جايگاه كتاب در جامعه ما

1387/3/6 ۰۴:۳۰

كتابخوان اين افراد كه بيشترشان تحصيلكرده هستند، در اين چند سال اخير تا حد زيادى از كتاب فاصله گرفته اند. گاهى به نظر مى رسد به خاطر مسايل روز و سياست و به دنبال آن زياد شدن روزنامه ها و مجلات، جاى كتاب را رسانه هاى نوشتارى پر كرده اند، ولى اين گونه نيست.

ما در جامعه مان هر چقدر هم كه از نظر كتابخوانى بى بضاعت باشيم، افرادى داريم كتابخوان اين افراد كه بيشترشان تحصيلكرده هستند، در اين چند سال اخير تا حد زيادى از كتاب فاصله گرفته اند. گاهى به نظر مى رسد به خاطر مسايل روز و سياست و به دنبال آن زياد شدن روزنامه ها و مجلات، جاى كتاب را رسانه هاى نوشتارى پر كرده اند، ولى اين گونه نيست. روزنامه و مجله موجب دورى از كتاب نمى شوند و براى مطالعه انگيزه ايجاد مى كنند. حتى خيلى از ما خواندن را از روزنامه و مجله شروع مى كنيم. زياد شدن روزنامه ها و مجلات هم در اين راستا خوشحال كننده است و همانطور كه گفته شد، ضررى را متوجه كتاب و كتابخوانى نمى كند. پس مشكل در چيزهاى ديگرى است. مشكلاتى كه هم درست هستند و هم درست نيستند. اين تناقض به خاطر برخورد دوگانه اى است كه مى توان با اين مشكلات داشت. چقدر خوب است اين برخورد چيزى كه الان هست نباشد.

اما اين يك وجه قضيه است و مساله اصلى چيز ديگرى مى باشد. در واقع مساله اولى دردى است، اين دومى آفتى آمار نشان مى دهد كه جامعه ما وقت و انرژى كه براى خواندن كتاب صرف مى كند، بسيار كم است. در واقع بيشتر افراد جامعه ما كتابخوان نيستند. اين در كشورى كه سطح سواد مردمش در اين چند سال اخير بيشتر شده، تاسف انگيز است. ما كتاب نمى خوانيم و ماندن تيراژ كتاب در دو و سه هزار تا ملاك اين گفته است. مقايسه كتابفروشى ها با اماكن خريد و فروشگاه ها، دليل ديگر اين ادعاست. خلاصه عقب ماندن ما از نظر فكرى و علوم شاهد بعدى اين كلام است، به خصوص كه با اين سيستم آموزشى كشور و اين كتاب هاى پرحجم و بى محتواى درسى، مدام در حال درجا زدنيم، باعث تاسف است كه هر آنچه هم در اين مورد چاره انديشى شده تاثير زيادى از خود به جا نگذاشته است. شايد اين بدان خاطر است كه ريشه اى با اين مساله برخورد نكرده ايم.


اما علت هاى دورى از كتاب در افراد كتابخوان، طبق نظر خودشان سه چيز است: گرانى، كمبود وقت و زياد شدن سرگرمى ها.
بايد اعتراف كنيم كه ما در مملكتمان كتابخوان حرفه اى خيلى كم داريم و اكثر كسانى كه كتاب مى خوانند، كتاب بخش كوچكى از زندگى شان را پر كرده است. طبيعى است كه اين افراد با كوچكترين مشكلى كه برايشان پيش مى آيد، اين كوچك ترين جز زندگى را كنار مى گذارند و در كوتاه مدت فراموش مى كنند. برعكس، كتابخوان حرفه اى چون كتاب بخش مهمى از زندگى اش را تشكيل مى دهد، در مقابل اين مشكلات مى ايستد و با راه حل هاى منطقى همچنان جاى كتاب را در زندگى خود محفوظ مى دارد.

اولين مشكل و در واقع عمده ترين آن كه مدام تكرار مى شود، مشكل اقتصادى و به دنبال آن افزايش قيمت كتاب است. اين افزايش قيمت كه تحت تاثير ديگر كالاها صورت گرفته است، در حال حاضر مشكل بزرگى شده است و افراد كتابخوان براى خريد، بيش از اين كه به عنوان كتاب توجه كنند، به قيمت آن نظر دارند.

اين در حالى است كه رشد قيمت كتاب در مقايسه با ديگر كالاهاى هنرى، مى بينيم كه آنها قيمتى ندارند و حتى در شرايط فعلى هم نمى توان روى آنها نام گران را گذاشت. اين در حاليست كه در اكثر نقاط دنيا، كتاب و ديگر كالاهاى فرهنگى و هنرى جزو گرانترين كالاها هستند.

اگر گفته شود كه ما خيلى از كشورهاى ديگر عقب هستيم و نبايد خود را با آنها مقايسه كنيم و در ضمن يادمان نرود كه در اين زمينه حرفه اى نيستيم، باز راه حل هايى هستند كه اين مشكل را به راحتى از سر راه برمى دارند.

اولين و ساده ترين راه كه در اكثر نقاط كشور هم مى شود به آن تكيه كرد، عضويت در كتابخانه هاى عمومى است. الان خدماتى كه كتابخانه هاى عمومى ارايه مى دهند، آنطور هست كه اكثر ما را راضى كند. هزينه عضويت در اين كتابخانه ها هم آنقدر پايين است كه هر كسى از عهده آن برمى آيد. پس مى بينيم كه با كمترين هزينه هم مى شود كتاب خواند. عضويت در كتابخانه هاى عمومى موجب مى شود با برخوردارى از يك محيط مناسب و آرام، به راحتى مطالعه كنيم. ديگر آن كه مى توانيم از كتاب هايى كه قيمت بالايى دارند و قادر به تهيه آنها نيستيم، استفاده كنيم. البته جا دارد سرويس دهى اين كتابخانه ها بهتر از اين هم باشد و شرايط به صورتى مهيا شود كه همه افراد جامعه و نه فقط قشر تحصيلكرده از آنها استفاده كنند.

راه حل ديگرى كه براى حل اين مشكل به نظر مى رسد خريد از نمايشگاه هاى بين المللى كتاب و كتابفروشى ثابتى است. هر ساله به غير از نمايشگاه بين المللى كتاب، نمايشگاه هاى متفرقه نيز برگزار مى گردد. اين نمايشگاه ها كه كتاب را با تخفيف عرضه مى كنند، مكان خوبى براى خريد اين كالا با قيمت پايين ترند. حسن ديگر اين نمايشگاه ها، جمع بودن همه كتاب هاى منتشره در يكجاست. من دوستى را مى شناسم كه هر سال از نمايشگاه ها براى يك سالش كتاب تهيه مى كند.

اين طور او هم در زمان و هم در پول صرفه جويى مى كند. به غير از نمايشگاه، خريد از يك كتابفروشى ثابت مى تواند چاره ديگرى باشد. كارى كه موجب مى شود كتابفروشى هاى قديمى و حراجى هاى كتاب را اضافه كنيم، ديگر بهانه اى نمى ماند. البته وزارت فرهنگ و ارشاد هم در اين زمينه ضرورى است و بايد اقداماتش از دادن بن و تسهيلاتى اين چنينى فراتر رود. در واقع اينگونه كمك ها بايد بيشتر در خدمت ناشران باشد، تا كتاب با قيمت مناسب ترى به مشتاقان عرضه شود.

هرچند كه باز بايد گفت كتاب به هيچ وجه گران نيست، اما از آنجا كه راضى نگهداشتن اكثر مردم جامعه هدف كلى است، بايد آنقدر در اين زمينه تلاش كرد كه هزينه استفاده از خدمات فرهنگى و از جمله كتاب، براى همه افراد جامعه مناسب باشد.
مساله مورد اشاره بعدى كمبود وقت است. خيلى از افراد اهل كتاب مى گويند كه به خاطر مشكلات زندگى فرصت كتاب خواندن ندارند.ما با يك برنامه ريزى مى توانيم حداقل روزى نيم ساعت مطالعه كنيم. زمانى كه در ظاهر چيزى نيست، ولى در كل تاثير زيادى بر زندگى مان مى گذارد. در نظر گرفتن اين حداقل زمان، خود نمايانگر اين است كه كتاب را مى توان در هر شرايطى خواند و از آن دورى نكرد.

در نهايت تنوع موضوعات، بهاى ارزان، هميشه در دسترس بودن، احساس نزديكى و باورپذيرى نسبت به مطالب گفته شده، تقويت تخيل و تفكر، تقويت زبان نوشتارى و گفتارى، انتقال علوم و اطلاعات و ده ها حسن ديگر را مى توان از مزاياى كتاب برشمرد. اين در حاليست كه هيچ كدام از سرگرمى هاى امروزى اين همه حسن را يكجا ندارند.

اگر كتابخوان ها از راه صحيح تربيت مى شدند، الان به چنين وضعى دچار نبوديم. آسمان ريسمان بافتن درباره موضوع اول هم مقدمه اى بود به اين كه تازه برسيم سر خانه اول و ببينيم چرا بايد كتابخوان هاى ما اينطورى باشند؟ و چرا كتابخوانى در جامعه ايرانى جايگاهى ندارد؟

سادات حسينى
منبع: ایران