سید محمد علی داعی الاسلام

1395/11/16 ۱۰:۵۶

پیشینه پیوندهای فرهنگ و تمدنی بین ایران و هندوستان به هزاره سوم پیش از میلاد می رسد. این ارتباط مستمر زمینه ساز مهاجرت ایرانیان به هند در طول تاریخ بوده است. بیشتر ایرانیان مهاجر از لایه های متوسط و بالای جامعه بودند که بسیاری از ایشان در امور اداری و حکومتی هندوستان مشغول به کار می شدند.

محمود فاضلی: پیشینه پیوندهای فرهنگ و تمدنی بین ایران و هندوستان به هزاره سوم پیش از میلاد می رسد. این ارتباط مستمر زمینه ساز مهاجرت ایرانیان به هند در طول تاریخ بوده است. بیشتر ایرانیان مهاجر از لایه های متوسط و بالای جامعه بودند که بسیاری از ایشان در امور اداری و حکومتی هندوستان مشغول به کار می شدند. یکی از دوره های مهم در تاریخ مهاجرت ایرانیان به هند دوره صفویه است که مهم ترین ویژگی آن مهاجرت اهل اندیشه و ادب و علم به هندوستان بود. این دوره از مهم ترین دوره های گسترش زبان فارسی در شبه قاره هند نیز به شمار می رود. در این دوره زبان فارسی زبان رسمی و اداری و همچنین زبان دین و ادب بود و بسیاری از کتاب های دینی، ادبی ، تاریخی و طب فارسی تالیف می شد.

از قرن نوزدهم میلادی شرایط سیاسی و اجتماعی هندوستان تغییر کرد و انگلستان این سرزمین را تحت نفوذ سیاسی، نظامی و اقتصادی خود درآورد. از پیامدهای استیلای انگلیس بر هند از میان رفتن بسیاری از حکومت های مسلمان مناطق مختلف هندوستان بود. به دنبال سقوط و تضعیف این حکام محلی، مهاجرت ایرانیان به هند کاهش یافت؛ اما همچنان هندوستان از مهم ترین مناطقی بود که مهاجران ایرانی به آن توجه داشتند.

در دوره قاجار و هم زمان با سلطه انگلستان بر هند، شماری از ایرانیان به هند مهاجرت کردند. از دلایل مهاجرت ایرانیان در این دوره رهایی از کنترل، نظارت و سانسور حکومت استبدادی قاجار بود. در پی آشنایی ایرانیان با تمدن اروپایی، رواج نسبی شیوه جدید آموزشی، تدریس علوم جدید و رشد آگاهی و سواد جامعه زمینه برای گسترش مفاهیم جدیدی مانند حکومت مشروطه و قانون فراهم گردید و اجرای اصلاحات اساسی در ایران اجتناب ناپذیر شد. گسترش این افکار برای شاهان قاجار و طبقات وابسته به حکومت چندان خوشایند نبود، زیرا این اندیشه ها و تمایلات در تعرض با منافع سیاسی و حفظ سلطنت و حاکمیت آنان بود. به همین دلیل، شاهان قاجار و عوامل آنها درصدد کنترل جامعه و سانسور اطلاعات و اخبار برآمدند. در نتیجه این شرایط، برخی از بزرگان و اندیمشندان ایرانی برای بیان عقاید خود راهی سرزمین های دیگر، مانند هندوستان شدند.

از پیامدهای حضور پرشمار بازرگانان و روشنفکران ایرانی در بمبی تبدیل این شهر به یکی از مراکز مهم چاپ کتب و جراید فارسی در قرن سیزدهم و چهاردهم قمری بود. بسیاری از کتاب های چاپ سنگی منتشره شده به زبان فارسی، که در حال حاضر در کتابخانه های مهم هند و ایران نگهداری می شود، در بمبی به چاپ رسیده است. در بررسی دلایل مهاجرت ایرانیان به هند در دوره های مختلف باید در کنار عوامل دافعه ایران، به عوامل جاذبه هند نیز توجه کرد. از جمله جذابیت های هند برای مهاجران ایرانی استقبال خوب از مهاجران در هند و برخورداری مهاجران از حمایت های مالی و معنوی سلاطین و حکام مسلمان شبه قاره هند بود.

محمد علی داعی الاسلام از جمله مهاجران ایرانی است که در دوره قاجار و هنگام انقلاب مشروطه به هندوستان مهاجرت کرد و منشا اثر در آن دیار شد. وی بعد از دو سال اقامت در بمبی به حیدرآباد نقل مکان کرد و سرانجام در همین شهر به دیار باقی شتافت. او کارنامه شایسته ای در عرصه فعالیت های علمی و فرهنگی از خود به جای گذاشت، به گونه ای که می‌توان وی را در شمار مهم ترین شخصیت هایی قرار داد که در قرن چهارهم قمری در سرزمین هند در عرصه ادبیات فارسی فعالیت می کردند. وی که سال ها سمت استادی دانشگاه عثمانیه را به عهده داشت در سایه حمایت مالی و معنوی حکومت نظام حیدرآباد اثر مهم «فرهنگ نظام» را به دوستداران زبان و ادبیات فارسی عرضه کرد.

نویسنده خود اذعان دارد آنچه که در این کتاب ارائه کرده است فقط گوشه ای از فراز و فرودهای زندگی داعی الاسلام است. نویسنده در تدوین این اثر سعی بر آن داشته تا با تکیه بر مندرجات منابع دست اول تصویری از شخصت و خدمات وی ارائه دهد. این کتاب بجز سالشمار و مقدمه دارای پنج فصل است. فصل اول با عنوان« نگاهی به زندگی داعی اسلام»، فصل دوم با عنوان «آثار علمی و اندیشه های سیاسی»، فصل سوم «آثار مطبوعاتی»، فصل چهارم «ترجمه و آثار ادبی» و فصل پنجم با عنوان «نقد تجدد گرایی افراطی و طرفدارای از مشروطه» در 171 صفحه انتشار یافته است.

سید محمد علی داعی الاسلام

جمشید نوروزی

انتشارات: سوره مهر

نوبت اول: 1395

قیمت: 9 هزار تومان