شرحی بر دشواری سروده‌های حافظ

1396/1/20 ۰۸:۲۵

حافظ‌پژوهشی همواره و همچــنــان یـــکــــی از شاخه‌های تحقیقی است که پژوهشگران و مفسران زبان فارسی دل به آن دارند تا بتوانند فهم سخن این شاعر بزرگ را برای مخاطب آسان کنند. تازه‌ترین کتاب‌های منتشر شده در این زمینه، دفترهایی است که نشر نی با تالیف سیدمحمد راستگو در دست چاپ دارد و تاکنون دو دفتر آن را منتشر کرده است

گزارشی از دو دفتر «در پی آن آشنا» تالیف سیدمحمد راستگو

 مهربانو ابدی‌دوست:حافظ‌پژوهشی همواره و همچــنــان یـــکــــی از شاخه‌های تحقیقی است که پژوهشگران و مفسران زبان فارسی دل به آن دارند تا بتوانند فهم سخن این شاعر بزرگ را برای مخاطب آسان کنند. تازه‌ترین کتاب‌های منتشر شده در این زمینه، دفترهایی است که نشر نی با تالیف سیدمحمد راستگو در دست چاپ دارد و تاکنون دو دفتر آن را منتشر کرده است. سیدمحمد راستگو دوره‌ کارشناسی را در مدرسه عالی قم‌ گذرانده و کارشناسی‌‌ارشد و دکترای خود را در رشته قرآن‌ و حدیث‌ در دانشگاه‌ تهران‌ به اتمام رسانده است. این ادیب کاشانی، پژوهشگر‌ در حوزه‌های ادبیات‌ فارسی و عربی، علوم‌ قرآنی و فلسفه‌ و عرفان‌ و در حال حاضر استادیار دانشگاه کاشان است. نشر نی از او پیش از این دیوان حافظی نیز منتشر کرده که مورد توجه قرار گرفته است. ترجمه «چنین گفت ابن عربی» نوشته نصر حامد ابوزید نیز از دیگر کتاب‌هایی است که در این نشر از راستگو منتشر شده است. این حافظ‌پژوه و پژوهشگر به دور از هیاهوی پایتخت در زادگاه خود به تالیف و پژوهش مشغول است و سال‌هاست که کلاس‌هایی هفتگی در کاشان برای علاقه‌مندان به ادبیات فارسی برگزار می‌کند و به شرح ارتباط دین با ادبیات فارسی کلاسیک می‌پردازد. دفترهای حافظ‌پژوهی او شاهدی بر دقت و تامل و تسلطش بر ادبیات کهن فارسی و عرفان و دین دارد. نگاهی‌ به ‌شعر سبزواری، نگاهی‌ نو به ‌تأویل، راز هنری ‌گونه‌گون‌خوانی‌های‌ قرآن، تفسیر عرفانی ‌امام‌ صادق‌(ع)، ایهام‌ در شعر فارسی، تجلی‌ قرآن‌ و حدیث‌ در شعر فارسی، تصحیح‌ و تعلیق‌ دیوان‌ حافظ، تلخ‌ و خوش‌، راز جاودانگی سلوک‌ عارفانه، عرفان‌ در غزل‌ فارسی و... از جمله آثار قابل تامل راستگو است.
«در پی آن آشنا» عنوان کلی دفترهایی حافظ پژوهانه از سیدمحمد راستگو است که تاکنون دو جلد آن منتشر شده است. «مهندسی سخن در سروده‌های حافظ» دفتر نخست و «آشنایان بیگانه» دفتر دوم این مجموعه است که هر دو به تازگی منتشر و روانه بازار کتاب شده‌اند. «مهندسی سخن در سروده‌های حافظ»، در سه گفتار شرحی بر زبان و بیان هنری حافظ است. راستگو در گفتار اول کتاب، هندسه و هنجار بسیار استوار و دستکاری‌ناپذیر سخن حافظ را بررسی کرده است که پژوهش و تالیفی در نوع خود بدیع است. گفتار دوم، بسیاری از نسخه‌بدل‌ها، کوشش‌ها، نیز برخی شگردهای حافظ را برای دستیابی به چنان هندسه و هنجاری شرح داده است. گفتار سوم نیز به شرح یک موضوع دشوار پرداخته است که ترکیب «تلخ‌وش» در «آن تلخ‌وش که صوفی امّ‌الخبائثش خواند» شاید دگرگون‌شده «تلخ خوش» باشد. هر سه گفتار را می‌توان بازگشایی برخی دشواری‌های سخن حافظ دانست که مولف نکته‌های گوناگون و گاه ناگفته‌ای را در پیوند با شگردهای هنری حافظ یا بازگشایی برخی دشواری‌های سخن او مثال آورده است.
دفتر دوم یعنی «آشنایان بیگانه»، گزارش‌هایی درباره تعدادی از واژگان دیوان حافظ، مانند بخشش، بسی، پارسی، پرگار، پهلوی، پیکر، حزین، حضرت، کدو، کمانچه، هندو و... است. راستگو به شرح و توضیح این نکته مهم پرداخته است که این واژگان در زبان و زمان حافظ معنی و کاربردی متفاوت داشته‌اند با آنچه امروزه در زبان و زمان ما دارند. نکته ظریف در این است که تغییر کاربرد این لغات در زبان امروزی، گاه باعث شرح و تفسیرهای نادرست از ابیات حافظ می‌شود. مولف در این دفتر، این واژه‌ها را ریشه‌شناختی، واژه‌شناختی و معنی‌شناختی کرده است تا بتواند دشواری‌های سخن حافظ را شرح بدهد.

منبع: فرهیختگان