دیکتاتوری متحدالشکل

1395/10/7 ۰۷:۳۴

روزهای ابتدایی دی 1307 زمان وقوع یکی از رویدادهای مهم در حکومت پهلوی اول بود. رضاشاه پهلوی که پس از روی کار آمدن و تصفیه مخالفان سودای حکومتی باب میل خویش را در سر می‌پروراند، از همان ابتدا نشان داد سر سازگاری با هیچ مخالفی را ندارد و در راه ایران موردنظر خویش لحظه‌ای پا پس نخواهد کشید. نوع نگاه او به حکومت‌داری نیز طبق هیچ قاعده‌ای از توسعه سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی نبود و گویا آنچه در ایران عصر پهلوی اول اتفاق افتاد، بیشتر از منظر ملوکانه شاه مفید تشخیص داده و انجام گرفته بود.

درباره تصویب قانون «متحدالشکل نمودن البسه»

 سجاد صداقت : روزهای ابتدایی دی 1307 زمان وقوع یکی از رویدادهای مهم در حکومت پهلوی اول بود. رضاشاه پهلوی که پس از روی کار آمدن و تصفیه مخالفان سودای حکومتی باب میل خویش را در سر می‌پروراند، از همان ابتدا نشان داد سر سازگاری با هیچ مخالفی را ندارد و در راه ایران موردنظر خویش لحظه‌ای پا پس نخواهد کشید. نوع نگاه او به حکومت‌داری نیز طبق هیچ قاعده‌ای از توسعه سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی نبود و گویا آنچه در ایران عصر پهلوی اول اتفاق افتاد، بیشتر از منظر ملوکانه شاه مفید تشخیص داده و انجام گرفته بود. از قضا آنچه بعدها درباره حکومت او نیز گفته شد و دسته‌بندی‌هایی که از منظر «توسعه اقتصادی» یا «توسعه‌نایافتگی سیاسی» توجیه شد، نظریه‌پردازی بر امر رخ داده بود تا اقداماتی برنامه‌محور. با همه این شرایط شاه و اطرافیانش در قامت دولت ایران در اواسط مرداد 1306 تصمیم گرفتند «کلاه پهلوی» را به‌عنوان کلاه مردان ایرانی باب کنند. این رویکرد دستمایه اتفاقی بود که بیش از یک‌سال بعد ایران را صاحب قانونی تازه و پرچالش کرد: قانون «متحدالشکل نمودن البسه».

 همپای ترکیه
هرچند در این سال‌ها رابطه میان ایران و ترکیه چندان دوستانه نبود و در وضعیتی متشنج به سر می‌برد، اما رضاشاه گویا به تحولات کشور همسایه نظری داشت و در اواسط مرداد 1306 دستور استفاده از کلاهی شبیه کپی فرانسوی را به‌عنوان کلاه رسمی مردان ایران صادر کرد. نکته مهم درباره این دستور همزمانی آن با تصویب قانون نظام وظیفه و عرفی کردن دستگاه قضایی بود که همگی زمینه‌هایی از ناآرامی در کشور را رقم زد. مخالفت‌ها با کلاه پهلوی اما یک دلیل کاملا شرعی داشت. از آنجایی که در آن زمان معمولا مردها در تمام اوقات حتی در موقع نماز کلاه به سر داشتند، لبه کلاه پهلوی مانع تماس پیشانی با خاک به هنگام سجده می‌شد و همین تمرکز اصلی اعتراضات را تشکیل می‌داد. برخی علمای تهران در اعتراض به این امر در قم بست نشستند و بازارها در اعتراض تعطیل شد. اما رضاشاه و دولت را سر مدارا نبود. حکومت با ترکیبی از امتیاز و سرکوب، اوضاع را تحت‌کنترل درآورد و به تدریج با قدرت گرفتن بیشتر، به سمت تغییر بقیه پوشاک مردان هم برآمد. رضاشاه پس از تحکیم قدرتش، در جهت تمایل خود به‌منظور به ارمغان آوردن پیشرفت برای ایران، اجرای برنامه فرهنگی مدرنیست‌های ایران را آغاز کرد و این شامل اروپایی کردن لباس ایرانیان نیز می‌شد.

 تصویب قانون در مجلس شورای ملی
استفاده از «لباس متحدالشکل» و «کلاه‌پهلوی» ابتدا به وزرا، نمایندگان مجلس، روسای ادارات و کارمندان دولت دستور داده شد و طی روندی تدریجی از محصلین نیز خواسته شد که کلاه پهلوی بر سر بگذارند و «اونیفورم مخصوصی به رنگ خاکی که از یک نیم‌تنه و شلوار بود، بپوشند.» همان‌گونه که پیش‌تر آمد پس از شکل‌گیری نارضایتی‌ها به گفته حسین مکی در کتاب «تاریخ بیست ساله ایران» «اشاره‌ای به مجلس شد که با تصویب طرحی به آن صورت قانونی بدهند.» باید به این نکته مهم اشاره کرد که مجلسی که قانون «متحدالشکل نمودن البسه» را تصویب کرد، مجلس دوره هفتم شورای ملی بود. مجلسی محصول دست رضاشاه و وزیر دربار پرقدرت او عبدالحسین تیمورتاش که معدود مخالفان باقی‌مانده در دوره ششم را نیز از مجلس کنار گذاشتند. در چنین مجلسی بود که در روزهای ابتدایی دی 1307 متحدالشکل کردن لباس‌های مردان را تحت عنوان کامل «قانون متحدالشکل نمودن البسه اتباع ایران در داخله مملکت» تصویب کرد.

 واکاوی قانون لباس مشترک
«ملی‌گرایی»، «ملت‌سازی» و «ضدیت با روحانیت» را از عواملی دانسته‌اند که رضاشاه با تمسک به آنان دستور همسان‌سازی لباس ایرانیان را صادر کرد. این قانون را مقدمه‌ای بر ماجرای کشف حجاب در سال 1314 دانسته‌اند. هر چند که برخی مورخان سفر رضاشاه در سال 1313 به ترکیه و مشاهده زنان ترک را دلیل عمده‌ای برای اجرا کردن قانون کشف حجاب دانسته‌اند، اما به نظر می‌رسد شاه پهلوی از همین یکدست کردن لباس‌های مردان به سبک اروپایی، رویای آن را در سر می‌پروراند.  تغییرات لباس‌ها دلیل محکمی برای ادامه حکومت‌داری به سبک رضاشاه بود؛ یک دیکتاتوری کامل که شاید بتوان نام آن را «دیکتاتوری متحدالشکل» گذاشت.
 

منبع: فرهیختگان