گنجینه‌های فرهنگی در تاریخ می‌مانند

1395/10/18 ۰۸:۵۷

در هر گستره و حوزه کلانی، داوری و برگزیدن تعدادی از میان بسیار، کاری مسئولیت آور و بس دشوار است. این موضوع در رابطه با آثار ادبی وهنری که مؤلفان و آفرینندگان هرکدام، ادعای حقانیت آثارشان را (چه به تنهایی و چه در قیاس با دیگر آثار) دارند، کار را دشوارتر می‌کند. بخصوص وقتی که طیف وسیعی از گرایش‌ها و نحله‌ها در یک میدان رقابتی حضور داشته باشند.

درباره جوایز ادبی و اعتبار آنها
 

علیرضاعباسی: در هر گستره و حوزه کلانی، داوری و برگزیدن تعدادی از میان بسیار، کاری مسئولیت آور و بس دشوار است. این موضوع در رابطه با آثار ادبی وهنری که مؤلفان و آفرینندگان هرکدام، ادعای حقانیت آثارشان را (چه به تنهایی و چه در قیاس با دیگر آثار) دارند، کار را دشوارتر می‌کند. بخصوص وقتی که طیف وسیعی از گرایش‌ها و نحله‌ها در یک میدان رقابتی حضور داشته باشند.
بدون شک در هیچ جایزه‌ای نتیجه حاصل نمی‌تواند برای عموم نظرها راضی‌کننده باشد، هم به دلیل تنوع آثار و هم تنوع سلایق مخاطبان. گمان‌ها و نظرات موافق و مخالف همواره وجود دارد. با این همه، یکی از راه‌های پرداختن به آثار می‌تواند بررسی آنها در یک فرآیند قیاسی و برگزاری جوایز  ادبی باشد که در سراسر دنیا امری مرسوم است.
سازوکار هرجایزه ادبی، تلاش برای دقیق‌ترین بررسی‌ها و رسیدن به بهترین انتخاب است و داوران هر جایزه، با داشتن سلایق و علایق متفاوت، در میدان انتخاب، مسئولیت بزرگی برعهده می‌گیرند. تا آنجا که ضروری است همه آثار(حتی اگر موافق سلیقه و علاقه‌شان نباشد) را مسئولانه بررسی کنند و آنها را طبق معیارهایی گسترده‌تر از معیارهای مورد علاقه و تأیید خودشان، مورد نظر قرار دهند. معیارهایی که وثوق و اعتبار و دربرگیرندگی بیشتری دارند. ازمعیارهای عمومی و زیباشناسانه گرفته تا معیارهای منطبق بر تئوری‌های ادبی و معیارهایی مانند جهانشمولی و نسبت‌های فرهنگی، مختصات تاریخی، میزان ارتباطات اجتماعی و بسیاری دیگر. این معیارها حتی با توجه به‌عنوان جوایز و سمت و سوی آنها می‌تواند متغیر و گسترده‌تر هم باشد.
عنوان جوایز ادبی معمولاً به احترام و اعتبار نام‌های معتبر و بزرگ، به نام آنها انتخاب می‌شود. و همیشه وجود نام‌های آشنا و سرشناس، در عنوان جایزه، حساسیت‌ها و ریزنگری‌های خاص خود را به وجود می‌آورد. این طبیعی است، چرا که شاعران و نویسندگان بزرگ به دلیل محبوبیتی که در طیف‌های مختلف اجتماعی دارند، واجد توجه و دقت بیشتری می‌شوند. خوشبینانه باید گفت همین اعتبارو محبوبیت است که باعث می‌شود اظهار نظرها و گفت‌و‌گوها درباره چندوچون کار و نتایج به دست آمده، در شکل‌های گسترده‌ای صورت بگیرد؛ و حتی طیف‌هایی بدون شناخت از سازوکار جوایز، نظرهای دلخواه وغیرکارشناسی خودشان را داشته باشند.
درباره جایزه شعر شاملو، به دلیل اعتبار و احترام و مقبولیت شعرهایش در میان طیف‌های مختلف اجتماعی، به یقین چنین مسأله‌ای بیشتر به چشم می‌آید. آنها که شکل زندگی و شعر شاملو را دوست‌تر می‌دارند معمولاً معتقدند باید آثاری انتخاب شود که همانندی‌هایی در آنها با شخصیت و شعر شاملو وجود داشته باشد. این عمده‌ترین نظری است که می‌توان گفت می‌خواهد خط و ربط جایزه را هم سازمان بدهد. من هم به‌عنوان یکی از داوران دوره دوم جایزه شعر شاملو، با چنین نظری همسو هستم اما با توضیحاتی که ذکر خواهم کرد. ویژگی‌های منحصر به فرد جهان و زبان شعرهای شاملو وهمچنین مشی فکری‌اش، قطعاً می‌تواند یکی از معیارهای اساسی، هنگام بررسی آثار باشد اما باید توجه کرد که این معیار با همه اعتبار و اهمیتش، یکی از معیارهاست چراکه اولاً قصد بر نشان دادن تکرار و شباهت‌ها نیست و نکته دیگر اینکه روند تاریخ، شعر را از مقاطع و تجربه‌های گوناگونی عبور می‌دهد که باید در یک فرآیند متکثر، واقع‌بینانه و دموکراتیک مورد توجه قرار گیرد.
اگر جایزه شاملو، تنها و یکسویه و با توجه به معیارهای معین از سازوکار شاعری او، بخواهد سیاستی برای انتخاب برگزیند و آن را به داورانش دیکته کند آنگاه خبری از فرآیند آزاد و دموکراتیک که آرمان شاملو و شعرهای اوست وجود نخواهد داشت و با یک وضعیت بسته و تک محور مواجه خواهیم بود.
تجربه مشارکت من در این دوره، خوشبختانه این مسأله را برایم روشن کرد که هدف برنامه ریزان و برگزارکنندگان جایزه شعر شاملو در هرسال، بررسی بضاعت شعر ما در همان سال است و به هیچ عنوان خط و ربطی تعیین‌کننده از پیش بر فضای انتخاب و داوری حاکم نیست.
این نظر و روند ممکن است برای کسانی که متعصبانه به وضعیت نگاه می‌کنند خیلی دلخواه و مورد پسند نباشد. اما واقعیت این است که ارزشمندترین آثار ادبی به‌عنوان گنجینه‌های فرهنگی در تاریخ می‌ماند و ممکن است تجربه‌های دیگری صورت بگیرد که حتی اگر اعتبار و کیفیت‌شان کمتر از آنها باشد، باز هم باید دیده شوند.
در جوایزی که به صورت قیاسی به بررسی آثاریک سال شعری می‌پردازد نکته قابل توجه این است که در آنها، انتخاب یک کتاب مربوط به همان سال مد نظر قرار دارد و نه تمام فعالیت و شعرهای یک شاعر. چراکه ممکن است شاعرانی در آن رقابت حضور داشته باشند که صاحب چندین عنوان مجموعه باشند و قوت و اهمیت‌شان در سایر کتاب‌ها (و یا روند کار ادبی شان) بسیار مقبول‌تر از کتاب شعری باشد که در آن سال برگزیده می‌شود. به هرحال رقابت‌هایی با این شکل، هدفش اعتبار بخشیدن به تمام آثار و فعالیت ادبی یک شاعر نیست و فقط نشان دادن موفقیت وی در کتاب همان سال است. سرآخر اینکه هر شاعری باید بتواند از‌ شأن و اعتباری که از چنین جوایز معتبری به دست می‌آورد، طی روند فعالیت ادبی و عمر شاعری اش، دفاع کند.

منبع: ایران