سیاست‌ورزی در سایه اسلام‌شناسی

1395/11/13 ۰۷:۲۳

ما نباید تاریخ را به عنوان یک علم بدانیم؛ بلکه باید از وقایع گذشته و دلایلی که این وقایع را به وجود آورده استفاده کنیم و در زندگی آینده به کار بریم، تاریخ نمی‌تواند مرجع خوبی داشته باشد؛ چون بر اثر سلطه و تحکمی که سلاطین بر تاریخ‌نویسان دارند تاریخ را آن‌طور که سلاطین می‌خواهند تدوین می‌کنند و عاری از حقیقت است، اجتماع نباید منتظر باشد تا یک نفر بیاید و آن را تصحیح کند و به راه راست ببرد؛ بلکه این خود جامعه است که باید بلند شود و راه خودش را پیدا کند.

        
به مناسبت سالروز تولد مرتضی مطهری

 سجاد صداقت : «ما نباید تاریخ را به عنوان یک علم بدانیم؛ بلکه باید از وقایع گذشته و دلایلی که این وقایع را به وجود آورده استفاده کنیم و در زندگی آینده به کار بریم، تاریخ نمی‌تواند مرجع خوبی داشته باشد؛ چون بر اثر سلطه و تحکمی که سلاطین بر تاریخ‌نویسان دارند تاریخ را آن‌طور که سلاطین می‌خواهند تدوین می‌کنند و عاری از حقیقت است، اجتماع نباید منتظر باشد تا یک نفر بیاید و آن را تصحیح کند و به راه راست ببرد؛ بلکه این خود جامعه است که باید بلند شود و راه خودش را پیدا کند.» این جملات را مردی درباره چگونگی نگاه به تاریخ می‌نویسد که یکی از بزرگ‌ترین نقش‌ها را در تاریخ انقلاب اسلامی بازی کرد. مردی که هر چند کمتر از چهار ماه فرصت یافت تا انقلاب اسلامی را پس از پیروزی و تثبیت جمهوری اسلامی را شاهد و ناظر باشد، اما همچنان حضور آثار و اندیشه‌هایش بر سر ایران پس از انقلاب اسلامی احساس می‌شود. هر چند هر ساله با فرا رسیدن 12 اردیبهشت یاد و خاطره شهید مرتضی مطهری در ارگان‌ها و رسانه‌های مختلف پاس داشته می‌شود، کمتر اتفاق افتاده که از روز 13 بهمن 1298، سالروز تولد او، یادی به میان آید. هر چند در طول سال‌های اخیر به شهید مطهری از زوایای مختلفی پرداخته شده، اما یکی از مهم‌ترین وجوه شخصیتی او در دوران مبارزه و به خصوص از ابتدای دهه 40 کمتر مورد واکاوی قرار گرفته است. به عبارتی می‌توان گفت وجوه سیاسی شخصیت مرتضی مطهری تاکنون چندان باز نشده و آن نیز به دلیل نوع خاص نگاه و دیدگاه او به این امر  بوده است.

 از فریمان تا قم
مرتضی مطهری 13 بهمن 1298 در شهر فریمان به دنیا آمد. خود درباره آن روزها می‌گوید: «تولد اینجانب در 12 جمادی الاولی، 1338 قمری مطابق 13 بهمن1298 شمسی بوده است.» پدرش حاج‌شیخ ‌محمد‌حسین مطهری بود که سال‌ها در نجف اشرف به تحصیل علوم اسلامی پرداخت. 13 سال بیشتر نداشت که تحصیل علوم دینی را در مشهد آغاز کرد و در همان دوران به فراگیری ادبیات عرب و منطق پرداخت. اما اتفاقی در زندگی او باعث تحولات بزرگی در زندگی‌اش شد. در پی تخریب خانه پدری‌ا‌ش در فریمان توسط نیروهای حکومت رضاشاه مطهری مجبور به ترک مشهد و بازگشت به موطن شد و در فریمان و قلندرآباد با مطالعه کتاب‌های پدر روزگار گذراند. خود درباره حاصل این دو سال به نکته مهمی اشاره می‌کند: «من هر چه مایه مطالعات تاریخی دارم، مربوط به همان دو سالی است که از مشهد به فریمان برگشتم.» او مانند بسیاری دیگر از طلاب علوم دینی آن روز در 17 سالگی و در اوج قدرت پهلوی اول راهی قم شد تا در حوزه علمیه این شهر علوم دینی را ادامه دهد. او تا سال 1331 در شهر قم علاوه بر حضور در درس آیت‌الله سیدحسین بروجردی و آشنایی با میرزا‌علی شیرازی و علامه سیدمحمد‌حسین طباطبایی، به مدت 12 سال در جلسات درس امام خمینی شرکت ‌کرد.

 آغاز حضور در دانشگاه
مطهری در طول این سال‌ها از نظر علمی به جایی رسید که در حوزه علمیه قم مطول، شرح مطالع، کشف المراد، رسائل و کفایه، مکاسب و شرح منظومه و اسفار و... را تدریس می‌کرد. در سال 1332 نیز اتفاق مهم دیگری در زندگی‌اش افتاد و جلد اول کتاب «اصول فلسفه و روش رئالیسم» را منتشر کرد. در سال 1333 نیز با شرکت در دوره امتحانات مدرسی معقول و منقول، موفق شد تدریس در دانشگاه را آغاز کند. مطهری از میانه سال 1334 نیز به همکاری با مجامع اسلامی و کانون‌های مذهبی پرداخت. او تا سال 1335 دو جلد بعدی «اصول فلسفه و روش رئالیسم» را منتشر کرد. اما با نگاهی به دیدگاه‌های مطهری در میانه همین سال‌ها بود که شخصیت سیاسی‌اش را می‌توان بهتر شناخت. مطهری در زمینه آثار خویش چنین می‌نویسد: «... این بنده از حدود  سال 1332 که قلم به دست گرفته، مقاله یا کتاب نوشته‌ام؛ تنها چیزی که در همه نوشته‌هایم آن را هدف قرار داده‌ام حل مشکلات و پاسخگویی به سوالاتی است که در زمینه مسائل اسلامی در عصر ما مطرح است. نوشته این بنده، برخی فلسفی، برخی اجتماعی، برخی اخلاقی، برخی فقهی و برخی تاریخی است. با اینکه موضوعات این نوشته‌ها کاملا با یکدیگر مغایر است، هدف کلی از همه اینها یک چیز بوده و بس.» مطهری تمام تلاش خویش را به کار گرفته بود تا اسلام واقعی را به مردم بنمایاند و این مساله را به گونه‌ای تبیین کرد که اندیشه‌های سیاسی او نیز در قامت آن شکل گرفت. مطهری پس از حضور در تهران به مشارکت گسترده در زمینه شکل دادن به تشکل‌های اسلامی پرداخت و از همین وادی بود که در شکل‌گیری هیات‌های موتلفه اسلامی و سازماندهی آن نقش کلیدی ایفا کرد. حضور و حمایت مطهری از امام خمینی باعث شد او پس از حوادث خرداد 1342 برای مدتی بازداشت شود. اتفاقی که نشان از نقش کلیدی‌اش در نهضت امام خمینی داشت. مطهری شیوه‌ای از مبارزه با رژیم را پیش گرفته بود که به نظر می‌رسد جز نزد عده‌ای، شیوه‌ای منحصر‌به‌فرد باشد. او به ظاهر مردی آرام و برکنار از سیاست و بیشتر اهل تحقیق بود. او فعالیت‌های سیاسی‌اش را از نزدیک‌ترین دوستان غیر‌انقلابی و حتی از انقلابیون بی‌خبر از متن انقلاب کتمان می‌کرد. او به بحث و تحقیق مشغول بود. کار تا جایی ادامه پیدا کرد که حتی در زمانه‌ای او را به محافظه‌کاری یا فرار از مواقع خطر متهم می‌کردند. شهید مطهری معتقد بود مبارزه باید از روی نقشه صحیح و با تمهید مقدمات توام باشد تا به نتیجه برسد. مقدماتی که او در نظر داشت، پی‌ریزی اصول صحیح اسلامی برای انقلاب بود که فکر اصیل اسلامی انقلاب حفظ شود تا اگر به موقع خود، نیازی به درگیری علنی و پرخاشگری باشد، پرخاشگری صورت گیرد.

 در اسناد ساواک
بررسی اسناد ساواک درباره مرتضی مطهری نشان‌دهنده یکی از سیاسی‌ترین انقلابیون آن روزها است که حرف‌های خود را در قالب سخنرانی‌ها و منبرها بیان می‌کرد. مطهری پیش از زندانی شدن دو ماهه به دلیل حوادث 15 خرداد، در سال 1339 اولین اسناد ساواک را متوجه خویش می‌کند. او در مرداد این سال در جلسات سخنرانی منزل علی بابایی که به مناسبت دهه پایانی ماه صفر برقرار شده بود، در کوران حوادث پس از انتخابات مجلس بیستم و ابطال آن، نکاتی را بر زبان می‌آورد که شنیدنی است: «با توجه به اینکه اولیای امور مملکت می‌دانند که عده‌ای خائن مال مردم را می‌چاپند و می‌خورند و هزاران جنایت می‌نمایند مع‌الوصف اقدامی جهت بهبود ملت ایران نمی‌کنند؛ در این صورت خدایا خودت به فریاد مردم برس.»
مطهری در سال 1342 با سخنرانی‌های خود در مسجد هدایت و در جایی که سیدمحمود طالقانی حضور فعالی در آن داشت، فعالیت سیاسی‌اش را ادامه می‌دهد. او از سال 46 نیز با حضور در حسینیه ارشاد سخنرانی‌های خود را انجام می‌دهد. اما در این اثنا سخنرانی روشنگرانه او درباره فلسطین و افتتاح حساب و پخش بیانیه برای کمک مردم به شدت تحت فشار قرار می‌گیرد. تا آنجا که در سال 1349 از تدریس در دانشگاه تهران مرحوم می‌شود و تنها اجازه می‌یابد در فعالیت‌های تحقیقی نقش ایفا کند. مطهری از آن دست شخصیت‌هایی است که بعد آموزشی و تحقیقاتی او همواره بر رفتار سیاسی‌اش نقش افکنده و کمتر به آن پرداخته شده است. نوع خاص مبارزه او هنوز اتفاقی ویژه در تاریخ انقلاب اسلامی است و جا دارد بیشتر به آن پرداخته شود.     
 

منبع: فرهیختگان