نوخواه و مسامحه‌گر، دوستدار طبیعت

1396/2/28 ۰۷:۲۴

بررسی گزارش‌ها و سفرنامه‌های جهانگردان در روزگار قدیم ایران، ارزش‌ها و ضد ارزش‌هایی از زندگی ایرانیان را به نمایش می‌گذارد که بارها در زمانه‌های گوناگون تاریخ تکرار و ثبت شده‌اند.

نماهایی از ویژگی های مثبت ایرانیان در گذر روزگار
 

بررسی گزارش‌ها و سفرنامه‌های جهانگردان در روزگار قدیم ایران، ارزش‌ها و ضد ارزش‌هایی از زندگی ایرانیان را به نمایش می‌گذارد که بارها در زمانه‌های گوناگون تاریخ تکرار و ثبت شده‌اند. خلقیات مثبت ایرانیان از این منظرها در حوزه‌های گوناگون زندگی خصوصی و اجتماعی‌شان در منابع یادشده توصیف شده‌اند؛ ارزش‌هایی چون وسعت نظر، برابری، عدالت اجتماعی، سپردن خویش به دست خدا (دین‌داری)، میانه‌روی، احترام به سنت، ادب و انضباط درونی، بازتابنده خلقیات مثبت ایرانیان در تاریخ به شمار می‌آیند. بررسی ارزش‌های یادشده، ما را به خلقیاتی در زندگی روزمره مردمان این سرزمین دیرینه راه می‌نمایاند که برای هریک روایت‌ها و مصداق‌هایی بسیار در منابع سفرنامه‌ای آمده است؛ خلقیاتی چون تسامح با اقلیت‌های دینی، عدالت‌طلبی، رشادت و بی‌باکی، نوخواهی، شادزیستی و زنده‌دلی، حفاظت از محیط زیست، پاس‌داشت مناسک ملی و مذهبی، مهربانی و خون‌گرمی، میهمان‌نوازی، عفت و پاک‌دامنی، خیرخواهی و انسان‌دوستی، صداقت و درستکاری، گذشت و رأفت، آزادی عمل و بیان، جوانمردی و حفظ اصالت، در دسته خوی‌های مثبت و هم‌گرایانه ایرانیان در تاریخ گنجانده می‌شوند.
سه جهانگرد که در سه دوره متفاوت تاریخی به ایران آمده‌اند، دریچه‌ای پیش روی پژوهشگران و تاریخ‌دوستان روزگار کنونی می‌گشایند تا از آن راه با سه جنبه مثبت خلقیات ایرانی در زمانه‌های قدیم آشنا شوند؛ حفاظت از محیط زیست، تسامح با اقلیت‌های دینی و روحیه نوخواهی. از این دریچه به دنیای روشن ایرانیان در گذشته راه می‌یابیم.
 

روایت اتریشی از حفاظت از محیط زیست
ادوارد پولاک، پزشک اتریشی دربار ناصرالدین شاه قاجار، از آن دسته جهانگردان به شمار می‌آید که سفرنامه‌ای کم‌نظیر به یادگار گذاشته و تاریک و روشن جامعه ایرانی را در دوره قاجار ثبت کرده است. او در کتاب «سفرنامه پولاک: ایران و ایرانیان» به یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد ساکنان تهران اشاره می‌کند که آنان را در پیوند با طبیعت پیرامون گذارده است «هیچ خانه‌ای در تهران پیدا نمی‌شود که حیاط نداشته باشد و هیچ حیاطی پیدا نمی‌شود که در آن باغچه‌ای و درختان بوته‌مانندی نباشد. مردم متمول و محتشم باغ نسبتا وسیعتری در داخل شهر دارند». این پزشک اروپایی پس از دیدار بسیاری از عمارت‌های بزرگ دارالخلافه ناصری به این نتیجه می‌رسد که زندگی ساکنان پایتخت قاجار با گل درهم‌آمیخته است «ایرانی بیش از هر قدر و اندازه‌ای که تصور شود، به گل دلبسته است».
 

سفیر ونیزی و تسامح با اقلیت‌های دینی
ایران در تاریخ چند هزار ساله خود از نظر باورها و اندیشه‌های دینی، وضعیتی متفاوت از بسیاری سرزمین‌های دیگر داشته است. پیروان بسیاری از آیین‌ها و دین‌های بزرگ در دوره‌های گوناگون گذشته، از دیرینه‌روزگاران باستان تا سده‌های اسلامی در این سرزمین می‌زیسته و ساکنان آن به شمار می‌آمده‌اند. این وضعیت در کنار روحیه هم‌زیستی ایرانی موجب شده است شیوه‌ای دل‌خواه در زمینه احترام به باورها و آیین‌های دیگر پدید آید. آمبروسیو کنتارینی، جهانگرد ایتالیایی که به سفارت ونیز در دربار اوزون حسن به ایران آمده است درباره رفتار مسامحه‌گرانه ایرانیان با اقلیت‌های دینی می‌نویسد «ایرانی‌ها مردمانى نجیب و خوش‌رفتار هستند و از طرز سلوک و رفتارشان برمی‌آید که عیسویان را دوست دارند. در مدت توقفمان در ایران به هیچ‌وجه مورد بی‌احترامى واقع نشدیم».
فرستاده فرانسوی
 

 و تمجید روحیه نوخواهی
آنگونه که از روایت‌های گوناگون سفرنامه‌ای برمی‌آید، ایرانیان همواره در تاریخ، مردمانی دوستدار زندگی نو توصیف شده‌اند. تانکوانی، مترجم هیئت ژنرال گاردان فرانسوی که همراه آن گروه به روزگار فتحعلی شاه قاجار به ایران آمده است در این‌باره می‌نویسد «ایرانیان بسیار باهوش و سرشار از فهم و شعورند. بسیار راحت و بدون هیچ دغدغه خاطری هرگونه راه و رسم زندگی خارجیان را که بهتر از روش زندگی خود تشخیص دهند، می‌پذیرند. اگر فاصله‌ای طولانی آنان را از اروپا دور نمی‌کرد، استعداد و شایستگی آن را دارند که در مدتی کوتاه از مظاهر جدید تمدن برخورداری کامل داشته باشند».

منبع: شهروند