فلسفیدن در آزمایشگاه

1395/10/11 ۰۸:۱۵

رابرت ویلیام بویل را بیشتر به عنوان شیمیدان می‌شناسند. البته شهرت و نقش او در شیمی به قدری مهم است که بر دیگر فعالیت‌هایش در حوزه‌های دیگر سایه افکنده است. بویل پدر شیمی مدرن و یکی از پیشگامان روش علمی تجربی است. اما وجوه اندیشه و فلسفه‌اش که ریشه در الهیات دارد نیز جالب توجه است. او در دسته فیلسوفان طبیعی قرار می‌گیرد. او یک مسیحی، آنگلیکان مومن و معتقد بود.

نگاهی به اندیشه‌های رابرت بویل‌

زهرا سلیمانی‌اقدم : رابرت ویلیام بویل را بیشتر به عنوان شیمیدان می‌شناسند. البته شهرت و نقش او در شیمی به قدری مهم است که بر دیگر فعالیت‌هایش در حوزه‌های دیگر سایه افکنده است. بویل پدر شیمی مدرن و یکی از پیشگامان روش علمی تجربی است. اما وجوه اندیشه و فلسفه‌اش که ریشه در الهیات دارد نیز جالب توجه است. او در دسته فیلسوفان طبیعی قرار می‌گیرد. او یک مسیحی، آنگلیکان مومن و معتقد بود.
بویل عقاید کلامی داشت اما نسبت به بحث و جدل برای اثبات نتایج آزمایش‌ها و نظریاتش بسیار بی‌رغبت بود. در همین رابطه اولدنبورگ به باروخ اسپینوزا می‌نویسد که «‌بویل از آن دسته افرادی است که آنقدر به استدلال‌هایش بد گمان هستند که باید آرزو کرد خود پدیده‌ها موافقت‌شان را  با آنها اعلام کنند.» (دانشنامه استنفورد)
بویل، قهرمان دو آموزه «‌Corpuscularianism» و روش بیکن در تاریخ طبیعی، ترجیح می‌داد نتایج آزمایش‌های خود را، حتی نتایج منفی را گزارش کند و اغلب از این واقعیت ابراز تاسف می‌کرد که چرا ما «تاریخ» به معنای مجموعه‌ای از نتایج تجربی و مشاهدات دقیق، در زمینه‌های مختلف تلاش‌های علمی، نداریم.
بویل یک کورپاسکلرین (corpuscularian‌) بود؛ اصطلاحی که او در مقالاتش استفاده می‌کرد و اشاره دارد به اختلاف‌نظر بین باورمندان به خلأ و معتقدان به فضای اشغال شده توسط ماده. با توجه به این اما هر دو گروه توافق داشتند که توضیح وقایع طبیعی باید صرفا بر اساس ذرات ماده و حرکت و اثر متقابل آنها باشد. طرفداران این دیدگاه معتقد بودند تمام مواد از ذرات ریز تشکیل شده‌اند. البته این نظریه در قرن هفدهم میلادی بسیار مهم و مشهور بود و طرفدارانی چون آیزاک نیوتن، رنه دکارت و جان لاک داشت.

 اعتقادات جهان‌شناختی
قرن هفدهم میلادی از جنبه مذهبی به این خاطر مهم است که تعداد نظریه‌ها و استدلال‌هایی که برای اثبات وجود خدا در این دوره ارائه شده‌اند قابل توجه است. اگرچه شخصیت‌هایی چون پاسکال احساس می‌کردند چنین مباحثی هم غیر‌ضروری و غیر‌ممکن است، اما از نظرگاه اعتقادی بسیاری از شخصیت‌ها، اثبات وجود خدا نه‌تنها لازم؛ بلکه مطلوب بود، چون آنها این کار را‌ وجهی ضروری در مقابله با الحاد می‌دانستند. بویل نیز از این دسته بود.
بویل تصور ساده‌ای از خلقت ارائه می‌داد. اول از همه خدا، در یک حالت خاص، در اولویت و در زمانی مطلق، ماده را خلق می‌کند. او معتقد بود خدا یک جهان مادی را در زمان و مکان خلق کرده است اما از چه نوع ماده‌ای؟ از چه نوع فضا و از چه نوع زمانی؟ در این رابطه بویل با هم‌عصران خود چون نیوتن متفق بود که «ماده در طبیعت خودش است». با این حال بویل مثل همیشه محتاط بود؛ چون ماده‌ای که خدا خلق کرده است از نوع ماده معمولی نیست و آن را بر مبنای قوانینی بنا نهاده که کاملا با قوانینی که روی زمین حاکم است، متفاوت است.
بویل در رابطه با اعتقادات تئولوژی خود در سال 1686 رساله تاثیر‌گذاری با عنوان «تحقیقی در مورد علل نهایی چیزهای طبیعی» نوشت و در مخالفت با اپیکور استدلال کرده بود که علل غایی وجود دارد و در مخالفت با دکارت ادعا کرده بود در بسیاری از موارد ما می‌توانیم به این علل دسترسی معرفتی نیز داشته باشیم.
اگرچه او بر این مساله نیز تاکید داشت که ما نباید در این مورد خود‌رای و گستاخ باشیم و این رفتار از همان اخلاق علمی خاص بویل می‌آمد و عدم‌تاکید بر نظریاتش. با توجه به اعتقاد بویل چهار نوع علت غایی وجود دارد که ما قادر به شناخت آنها هستیم. اول اینکه اهداف کلی و بزرگ برای تمام دنیا وجود دارد، مانند تمام تمرین‌ها و نمایش قدرت‌های بزرگ.
دوم اینکه برای حرکت اجرام سماوی و زمین نیز اهدافی وجود دارد. سوم اهدافی است که مربوط به حیوانات است و چهارم اهداف مربوط به انسان‌ها. بویل کاملا مصمم است که هیچ هدف غایی‌ای در رابطه با اشیای بی‌جان وجود ندارد. او در چندین جا از تعاریف اعتقاداتش این اطمینان را می‌دهد که «خدا نویسنده عالم و جهان است و موسس قوانین حرکتی در آن و کسی است که محل الهام و اثر‌بخشی هر عامل فیزیکی است.»
در واقع می‌توان گفت اهمیت بویل به عنوان یک شیمیدان و فیزیکدان در قد و قامت یک فیلسوف این است که او یکی از اولین فلاسفه‌ای بود که فلسفه بر مبنای تجربه و آزمایش را توسعه داد. او که بر مبنای اندیشه‌های فرانسیس بیکن پیش می‌رفت بر اساس آزمایش‌های خود سراغ نفوذ و تاثیرگذاری در فلسفه رفت و موفق شد در فلسفه طبیعی « natural philosophy» تاثیر زیادی بگذارد.

منبع: فرهیختگان