جدول گاهنگاری تطبیقی ایران و جهان

1396/2/10 ۱۰:۴۲

همزمان با رشد فزایندة هویت‌‌یابی و تعریف ملیت در جهان قرن نوزدهم، یكی از تحولات عظیم فرهنگی و اجتماعی حاصل از انقلاب صنعتی پدید آمد. دایرة وسیع مطالعات باستان‌شناختی، زبان‌شناختی و تاریخی از مرزهای كشورهای پیشرو در امر پژوهش‌های نوین تاریخی گذشت و در قرن بیستم نخستین مؤلفه پیدایی ملیت و اتحاد ملی شد؛ گرچه برای دوَل پیروز در مخاصمات جهانی، مستمسكی برای تفوق و برتری بر ملل مغلوب گشت و رسوبات به جای مانده از این تفكر مذموم تا به امروز بر دنیای متمدن سایه افكنده است.

همزمان با رشد فزایندة هویت‌‌یابی و تعریف ملیت در جهان قرن نوزدهم، یكی از تحولات عظیم فرهنگی و اجتماعی حاصل از انقلاب صنعتی پدید آمد. دایرة وسیع مطالعات باستان‌شناختی، زبان‌شناختی و تاریخی از مرزهای كشورهای پیشرو در امر پژوهش‌های نوین تاریخی گذشت و در قرن بیستم نخستین مؤلفه پیدایی ملیت و اتحاد ملی شد؛ گرچه برای دوَل پیروز در مخاصمات جهانی، مستمسكی برای تفوق و برتری بر ملل مغلوب گشت و رسوبات به جای مانده از این تفكر مذموم تا به امروز بر دنیای متمدن سایه افكنده است.
اندیشه خودمحوری و خویش برترپنداری غرب چنان پیش رفت كه حتی وجوه تسمیه جای‌ها در اقصی نقاط عالم از مركزیتی به نام مغرب زمین وجود یافت. غفلت مضاعف ملل عقب نگاه‌داشته شده برای احصای مصادیق توسعه فرهنگی و نقش قابل اعتنای ملل مشرق زمین در پدیدآوردن تاریخ بدون تحریف خویش، به حدی بوده و هست كه در این برهه از تاریخ بشر كماكان مأخذ بیگانه مستند مطالعه، بررسی و تحلیل تاریخ ایشان است.
جدول گاهنگاری تطبیقی ایران و جهان تدبیر شایسته آیت‌الله سیدمحمد خامنه‌ای، ریاست بنیاد ایران‌شناسی برای مواجهه با این جریان و تمسك به داشته‌های فرهنگی مردمان ایران‌زمین است. سرمایه بی‌مثال مردمان این سرزمین در جغرافیای بزرگ جهان ایرانی، پس از ظهور در پهنه فرهنگی و جغرافیایی ایران، همچون خون در رگهای تشنه زمین دویده و چونان درختی تناور در اعماق تاریخ ریشه دوانیده است.
خواسته دیرین باستان‌شناسان و دوستداران فرهنگ، هنر و تمدن این سرزمین برای معرفی قلمرو بزرگ جهان ایرانی از دوران پیش از تاریخ تا دوران اسلامی، پس از قریب به یك قرن، كاوش باستان‌شناختی در ایران و مقایسه و مطابقه آثار مكشوف از دوران پارینه‌سنگی، كه قدیمی‌ترین آثار متعلق به انسان مربوط بدان است، موضوعی بسیار مهم در راستای شناسایی جایگاه واقعی فرهنگ انسانی در جغرافیای ایران بزرگ است. پیوستگی طبیعی رشته كوههای زاگرس در كردستان عراق كه جزء جدایی ناپذیر جغرافیای فرهنگی ایران زمین نیز به شمار می‌رود، با آثار ارزشمندی در غار شنیدار (در زبان كردی به معنای صدای وزیدن باد در شاخه‌های درختان)، نشانه‌های مهمی از انسان دوره پارینه سنگی ایران را به ما معرفی می‌كند.
نكته جالب آنكه به‌رغم وجود ریشه‌گان پارسی نام جایها، تلاشی برای نوشتار و گفتار درست و بایستة نامهایی چون این و دیگر اسامی همچون پال گاورا، زاوی چم و... از سوی دانشمندان و دانشوران ایرانی صورت نگرفته و كماكان بر تلفظ ناصحیح این واژگان از سوی غیر پارسی‌زبانان باور و اعتماد دارند. بسیاری از یافته‌های پراكنده باستان‌شناختی از دوره پارینه‌سنگی در نواحی مختلف ایران از جمله خراسان بزرگ و در منطقه چاهك دلبران شواهدی با برآورد تقریبی قدمت یك میلیون ساله، تنها بخشی از دانش ما را از انسان دوره پارینه‌سنگی تشكیل می‌دهد.
قلت كاوش‌های باستان‌شناختی دوران پیش از تاریخ ایران، امروز به ما اجازه نمی‌دهد تاریخی قدیمی‌تر از تاریخ این یافته را به جامعه علمی و فرهنگ‌دوستان ایرانی و غیر ایرانی معرفی كنیم، لیكن دگرگونی و رشد مثال‌زدنی كاوش‌های باستان‌شناختی در سه دهه اخیر، آثاری از دوره پارینه‌سنگی میانی،‌ میان‌سنگی یا همان فراپارینه سنگی و نوسنگی در اختیار ما قرار داده كه بی‌گمان در نحوه نگرش ما به پدیده ابزارسازی انسان در دوران سنگ تغییرات شگرفی ایجاد نموده است.
در كنار پدیده ابزار سنگی، كیفیات دیگری از بهره‌گیری و به خدمت گرفتن طبیعت پیرامون توسط انسان به‌وجود آمد، چنانچه در دوره نوسنگی، كشاورزی، اهلی كردن دام، روستانشینی و سفالگری به وقوع پیوست. اینان مؤلفه‌های توسعه فرهنگ و تمدن انسانی در اشكال نخستین‌اند. استحصال فلز مس به صورت چكش‌خواری و قابلیت شكل‌پذیری آن در دورة‌ مس و سنگ (كالكولتیك)، و پس از آن آغاز شهرنشینی، آغاز استفاده از نقوش تصویری (پیكتوگرام‌ها) و دانش ذوب و امتزاج فلزات مس و قلع برای ایجاد فلز مفرغ و استفاده از آرسنیك برای تورق و انعطاف بیشتر آن، دستاوردهای مهمی به شمار می‌روند. پیشتازی تجارت جهانی و ابداع فنون تجاری همچون استفاده از اسناد گلی (ژتون‌ها) و مهرهای مسطح تكمه‌ای شكل كه موجب احراز مالكیت افراد بر مایملك خود می‌شد، در این دوران به وقوع پیوست.
 

آغاز تاریخ
دوران معروف به آغاز تاریخی و كشف آهن در مقطعی كه عصر آهن نامیده می‌شود، تحولات شگرف فكری و اعتقادی را برای مردم ساكن در فلات ایران و سرزمین‌های پیرامون فلات موجب شد؛ پیدایش نظام طبقاتی، دگرگونی در الگوهای معیشت، شیوه تدفین متفاوت با گذشته و ظهور سفال خاكستری رنگ، مصادیق تحول فرهنگی انسان در این دوران محسوب می‌شوند.
با وجود شناخت ما از این میراث گرانقدر بشری و تأثیر شگرف فرهنگ و تمدن مردمان این سرزمین بر دیگر فرهنگ‌ها در اقصی نقاط دنیا، ‌معرفی به هم بایسته و شایستة ایرانیان در تكوین مصادیق توسعه فرهنگ و تمدن بشری در مقایسه با نقش دیگر ملل، مغفول مانده بود. و آنچه در مقام مقایسه در جداول و اطلس‌های گاهنگاری دنیا از ایران و ایرانی به چشم می‌خورد، آغازی مربوط به دورة هخامنشی بود و در كمال تعجب مللی كه بر سفره رنگارنگ فرهنگ ایرانی در اعصار كهن نشسته بودند، به مراتب قدیمی‌تر از فرهنگ و تمدن ایرانی معرفی شده بودند!
 

نگارش تاریخ ایرانی
آنچه در جداول گاهنگاری تطبیقی ایران و جهان گرد آمده، ضرورتی است هویت‌ساز برای بالندگی فرهنگی جامعه ایرانی، خودباوری و نگارش تاریخ ایرانی به دست ایرانی؛ و این آغاز خجسته‌ای است برای پیدایش مشرب ایرانی مطالعات تاریخی و باستان‌شناختی ایران عزیز. آغاز این طرح با دشواری‌های بسیاری روبرو بود كه عمده آن به توجیه صاحب‌نظران در ضرورت به انجام رسانیدن آن و اجماع علمی در توصیف پدیده‌های فرهنگی و تاریخی مربوط می‌شد، كه به فضل الهی و با حمایت ریاست معزز بنیاد ایران‌شناسی این امر محقق گردید. و در انجام آن بیست و پنج دانشمند باستان‌شناس و همكارانی گرامی از حوزه‌های معاونت پژوهشی، معاونت اداری و پشتیبانی و امور بین‌الملل حضور داشتند و امید داریم این همكاری مفید برای معارفه شایسته فرهنگ و تمدن ایرانی ادامه یافته، بخشهای دیگری از تاریخ پر شكوه میهنمان و مردم عزیز و جوامع علمی داخلی و خارجی شناسانده شود.

منبع: اطلاعات