایی با شالوده‌ها و بنیادهای ادیان است و همچنین نخستین گام‌ها در این راه دراز و بی‌پایان. كتاب خاندان ابراهیم (ع): بازخوانی داستان‌هایی از كتاب پیدایش گزینش و ویرایش هرشل شنكس با ترجمه سید روح‌الله شفیعی كه به تازگی نشر نی آن را منتشر كرده است، كوشش مثبت و ارزشمندی در راستای این دانش جوان است. كتاب ترجمه رشته نوشتارهایی است پیرامون بازخوانی داستان‌های كتاب مقدس درباره حضرت ابراهیم(ع) و خاندانش. جایگاه برجسته كتاب مقدس نه‌تنها در آیین‌های ابراهیمی كه در فرهنگ و اندیشه مغرب زمین بر كسی پوشیده نیست. آوازه بلند حضرت ابراهیم(ع) پدر ادیان یهودیت، مسیحت و اسلام بی‌نیاز از هر دوباره‌گویی است. داستان‌های مربوط به زندگی او در كتاب‌های مقدس این هر سه دین مبین دیده می‌شود. اما این داستان‌ها كاركردی فراتر از داستان دارند، چرا كه بسیاری از آموزه‌های دینی نیز بر همین پایه استوارند. بدین‌سان بازخوانی داستان‌های ابراهیم (ع) و خاندانش برآیند این سه بردار است. نویسندگان این رشته نوشتارها چنان كه خود نیز گاه به روشنی می‌گویند، می‌كوشند تا از گوشه‌هایی تازه و دیگرگون به داستان‌های كتاب مقدس بنگرند. آنان یا با پرسش‌هایی نو به سراغ كتاب مقدس می‌روند یا در پی پاسخ‌هایی نو برای پرسش‌های پیشین خود هستند یا در چارچوبی كه می‌توان آن را چرخش اسطوره شناختی نامید، به دیگر خوانش‌ها واكنش نشان می‌دهند. با این همه این نگاه‌های دیگرگون و این بازی بازخوانی و دگراندیشی، چندان هم آشفته و بی‌قاعده نیست. به دیگر سخن نمی‌توان هر آن چه تاكنون گفته شده است را یكسره به كناری نهاد و دستاورد چنین رهیافتی را دگراندیشی خواند. سازوكارها و دستمایه‌های این بازخوانی و دگراندیشی بسیار گسترده‌اند. گاه نگاهی دیگرگونه به معنی یك واژه یا جمله و گاه كنش‌ها و توانایی بینامتنی مفسر به یاری او می‌آیند.
 

منبع: اعتماد