گفت‌وگو با مجـــتــبــی آقـــایی؛ نمی‌توانیم همه تعهدات هنرهای تجسمی را بر عهده بگیریم

1395/11/18 ۰۸:۰۶

مجـــتــبــی آقـــایی نــامش با جشنواره تجسمی فجر گره خورده است. او از 9 دوره از این رویداد هنری، هفت دوره دبیر جشنواره بوده است. آقایی از نهمین دوره جشنواره به‌عنوان حرکتی رو به جلو یاد می‌کند. بنابر گفته او امسال 13 هزار هنرمند جهت شرکت در این دوره از جشنواره کارهای‌شان را به دبیرخانه جشنواره ارسال کرده‌اند که از این میان 124 اثر به بخش نمایشگاه راه یافته است. دبیر نهمین دوره جشنواره تجسمی فجر، لیسانس عکاسی از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران دارد و فوق‌لیسانس مدیریت امور فرهنگی از دانشگاه علامه طباطبایی گرفته و دارای مدرک درجه یک هنری در رشته عکاسی از شورای ارزشیابی هنرمندان است. گفت‌وگوی «فرهیختگان» با این مدیر هنری را درباره جشنواره امسال بخوانید.

 حسن محمودی : مجـــتــبــی آقـــایی نــامش با جشنواره تجسمی فجر گره خورده است. او از 9 دوره از این رویداد هنری، هفت دوره دبیر جشنواره بوده است. آقایی از نهمین دوره جشنواره به‌عنوان حرکتی رو به جلو یاد می‌کند. بنابر گفته او امسال 13 هزار هنرمند جهت شرکت در این دوره از جشنواره کارهای‌شان را به دبیرخانه جشنواره ارسال کرده‌اند که از این میان 124 اثر به بخش نمایشگاه راه یافته است. دبیر نهمین دوره جشنواره تجسمی فجر، لیسانس عکاسی از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران دارد و فوق‌لیسانس مدیریت امور فرهنگی از دانشگاه علامه طباطبایی گرفته و دارای مدرک درجه یک هنری در رشته عکاسی از شورای ارزشیابی هنرمندان است. گفت‌وگوی «فرهیختگان» با این مدیر هنری را درباره جشنواره امسال بخوانید.

آیا  تاکید بر جوانگرایی ناشی از کناره‌گیری هنرمندان پیشکسوت و باتجربه است یا از اعتمادی حاصل می‌شود که به دست آمده و بازگوکننده  اقبال جوان‌ها به آن است؟
ما باید شیوه‌ای را سامان‌دهی می‌کردیم که پیشنهاد جدیدی داشته باشد و امکان حضور استعدادهای مختلف را به وجود آورد. از دوره هشتم جشنواره بنا شد تا خوانش اثر جدای از انتخاب رشته‌ای مدنظر باشد. ضمن اینکه باید مدیاهای جدید و تعاملات بین‌رشته‌ای هم در نظر گرفته شود. امروزه اگر بخواهیم دقیق بگوییم، هنرهای تجسمی شامل حدود 50 رشته است که ما در دوره‌های قبل اینها را محدود می‌کردیم در تعداد معینی از رشته‌ها. حالا در نظر بگیرید که مدیاهای جدید را بیشتر هنرمندان جوان‌تر گرایش دارند و نسبت به آنها علاقه نشان داده‌اند. به‌طوری که امسال ما در این گرایش حدود 6  هزار اثر را دریافت کرده‌ایم. جالب است بدانید از این میان حدود 47 درصد از شرکت‌کنندگان کسانی هستند که برای بار اول در جشنواره شرکت می‌کنند.

متوسط سنی این 47 درصد چقدر است؟
عموما این شرکت‌کنندگان هم به‌طور متوسط سن‌شان زیر 35 سال است؛ یعنی نسل جوانی که در سال‌های بعد از انقلاب رشد کرده‌اند و الان اثر تولید می‌کنند. این رویکرد ظرفیت و تعامل جدیدی را ایجاد می‌کند که امکان حضور جوان‌ها را در کنار پیشکسوت‌ها فراهم می‌آورد؛ پیشکسوتانی که تجربه‌های خوبی دارند و مدام هم کار خودشان را تعالی می‌بخشند. حضور جوان‌ها در این جشنواره، امکان پیشنهادهای جدید را فراهم می‌آورد. با این اوصاف است که جشنواره ضمن احترام به پیشکسوتان صاحب سبک به جوان‌ترها نیز میدان می‌دهد و این همان چیزی است که باید از آن به‌عنوان جوانگرایی یاد کرد.

یعنی می‌گویید که پیشکسوت‌ها از جشنواره کناره‌گیری نکرده‌اند؟ این انتقاد وجود دارد به جشنواره که دانشجویی شده است.
نه. در همین جشنواره امسال چهره‌هایی مانند آیدین آغداشلو و ناصر افجه‌ای حضور دارند. این را هم باید در نظر داشته باشید که جوان بودن به معنای بی‌تجربه بودن نیست. امیدوارم جشنواره تجسمی فجر به سمتی برود که بخش رقابتی نداشته باشیم.

چند درصد رقابتی است؟
حدود 50 درصد رقابتی است که از طریق فراخوان جشنواره شرکت کرده‌اند. بخشی هم پروژه‌هایی هستند که شورای هنری جشنواره آنها را انتخاب می‌کنند و دعوت به شرکت می‌شوند.

اگر بخش رقابتی را حذف کنید، جذابیت جشنواره تجسمی چه خواهد بود؟
بیش از 130 بی‌ینال در دنیا وجود دارد که رقابتی هستند. کسانی که بیشتر تمایل به رقابت دارند، باید در این بی‌ینال‌ها در سطح جهانی حضور پیدا کنند. در داخل کشور هم جشنواره‌های رقابتی زیادی وجود دارند که برگزیده‌های آنها باید دعوت شوند به جشنواره تجسمی فجر و جشنواره بشود برآیند جشنواره‌های تجسمی کشور.

وقتی رقابت را حذف می‌کنید، چه چیز مهم‌تری جایگزین آن می‌شود تا‌ انگیزه حضور را تقویت کند؟
ما تم را حذف کرده‌ایم. حذف کردن تم، مساله  کپی کردن ایده‌هایی جذاب برای جلب نظر داوران را از بین می‌برد. آنچه اصالت دارد خود هنرمند است و دغدغه‌هایش. هنرمند به‌دور از دغدغه رقابت، خودش را تکثیر می‌کند و نه ایده‌های دیگران. یعنی سوژه جشنواره، هنرهای تجسمی است و نه حاشیه‌های آن. در نظر بگیرید استادی مانند افجه‌ای با اینکه بیش از 80 سال دارد، باز هم کارش اصالت دارد و دغدغه‌های هنری‌اش به چشم می‌آید، این هم به معنای جوانگرایی است. جشنواره باید خلاق بودن و تازگی داشتن را مدنظر دهد و جوانگرا بودن به این معناست. الان جوان‌ها با تسلطی که بر مدیاهای مختلف دارند، پیشنهادهای جدیدی را هم ارائه می‌دهند و پیشکسوتان ما با آنها کمتر آشنا هستند.

آیا جشنواره هنرهای تجسمی محلی برای رقابت هنرمندان با همدیگر است یا کارکردهای دیگری هم دارد؟
از اتفاق ما تلاش داریم که جشنواره تنها محلی برای خود هنرمندان نباشد و در سطح دیگری مردم نیز از آن استقبال کنند. جشنواره تجسمی باید به تقویم مردم برود و مردم علاقه‌مند شوند که بیایند از این آثار بازدید کنند.

فکر می‌کنید واقعا به این سمت رفته است؟
صادقانه اگر بخواهم بگویم جشنواره با همین روالی که در حال انجام است، پیش برود، به این مساله نزدیک می‌شود. فکر می‌کنم دو یا سه دوره دیگر باید به همین شیوه برگزار شود تا جشنواره تجسمی فجر هویت خود را پیدا کند و یک کانون هنری در کشور و در آسیا شود که متاسفانه ادامه جشنواره‌ها در کشور ما مقداری مبتنی‌بر سلیقه است و با تغییر مدیریت‌ها ممکن است خیلی چیزها عوض شود و تغییر کند.

چقدر عنوان بین‌المللی جشنواره صادقانه است؟
وقتی ما اسمش را گذاشته‌ایم جشنواره بین‌المللی، متاسفانه یک عنوان است و این هویت و اعتبار را ندارد. به صرف اینکه آمار کشورها و شرکت‌کنندگان خارجی را بدهیم، نمی‌توان ادعا کرد که جشنواره‌ای بین‌المللی برگزار می‌کنیم. جشنواره وقتی بین‌المللی می‌شود که در رده‌های جهانی برای آن اتفاق بیفتد و آن را به رسمیت بشناسند.

آیا در حال حاضر این اتفاق افتاده است که جشنواره تجسمی فجر از سوی هنرمندان خارجی رصد شود؟
فعلا در آن مسیر حرکت می‌کنیم تا به چنین نقطه‌ای برسیم البته فاصله زیادی با نقطه هدف داریم. الان فقط می‌توان گفت که جشنواره تجسمی فجر، موضوعیت پیدا کرده است. چاره‌ای جز کیفیت‌بخشی نداریم. یکی از راه‌هایش هم این است که حوزه هنرهای تجسمی را توسعه بدهیم و دیوارهای کاذب را که وجود داشته است، برداریم. مرزهایی را که بین رشته‌ها کشیده‌ایم، از بین ببریم. به جای اینکه اصالت را به فرد بدهیم و بگویم که اگر فلان هنرمند نباشد، جشنواره کیفیت ندارد، بها را به استعدادها و نوآوری‌ها بدهیم. تاکنون بیشتر حضور برایمان مهم بوده است.

به تلاش برای مردمی شدن اشاره کردید. یکی از نشانه‌های جشنواره‌های مردمی در معرض بودن و استقبال است. آیا این اتفاق برای دوره نهم افتاده است؟
فکر کنم در این مسیر قرار گرفته‌ایم. این را هم در نظر بگیرید که جشنواره تجسمی نسبت به جشنواره‌های تئاتر، سینما و موسیقی، سه دهه دیرتر شروع شده است. الان ما در دوره نهم هستیم و فکر می‌کنم بهتر شده است.

در سخنان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی بر اقتصاد هنر هم تاکید شده بود. جشنواره تجسمی تا چه اندازه به این مولفه چشمداشت دارد؟
توجه داشته باشید که جشنواره نمی‌توانند همه تعهدات هنرهای تجسمی را بر عهده بگیرد و برآورده کند. این را هم بگویم که چرخه تولید تا مصرف در هنرهای تجسمی معیوب است. هنرمند کار را تولید می‌کند، اما مصرف نمی‌شود. خریدار ندارد. در گذشته نه چندان دور هنرهای تجسمی در بطن و متن زندگی مردم قرار داشت. اما از وقتی مدل غربی هنرهای تجسمی را مدنظر داشتیم، از این مسیر جدا شد. هنر رایج و مردمی از هنر تزیینی و انتزاعی جدا شد. این مساله، خوانش هنر را هم دشوار کرد. یعنی نه هنرمند فهمید چه می‌خواهد بگوید و نه مردم با اثرش ارتباط برقرار کردند؛ کم‌کم هنر از متن مردم فاصله گرفت.

منبع: فرهیختگان