کریم زمانی : مثنوی مولانا تفسیر موضوعی قرآن کریم است

1395/11/10 ۰۹:۳۲

کریم زمانی، در نشست نقد و بررسی «ترجمه‌ روشنگر قرآن کریم» گفت: این‌که بگوییم مثنوی مولانا، تفسیر موضوعی قرآن کریم است، سخنی به گزاف نگفته‌ایم. به‌عنوان مثال مولانا در اواخر دفتر اول مثنوی، ‌داستانی دارد که تفسیر عینی و مجسم آیه 103 سوره مبارکه کهف است.

 
 
کریم زمانی، در نشست نقد و بررسی «ترجمه‌ روشنگر قرآن کریم» گفت: این‌که بگوییم مثنوی مولانا، تفسیر موضوعی قرآن کریم است، سخنی به گزاف نگفته‌ایم. به‌عنوان مثال مولانا در اواخر دفتر اول مثنوی، ‌داستانی دارد که تفسیر عینی و مجسم آیه 103 سوره مبارکه کهف است.
مثنوی مولانا تفسیر موضوعی قرآن کریم است
 
 نشست نقد و بررسی «ترجمه‌ روشنگر قرآن کریم» اثر کریم زمانی، با حضور این ‌قرآن‌پژوه و مولوی‌پژوه، جواد محقق و کاظم حافظیان‌رضوی، شنبه 9 بهمن‌ماه در کتابخانه عمومی حسینیه ارشاد برگزار شد.
 
کریم زمانی در این نشست اظهار کرد: وقتی از نزول قرآن صحبت می‌کنیم، منظور نزول مکانی نیست، بلکه منظور نزول مکانتی، شأنی و قدسی است. نکته مهمی که می‌توان درباره این کتاب آسمانی ذکر کرد این است که آهنگ و موسیقی کلمات و عبارات قرآن با معانی و مقاصد آن هماهنگ است. وقتی سوره فیل را می‌خوانیم، آهنگ و وزن عروضی کلمات و عبارات کند و سنگین است چراکه حرکت فیل با توجه به وزن زیادش، کُند بوده و وقتی خداوند از اسب‌های چابک مجاهدان راه حق سخن می‌گوید، وزن آیات هم تند و چکشی می‌شود. یافتن این ظرایف در کتاب آسمانی، دقت و توجه می‌خواهد.
 
وی افزود: در انتخاب کلمات قرآن کریم نیز حسن سلیقه خاصی به‌کار رفته است. اگر جمع کلمه‌ای از مفرد آن زیباتر است، خداوند در قرآن آن کلمه را به‌کار برده و بالعکس؛ مانند کلمه جمع «الباب» و یا کلمه مفرد «ارض». این‌ها نمونه‌هایی از تصاویر فنی و هنری قرآن است.
 
این قرآن‌پژوه در ادامه با اشاره به انواع ترجمه قرآن کریم، گفت: ترجمه «تحت‌اللفظی»، نوعی فرهنگنامه قرآنی است، ولی از لحاظ فهم معنی، این کلمات کمکی به خواننده نمی‌کنند. درباره ترجمه «منظوم» نیز باید گفت که در 20 سال گذشته حدود 10 ترجمه منظوم در کشور منتشر شده، ولی با توجه به پیچیدگی‌های نظم نمی‌توان از این طریق، معنای دقیق و ظریف قرآن را به‌درستی منتقل کرد. به‌نظر من تنها ترجمه «منظوم» موفق، ترجمه و تفسیر مرحوم صفی علیشاه در 130 سال پیش است. در ترجمه «تطبیقی» (امین) نیز مترجم می‌کوشد که عین معنی قرآن را با نثری روان و شفاف منتقل کند و این نوع از ترجمه امروز متداول است.
 
زمانی ادامه داد: اگر فقط به ترجمه آیات بسنده کنیم،‌ مقاصد و مفاهیم بسیاری از آیات برایمان باز نمی‌شود، حتی اگر مترجم در قله فصاحت و بلاغت باشد. این‌که قرآن «مبین» وصف شده، به این معنا نیست که همه معانی آن روشن باشد؛ نباید در مقابل متن قرآنی منفعل بود و باید با تدبر معانی را روشن کرد. اگر قرار بر این بود که تنها با ترجمه از فهم آیات بی‌نیاز شویم، پس کاربرد تفسیرهای مختلف چیست و صدها تفسیر لفظی، ادبی و ... برای چه به‌وجود آمده‌اند؟ ترجمه باید همراه با تفسیر باشد. لازمه موانست با قرآن، تدبر و فهم معانی قرآن است.
 
وی با اشاره به این‌که با ترجمه محض نمی‌شود قرآن را فهمید، عنوان کرد: در چند دهه اخیر،‌حدود 100 ترجمه از قرآن پدید آمده که انگشت‌شمار حالت تفسیرگونه دارند و حدود 90 درصد آثار ترجمه خالص هستند. ترجمه بدون تفحص در تفاسیر قرآنی، نیاز مخاطب را برآورده نمی‌کند.
 
این مثنوی‌پژوه درباره آماده‌سازی «ترجمه روشنگر قرآن کریم» نیز گفت: تولید این اثر، حاصل 9 سال کار شبانه‌روزی من، همسر و پسرم بود و امیدواریم نتیجه آن شده باشد که کاغذ را حرام نکرده باشیم. این اثر، ترجمه صِرف نیست، بلکه نوعی تفسیر استدلالی است.
 
زمانی در ادامه درباره این موضوع که مترجم تا چه حد مجاز است در ترجمه تحت‌تاثیر اعتقادات و باورهای خود باشد، بیان کرد: مترجم در واقع فهم خود را از آیات بیان می‌کند و قطعا بر مبنای اعتقادات خود ترجمه را انجام می‌دهد و هیچ‌کس نمی‌تواند ادعا کند که در این کار بی‌طرف صِرف است، ولی برای این‌که آتش اختلافات فرقه‌ای روشن نشود، باید تا حد امکان برای بی‌طرف بودن تلاش کرد.
 
وی همچنین با اشاره به برخی دشواری‌ها و لغزش‌گاه‌ها در روند ترجمه فارسی قرآن، افزود: به اعتقاد من، زبان فارسی، نزدیک‌ترین زبان به زبان قرآن است، ولی شاید یکی از لغزش‌گاه‌ها، استعارات و مجازهای موجود در زبان باشند. به بیان ابن‌عباس، هرگاه در تعبیری از تعبیرهای قرآن درماندیم باید به تعبیرهای رایج عرب آن زمان مراجعه کنیم. نکته دیگر این‌که، نظم قرآن، نظم دَورانی است؛ ابن‌سینا «شفا» و ملاصدرا «اسفار» را به‌صورت خطی نوشتند، ولی نمی‌توان در ترجمه قرآن یک موضوع را شروع و تمام کرده و به سراغ موضوع بعدی رفت.
 
قرآن جوان‌ترین کتاب دینی تاریخ بشر است
کاظم حافظیان‌رضوی نیز در این نشست، با اشاره به سیر نزولی کتاب‌های ادیان مختلف، گفت: قدیمی‌ترین آیین و دین دارای کتاب، آیین هندو است که به 1500 سال قبل از میلاد مسیح باز می‌گردد و بعد از آن به ترتیب کتاب‌های ادیان یهود، زرتشت، بودا، کنفوسیوس، مسیحیت و در پایان قرآن نازل شده است. قرآن، جوان‌ترین کتاب دینی تاریخ بشر است.
 
وی در ادامه درباره «ترجمه روشنگر قرآن کریم» اظهار کرد: این اثر با متنی روان و مبتنی بر نیاز زمان نگارش شده است. استاد کریم زمانی، سال‌ها روی مثنوی تحقیق و کار کرده‌ و زبان روان «شرح جامع مثنوی» ایشان و شیوه استناد به آثار کهن در آن اثر، در ترجمه قرآن هم رعایت شده است.
 
این نویسنده و پژوهشگر با اشاره به برخی از ویژگی‌های این اثر، افزود: «ترجمه روشنگر قرآن کریم» دارای زبانی روان و نثری محکم و ساده است. استفاده از امثال و حکم در بیان شرح آیات، بهره‌گیری از بحر بیکران مثنوی در بحث‌ها، صداقت در امانت، شجاعت در بیان نظرات و استفاده از شرح کوتاه در آغاز هر سوره، از دیگر ویژگی‌هایی است که می‌توان برای این اثر و استاد کریم زمانی، برشمرد.
 
توجه به اعجاز قرآن در بین ملل مختلف
جواد محقق نیز در این نشست در سخنانی کوتاه، گفت: در کشورهای مختلف و بین کشورهای شرق و غرب اعم از مسلمان و غیرمسلمان، کتاب‌های بسیاری درباره اعجازهای لفظی و زبانی، علمی، ادبی، هنری، تاریخی و عددی قرآن نوشته شده است.

منبع: ایبنا