آن حیوان نجیب كه تاریخ را بر پشت خود دارد

1395/10/19 ۰۹:۳۰

اسب در تاریخ نه فقط ایران كه جهان نقش بسیار مهمی داشته است. تا پیش از دوران مدرن كه هنوز اتومبیل و سایر وسایل نقلیه اختراع نشده بودند، این حیوان نجیب اصلی‌ترین و مهم‌ترین همراه انسان بوده است، نه فقط در جنگ‌ها و ستیزها كه در جابه‌جایی اقوام و قبایل و مهاجرت‌ها و در خبررسانی و اطلاع‌رسانی. از این رو در جهان كهن شناخت اسب و انواع آن و ویژگی‌هایش به همان اندازه كه در روزگار ما ماشین اهمیت دارد، حایز اهمیت بوده است. در میانه‌های سده ٦ قمری كتابی در زمینه اسب‌شناسی و درمان اسب پدید آمد كه در نوع خود بی‌مانند است. تاكنون، فرسنامه (اسب نامه) محمد بن محمد

اسب در تاریخ نه فقط ایران كه جهان نقش بسیار مهمی داشته است. تا پیش از دوران مدرن كه هنوز اتومبیل و سایر وسایل نقلیه اختراع نشده بودند، این حیوان نجیب اصلی‌ترین و مهم‌ترین همراه انسان بوده است، نه فقط در جنگ‌ها و ستیزها كه در جابه‌جایی اقوام و قبایل و مهاجرت‌ها و در خبررسانی و اطلاع‌رسانی. از این رو در جهان كهن شناخت اسب و انواع آن و ویژگی‌هایش به همان اندازه كه در روزگار ما ماشین اهمیت دارد، حایز اهمیت بوده است. در میانه‌های سده ٦ قمری كتابی در زمینه اسب‌شناسی و درمان اسب پدید آمد كه در نوع خود بی‌مانند است. تاكنون، فرسنامه (اسب نامه) محمد بن محمد
در سده ٨ قمری را كهن‌ترین كتاب در زمینه اسب می‌پنداشتیم. اما اینك می‌بینیم كه محمد بن مبارك زنگی، معروف به قیم نهاوندی، نزدیك به دویست سال پیش از محمد بن محمد كتابی بسیار گرانبها درباره اسب داری نگاشته و نام خود را جاویدان كرده است. منبع این نویسنده كتابی از ابن اخی حزام در سده سوم قمری است كه نخستین كتاب اسب‌شناسی در اسلام به زبان عربی به شمار می‌آید. اما قیم نهاوندی تنها به این كتاب تكیه نكرده بلكه تجربه‌های شخصی خود را در درمان و تربیت اسب یك به یك شرح داده و بدین سان اثر خود را بی‌مانند ساخته است. واژگان بسیار كهن فارسی و نثر كهنه اما بیشتر عامی‌گرای كتاب برای پژوهش‌های زبان و ادب فارسی در سده‌های پنجم و ششم قمری سخت سودآور است. این كتاب به كوشش دو پژوهشگر، نادر مطلبی كاشانی و آذرتاش آذرنوش بر اساس دو نسخه خطی پاریس و استانبول همراه با مقدمه و فهرست رنگ‌های اسب و واژگان دشوار فارسی برای چاپ آماده شده است. آذرتاش آذرنوش استاد برجسته زبان عربی در یادداشتی به عنوان مقدمه كتاب در توضیح نحوه تنظیم كتاب چنین نوشته است: «كار از آنجا آغاز شد كه مرحوم استاد امین ریاحی نسخه فرسنامه را كه خود در كشور تركیه یافته بود پس از مدت‌ها دراختیار جناب مطلبی كاشانی نهادند. ایشان با زحمت بسیار متن خطی را بازبینی و تصحیح كردند و سپس نسخه ماشین شده كتاب را همراه عكس نسخه خطی، سخاوتمندانه به من دادند تا در صورت تمایل من، به چاپ آن اقدام كنیم، اما من كه با بسیاری از فرسنامه‌های فراسی آشنا بودم و در آنها چندان هنری نمی‌دیدم، نسخه قیم نهاوندی را نیز كنار فرسنامه‌های دیگر نهادم و از خاطر بردم. چند سالی بر آمد تا آنكه روزی به ضرورت به مقایسه چند فرسنامه پرداختم و از جمله فرسنامه قیم نهاوندی را گشودم و به خواندن آن مشغول شدم. هنوز صفحه دوم به پایان نرسیده بود كه پشت دست را به دندان پشیمانی گزیدم و دیدم كه چه گنجینه‌ای در دست دارم و طی زمانی دراز قدرش را نمی‌دانستم و به كنج فراموشی افكنده بودم.»

منبع: اعتماد