1395/9/28 ۱۰:۲۹
نگاه میراث فرهنگی نگاه آگاهانه و به روزی نیست و این موضوع چالش بزرگی برای این سازمان است، در شهر مشهد هنوزنتوانسته‌اند از عهده این چالش بر بیایند. وقتی شرایط موجود بناهای تاریخی در شهرهای ایران را با شهرهای بزرگ دنیا مقایسه می‌كنیم، می‌بینیم كه در كشورهای دیگر با استفاده از علم روز چطور توانسته‌اند هم بناهای تاریخی خود را حفظ كنند و هم از جریان توسعه عقب نمانند.» اینها اظهارات هدایت گواهی، ناظر و طراح مرمت خانه تاریخی امیری است.
خانه قاجاری امیری، شایعه تخریب یا حقیقت احیا
فرزانه قبادی: « نگاه میراث فرهنگی نگاه آگاهانه و به روزی نیست و این موضوع چالش بزرگی برای این سازمان است، در شهر مشهد هنوزنتوانسته‌اند از عهده این چالش بر بیایند. وقتی شرایط موجود بناهای تاریخی در شهرهای ایران را با شهرهای بزرگ دنیا مقایسه می‌كنیم، می‌بینیم كه در كشورهای دیگر با استفاده از علم روز چطور توانسته‌اند هم بناهای تاریخی خود را حفظ كنند و هم از جریان توسعه عقب نمانند.» اینها اظهارات هدایت گواهی، ناظر و طراح مرمت خانه تاریخی امیری است. پروژه‌ای كه در خیابان نواب صفوی مشهد، در حال اجراست. پروژه «درگاه ضامن» یك تفاوت اساسی با تمام پروژه‌های در حال اجرا در منطقه ثامن دارد. این مجتمع تجاری- اقامتی در حال ساخت، درست دیوار به دیوار یكی از خانه‌های تاریخی مشهد قرار دارد. خانه‌ای كه در تاریخ ۳۰ تیر ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۲۱۳۲ به ثبت ملی رسیده است. خانه امیری یكی از پرچالش‌ترین بناهایی است كه در منطقه ثامن قرار دارد، همجواری این بنا با پروژه‌ای بزرگ باعث شده تا شرایط خاص این بنا بیشتر از دیگر بناها خودنمایی كند. محل قرار‌گیری خانه امیری به گونه‌ای است كه نگاهی از بیرون این پروژه این تصویر را در ذهن قاب می‌گیرد كه پروژه‌ای عظیم در حال بلعیدن بخشی از تاریخ این شهر است. این قاب برای فعالان میراث فرهنگی مشهد، تبدیل به نمادی شده برای نشان دادن اتفاقی كه در سطحی وسیع‌تر و در بافت تاریخی مشهد در حال وقوع است. مسوولان میراث فرهنگی و فعالان این حوزه در شهر مشهد نگران این خانه تاریخی و همجواری‌اش با پروژه عظیم درگاه ضامن هستند، اما مسوولان و مجریان پروژه حرف‌های دیگری برای گفتن دارند. حرف‌هایی تامل‌برانگیز كه زاویه‌ای جدید در نگاه به این پروژه را پیش چشم می‌گشاید. نگاهی كه كارشناسان مرمت به این پدیده دارند هم موضوع تازه‌ای است. آنها می‌گویند همنشینی بناهای تاریخی با سازه‌های مدرن، در جهان به عنوان شیوه‌ای نو برای حفظ بناهای تاریخی و در عین حال توسعه فضاهای شهری به كار گرفته می‌شود. با كنار هم قرار دادن اظهارات مسوولان میراث فرهنگی و مجریان پروژه به تناقضاتی می‌رسیم كه از سویی خیال‌مان بابت مرمت و حفاظت این خانه تاریخی آسوده می‌شود و از سویی همراه نگرانی‌های كارشناسان مرمت می‌شویم كه می‌گویند با توقف پروژه از مرداد ماه سال گذشته تا به امروز، این بنای تاریخی كه پروژه مرمت آن تا حدودی پیش رفته بود، بیش از قبل تخریب خواهد شد و آسیب خواهد دید. تصاویر سه بعدی موجود در سایت پروژه درگاه ضامن می‌گوید طراحان این پروژه برنامه خاصی برای احیا و مرمت خانه امیری دارند. اما حرف‌هایی هم از زبان فعالان میراث فرهنگی مشهد شنیده می‌شود، مبنی بر اینكه مالكان خانه می‌خواهند این خانه را از ثبت خارج و آن را تخریب كنند. كنار هم قرار دادن سخنان مسوولان میراث فرهنگی استان و مجریان پروژه زوایایی را روشن می‌كند كه شاید بتوان از دل آنها تا حدودی آینده خانه امیری را پیش‌بینی كرد.
میراث فرهنگی: نگران خانه امیری هستیم
محمد ركنی، معاون میراث اداره كل میراث فرهنگی خراسان رضوی در گفت‌وگو با «اعتماد» می‌گوید: «موضوع مربوط به خانه امیری را به گونه‌ای مدیریت می‌كنیم كه وخامت وضعیت این خانه تاریخی تداوم نداشته باشد. مذاكراتی با مسوولان پروژه داشتیم كه هنوز به نتیجه خاصی نرسیده است.» اما وفا ثابتی، مسوول پایگاه میراث فرهنگی بافت پیرامون حرم رضوی از عدم همكاری مجری پروژه برای ارایه طرح مرمتی بنا می‌گوید:«قرار بر این بود كه طرح مرمت، توسط شركت درگاه ضامن تهیه شود و به تصویب اداره كل میراث استان و سازمان میراث فرهنگی برسد و بعد از تایید، قابلیت اجرا داشته باشد. اما متاسفانه این اتفاق نیفتاد و تابستان امسال طرح مرمت به دست اداره كل میراث فرهنگی رسید. طرحی كه دارای اشكالات فراوانی است و مورد تایید ما نیست. اما طی این مدت، یعنی از زمانی كه این توافقات در اسفند ٩٣ صورت گرفت، شركت درگاه ضامن اقدامات و مداخلات زیادی را بر اساس طرحی كه ارایه داده‌اند، صورت داده است. اما هیچ كدام از این اقدامات از سوی اداره كل میراث فرهنگی پذیرفتنی نیست. ما در مكاتبات‌مان با این شركت نگرانی خود را نسبت به وضعیت خانه امیری اعلام كردیم، و از آنها درخواست كرده‌ایم هر چه سریع‌تر اقدامات لازم با نظارت و هماهنگی ما صورت گیرد كه این اتفاق تا به حال نیفتاده است.»
ناآگاهی نسبت به روش‌های نوین حفاظت
هدایت گواهی، كارشناس مرمت است و به عنوان ناظر مرمت خانه امیری با پروژه درگاه ضامن همكاری دارد، در گفت‌وگو با «اعتماد» با اشاره به اینكه بافت تاریخی مشهد باید به صورت كشوری بررسی شود و تخریب بافت تاریخی مشهد یك چالش ویژه در ایران است، می‌گوید: «ادعای سازمان میراث فرهنگی در مورد حاضر نشدن ما در جلسات این سازمان و ایرادات طرح مرمتی پروژه صحت ندارد. در پروژه امیری طبق قانون با سازمان میراث فرهنگی مراودات خودمان را داشتیم و این نخستین بار نیست كه با سازمان میراث فرهنگی همكاری می‌كنیم، طرح مرمت بنای امیری را هم مدت‌هاست به سازمان تحویل داده‌ایم. ضمن اینكه طرح مرمت پروژه‌ای كه ما قبلا انجام داده‌ایم (عمارت تاریخی داروغه مشهد) در همایش میراث یونسكو در منطقه آسیا اقیانوسیه به عنوان طرح مرمتی برتر انتخاب شد و مورد تایید یونسكو است. پروژه امیری از عمارت داروغه و بسیاری پروژه‌های دیگر مشهد اهمیت بیشتری برای مشهد و البته برای كل ایران دارد. مشهد شهری است كه از سال ٧٠ تخریب بناها و بافت تاریخی در آن صورت می‌گیرد. طرح مرمت خانه امیری در واقع ارایه یك راهكار بود برای برون رفت از چالش بزرگی كه سازمان میراث فرهنگی نزدیك به ٢٠ سال است در آن گرفتار است و متاسفانه حاضر نیست واقعیت‌های موجود در بافت تاریخی را بپذیرد. هنوز مسوولان حاضر نیستند واقعیت‌های بافت تاریخی را بپذیرند، واقعیت‌هایی مثل اینكه چندین راهكار برای حفظ بناهای تاریخی وجود دارد، از جمله ایجاد طرح توجیه اقتصادی برای بناهای تاریخی و یكی دیگر از راه‌ها كه بنای امیری آن را پیشنهاد كرد، پیروی كردن از شیوه‌ای است كه در برلین قبل از جنگ جهانی دوم انجام داده‌اند و نمونه‌های بسیار دیگری در دنیا از آن وجود دارد و ما همه این موارد را به سازمان میراث فرهنگی ارایه كرده‌ایم تا توانسته‌ایم تایید پروژه را در روزهای اول بگیریم. این شیوه حفاظت از طریق بناهای میان‌افزا بود. متاسفانه وقتی بافت شاكله خود را از دست می‌دهد، ما چاره‌ای نداریم جز اینكه نگاه بسیار قدیمی و سنتی و كلاسیك‌مان را نسبت به بناهای تاریخی تغییر دهیم و بپذیریم كه می‌شود برای یك بنای تاریخی، توجیه اقتصادی داشته باشیم، می‌شود به بخش خصوصی اعتماد كرد و وارد تعامل شد تا بنای تاریخی را حفاظت كند و در عوض ما هم بپذیریم كه این بنا به جای اینكه تخریب شود، می‌تواند در دل یك پروژه مدرن قرار گیرد. بسیاری از بناهایی كه در سال‌های گذشته در مشهد تخریب شدند، می‌توانستند به این روش حفظ شوند.» اما علاوه بر اینها چالش دیگری كه در خصوص بناهای تاریخی در مشهد مطرح است، بناهایی است كه در فهرست آثار ملی ثبت شده‌اند و مالكان آنها درخواست خروج این بناها را از ثبت دارند تا امكان تخریب یا فروش آن را داشته باشند. وفا ثابتی، مسوول پایگاه میراث فرهنگی بافت پیرامون حرم رضوی در خصوص شایعه خروج از ثبت خانه امیری در مشهد به «اعتماد» می‌گوید: «تملك شهرداری بعد از ثبت ملی خانه امیری بوده و شهرداری با آگاهی كامل از ثبت ملی این بنا، آن را خریداری كرده است. در نتیجه این موضوع كه این بنا از ثبت خارج و تخریب شود، توسط هیچ مرجع قضایی پذیرفتنی نیست. مالك شاید حق شكایت داشته باشد، اما این در صورتی است كه موافقت مالك هنگام ثبت بنا جلب نشده باشد. در مورد خانه امیری چنین اتفاقی نیفتاده است.» ثابتی در خصوص قانون موجود برای خرید و فروش آثاری كه در فهرست ملی ثبت شده‌اند می‌گوید: «در جریان ثبت ملی آثار، حقوق مالكانه ثبت نمی‌شود، فقط بنا و حقوق معنوی آن ثبت می‌شود، حقوق مادی اثر در اختیار مالك است. اما در مورد خانه امیری بحثی كه وجود دارد این است كه شهرداری با اعمال ماده هشت قانون تملك اراضی، اقدام به تملك بنا كرده است. قانونی كه این اجازه را می‌دهد كه با حكم دادستانی این خانه از تملك آقای امیری كه مالك این خانه بودند، خارج شده و در تملك شهرداری قرار گیرد. خانه امیری در حال حاضر در معرض خطر نیست، نگرانی ما از بابت سلامت بنا است، به دلیل اینكه این بنا در دل پروژه شركت درگاه ضامن قرار گرفته است، در معرض آسیب است. »
ثبت ملی بناها ضمانت حفاظت آنها نیست
هدایت گواهی به عنوان كارشناس مرمت در خصوص مقوله ثبت در مشهد نكاتی را بیان می‌كند: «ثبتی كه نتواند بازوی قدرتمند اجرایی و حفاظتی باشد، ارزش و اعتباری ندارد. در مشهد بسیاری از خانه‌ها را ثبت ملی كرده‌اند و مالكین با پیگیری‌های قضایی، آنها را از ثبت خارج كرده اند (از جمله خانه رجایی در بازار سرشور مشهد). ثبت می‌تواند به عنوان آخرین گزینه مورد استفاده قرار گیرد، آن هم نه با این عنوان كه یك بنای تاریخی را نجات دهد، بلكه به عنوان راهكاری كه پروسه تخریب بنا را یك یا دو سال به تاخیر بیندازد. اگر ما نگاه جامع‌تری به مقوله ثبت داشتیم و با مالكین وارد تعامل و گفت‌وگو می‌شدیم و در پروژه‌هایی كه بناهای تاریخی جزو آن بود با بخش خصوصی وارد مذاكره می‌شدیم، امكان این را پیدا می‌كردیم كه از راهكارهای به روزی كه در دنیا استفاده می‌شود، بهره ببریم. امروز تعداد زیادی از بناهای تاریخی با كمی دخل و تصرف، و با مصالحه باقی مانده بودند.»
ناظر مرمت خانه تاریخی امیری در مورد وضعیت ثبت ملی بناهای تاریخی در مشهد می‌گوید: «چند هفته پیش یك بنای تاریخی به اسم بنای «عابدزاده» كه نخستین مهدیه ایران بود، تخریب شد. سازمان میراث فرهنگی در پاسخ اعتراض روزنامه‌های محلی، سال گذشته این بنا را ثبت ملی كرد. اما امسال همین سازمان دستور تخریب بنا را صادر كردند، وقتی ما جزییات این اتفاق را پیگیری كردیم متوجه شدیم میراث فرهنگی دستور تخریب بنا را داده است، به این شرط كه شركت مشاور -كه قرار است به جای بنای عابدزاده هتل بسازد- متعهد شود نمای بنا را با یك فاصله چندین متری از این بنا، عین به عین دوباره بسازد. تا اینجا هیچ ایرادی وجود ندارد و جزو راهكارهایی است كه ما همواره برای حفاظت از بافت تاریخی ارایه كرده‌ایم. اما تخطی بزرگ از قوانین میراث فرهنگی بین‌المللی، این است كه آقای ثابتی توضیح داده‌اند كه این بنا قرار است با مصالح جدید (آجر سرامیكی و آهن و سیمان و...) ساخته شود. در این‌صورت این بنا و دوباره چینی آن هیچ ارزش و اعتباری ندارد، بلكه به نوعی دور زدن قوانین میراث فرهنگی است. ما این را می‌دانیم كه این بنا زمانی می‌تواند جابه‌جا شود و ارزشمند باشد كه در قدم اول بخش‌های مختلف آن بسیار دقیق و اصولی برداشت شود و تكه تكه آجرها و قطعات تاریخی از بخش تاریخی بنا جدا شده و در فاصله‌ای مشخص و طبق نقشه قبلی دوباره چینی شود، اما میراث فرهنگی دستور تخریب داده و قرار است بنای تاریخی عابدزاده با مصالح جدید ساخته شود. این برخلاف تمام قوانین میراث فرهنگی است. با همین مثال می‌توانید متوجه شوید كه ثبت در مشهد چقدر مقوله بی‌اعتباری است. به این دلیل كه اگر این بنا آنقدر اهمیت نداشت كه در حد نما با مصالح جدید ساخته شود، چرا ثبت می‌شود، اگر اهمیت دارد و ثبت می‌شود چرا به این شكل می‌خواهید آن را حفظ كنید.
در عین حال مسوول پایگاه میراث فرهنگی بافت پیرامون حرم رضوی در مورد نقش نظارتی میراث فرهنگی، بر آثاری كه در فهرست آثار ملی ثبت شده‌اند، می‌گوید: «میراث نسبت به همه آثاری كه در فهرست آثار ملی ثبت شده‌اند نقش نظارتی دارد، اما هماهنگی و همكاری توسط مالكی كه در حال حاضر خانه امیری را در تملك دارد صورت نمی‌گیرد. به همین دلیل خیلی سخت می‌توانیم شرایط را رصد كنیم، در نتیجه به آسانی نمی‌توانیم نظارت لازم را داشته باشیم. حقیقت این است كه خانه امیری وضعیت مناسبی ندارد، به خصوص حالا كه در فصل بارندگی هستیم، این خانه در معرض آسیب‌های جدی است. اقداماتی را كه شركت ساختمانی درگاه ضامن انجام داده است مغایر با توافقات قبلی بوده و با هماهنگی میراث فرهنگی صورت نگرفته، ما اجازه ندادیم بیشتر از این پروژه را پیش ببرند و مكاتباتی انجام دادیم كه مداخلاتی كه در خانه امیری می‌شود را متوقف كنند. قرار بر این بود كه طرح مرمت را ارایه دهند و طرح در شورای فنی اداره كل میراث فرهنگی خراسان بررسی شود و اطلاعات آن مورد مطالعه قرار گیرد و بعد مشاور بتواند نسبت به اجرای طرح اقدام كند. اما تا به حال اقداماتی كه انجام شده با هماهنگی اداره كل میراث فرهنگی نبوده است.»
تخریب آثار ملی در جریان اجرای پروژه‌های بزرگ اتفاق تازه‌ای نیست، هر روز در گوشه‌ای از كشور خبر تخریب تدریجی یك اثر ملی و احداث برج و ساختمانی بزرگ منتشر می‌شود، اما میراث فرهنگی عموما واكنش درخور توجهی نشان نمی‌دهد، و در برخی موارد با ثبت اضطراری سعی دارد نقش خود را با میزان قابل توجهی تاخیر، در حفاظت بناهای تاریخی ایفا كند. خانه امیری هم یكی از هزاران بنای تاریخی است كه همین شرایط را دارد. وفا ثابتی در پاسخ به اینكه اگر بخشی از بنا توسط مجری پروژه تخریب شود، اقدام قانونی میراث فرهنگی برای برخورد با این موضوع چه خواهد بود، می‌گوید: «به جهت حساسیت‌هایی كه وجود دارد ما درخواست كردیم تا قبل از تصویب طرح مرمتی اقدامی در مورد بنای امیری انجام ندهند، و كارهایی هم صورت گرفته كه نسبت به برطرف كردن آسیب‌ها اقدام كنند. طرح مرمت در حال حاضر ارایه شده و ایراداتی دارد كه باید اصلاح شود و بعد از اعمال اصلاحات مورد نیاز ابلاغ خواهد شد و بعد قابلیت اجرا خواهد داشت.»
٥٠٠ میلیون تومان برای مرمت هزینه كرده‌ایم
اظهارات مسوولان فرهنگی مبنی بر همكاری نكردن مدیران پروژه درگاه ضامن با كارشناسان و مسوولان این سازمان با اظهارات مدیر اجرایی پروژه ضامن تناقض دارد. «سعید خراسانی» مدیر اجرایی پروژه درگاه ضامن در مورد وضعیت خانه امیری و برنامه‌ای كه در این پروژه برای این خانه تاریخی در نظر گرفته شده است، می‌گوید: «ما چند سال است با وجود اینكه خانه امیری برای پروژه ما هزینه بردار بود، همچنان پیگیر طرح مرمت بنا هستیم. موافقتنامه‌ای با میراث فرهنگی امضا كردیم و موافقت كردیم كه خانه امیری را مرمت كنیم. متاسفانه میراث فرهنگی به جای اینكه مشاركت كند و در جلسات شركت كند، بعد از مدت دو سه ماه كه كار پیش رفت نامه زدند كه به دلایل مختلف كار را به سرعت متوقف كنید ما هم كه نمی‌خواستیم كار غیرقانونی انجام دهیم، كار را متوقف كردیم. هر چند دلیلی كه برای توقف كار اعلام كردند دلیل منطقی نبود. مدیركل میراث فرهنگی طرح را تایید كرده بودند، اما بعضی از دوستان گفتند نباید این تاییدیه را می‌دادند. اما دلایل پشت پرده‌ای هم بود. جلساتی تشكیل شد و بعد نامه زدند كه ما با كار جبهه شرقی موافقت می‌كنیم، در صورتی كه یك دیوار تنها در خانه امیری دردی را دوا نمی‌كند. میراث فرهنگی بعد از مدتی به این نتیجه رسید كه متوقف كردن كار هیچ نفعی نه برای ما دارد و نه برای میراث. به همین دلیل توقف پروژه اوایل سال ٩٤ اتفاق افتاد.»
خراسانی برای اثبات این موضوع كه مجریان پروژه قصد تخریب خانه تاریخی امیری را ندارند می‌گوید: «ما برای خانه امیری یك آسانسور مجزا هم در نظر گرفته‌ایم، كل ساختمانی كه پشت بنا قرار دارد، قرار است بازسازی شود، زیرزمین بنا بازسازی می‌شود، دیواره‌ها را با هزینه بسیاری مقاوم‌سازی كرده‌ایم. اگر پروژه را با نگاه یك كارشناس بررسی كنید متوجه می‌شوید ما الزامات حفاظتی را انجام داده‌ایم. داربست‌هایی كه در حال حاضر در بنا تعبیه شده‌اند، اگر نبودند تا به حال بنا تخریب شده بود. در طول این مدت سقف را سبك‌سازی كرده‌ایم، تمام كارهایی كه انجام شده زیرنظر مشاور و پیمانكار ذی صلاح بوده. یك بودجه ٥٠٠ میلیون تومانی برای سال ٩٤ در نظر گرفته‌ایم، اما متاسفانه میراث فرهنگی با ما همكاری ندارد. ما ملك را خریداری كرده‌ایم و هزینه‌های لازم را پرداخت كرده‌ایم. اگر می‌خواستیم خانه امیری را تخریب كنیم مثل بسیاری جاهای دیگر كه آب می‌بندند زیر دیوارها تا خود به خود خانه تخریب شود و فرو بریزد، عمل می‌كردیم. اما ما كل فوندانسیون را مجددا اجرا كردیم، و آرماتور‌بندی انجام دادیم و برای محافظت از بنا داربست زدیم، اگر قصد داشتیم كه خانه امیری را تخریب كنیم كه این هزینه‌ها را صرف نمی‌كردیم. این در حالی است كه مسوولان میراث فرهنگی حتی یك بار هم در جلسات ما شركت نكرده‌اند، در صورتی كه فاصله پروژه ما با دفتر میراث منطقه ثامن زیاد نیست. یك نكته را باید بگویم، میراث فرهنگی نه فقط در مورد پروژه ما، كه در بسیاری موارد دیگر كه می‌بینیم، نه تنها دلسوزی نمی‌كند، بلكه به دنبال مسائل دیگر است.» ناظر مرمت خانه امیری در تكمیل صحبت‌های خراسانی می‌گوید: «میراث فرهنگی به موضوع حفاظت و تعامل با بخش خصوصی تمایلی ندارد. در مورد خانه امیری من بارها شنیده‌ام كه در پاسخ ما كه گفته بودیم اگر شما این طرح را تایید نكنید، بنای امیری تخریب می‌شود، دوستان میراث فرهنگی به من گفتند ما حاضریم بنای امیری تخریب شود اما به این شكل با این برج بالای سرش باقی نماند. در صورتی كه در نمونه‌های اروپایی این روش كه همنشینی كالبدی بنای تاریخی بسیار زیاد است و به عنوان راهكاری كه تمام كنوانسیون‌های بین‌المللی تایید می‌كنند در بعضی از شهرها ایجاد شده است. به این نكته هم باید دقت شود كه این روش برای شیراز و اصفهان قطعا ایده‌آل نیست. اما برای مشهد در حال حاضر تنها راه‌حل نجات دادن همین چند بنای به جا مانده از بافت تاریخی است.»
بناهای میان‌افزا، شیوه‌ای نوین برای حفاظت
هدایت گواهی از راهكارهای نوین علمی برای حفاظت بناها می‌گوید و اقداماتی كه در این زمینه در پروژه درگاه ضامن و خانه امیری انجام شده است: «یكی از این راهكارهایی كه امروزه در دنیا برای حفظ بناهای تاریخی ارزشمند استفاده می‌شود، واچینی و دوباره چینی جداره‌های تاریخی است. این روش به این شكل است كه قبل از اینكه بنا تخریب شود، تكه‌های بنا جداسازی می‌شود و در جای دیگر و با یك فاصله كمتری دوباره چینی می‌شود. این یكی از راهكارهایی بود كه ما برای حفاظت از بناهای تاریخی مشهد به میراث فرهنگی پیشنهاد كردیم. ما می‌توانیم با مشاركت بخش خصوصی به بهترین شكل از راهكارهای به‌روز در دنیا استفاده كنیم. یكی دیگر از راه‌هایی كه می‌تواند موجب حفاظت بناهای تاریخی شود، بناهای میان افزاست، كه به معنی همنشینی كالبدی بین یك بنای تاریخی و یك بنای مدرن است، كه ما در مورد خانه امیری از همین شیوه استفاده كرده‌ایم. بخشی از این رفتارهای سلیقه‌ای مسوولان میراث فرهنگی ریشه در ناآگاهی از مسائل روز دارد و این كاملا اشتباه است كه می‌گویند بنای تاریخی توسط پروژه بزرگ بلعیده می‌شود. در صورتی كه این طرح می‌تواند به عنوان نمونه‌ای موفق اجرا شود و با اعمال تغییراتی جزیی، بناهای تاریخی را هم حفظ كرد. البته این قطعا ایده‌آل نیست، همان طور كه در جنگ جهانی دوم برای برلین ایده‌آل نبود، ولی چاره‌ای جز این نیست و ما باید این را بپذیریم و آگاهانه با این موضوع برخورد كنیم. »
بافت تاریخی مشهد وضعیت مطلوبی ندارد
این روزها بافت تاریخی شهرهای بزرگ ایران كه در حال توسعه‌ای مدیریت نشده هستند، حال و روز خوشی ندارند. بافت تاریخی مشهد هم یكی از این موارد است كه هر روز كوچك‌تر از قبل می‌شود. تا جایی كه اخیرا نماینده‌های مجلس نامه‌ای در این خصوص نوشته‌اند، و خواهان حفظ این میراث ارزشمند شده‌اند. وفا ثابتی در مورد وضعیت كلی بافت تاریخی اطراف حرم می‌گوید: «بافت تاریخی پیرامون حرم وضعیت مطلوبی ندارد. این وضعیت تا حدودی برمی‌گردد به كمبود اعتباراتی كه برای حفاظت وجود دارد. ما در سال ٩٤ هیچ اعتباری نداشتیم كه بخواهیم اقدامات مرمتی و حفاظتی انجام دهیم. البته این به معنای آن نیست كه حفاظت و مرمت بناهای تاریخی تنها وظیفه سازمان میراث فرهنگی است، كه بخواهد به صورت مستقیم وارد عمل شود، و نسبت به مرمت و احیای بنا اقدام كند. از طرفی تعداد آثار تاریخی هم زیاد است و اعتباراتی كه حفاظت هر كدام نیاز دارد مبلغ زیادی است كه از توان دولت خارج است. دولت نقش نظارتی و حاكمیتی دارد، در مورد احیا و مرمت بناهای تاریخی، بخش خصوصی باید فعال باشد. ما در تلاشیم كه بسته‌های سرمایه‌گذاری را به بخش خصوصی معرفی كنیم و این خانه‌ها را با موافقت مالك بنا در اختیار سرمایه‌گذاران بخش خصوصی قرار دهیم. بسیاری از بناهای تاریخی در تملك اشخاص هستند و در تملك میراث فرهنگی نیستند. سعی داریم طرح احیای خانه‌های تاریخی را ارایه دهیم. دولت به صورت مستقیم نمی‌تواند وارد عمل شود و در خصوص احیا و مرمت این بناها اقدامی انجام دهد.»
دلیل اهمیت مرمت خانه امیری برای مشهد
هدایت گواهی در خصوص دلایل اهمیت مرمت خانه امیری در بافت تاریخی مشهد و وضعیت نابسامانی كه این بخش از شهر مشهد به آن مبتلا شده، می‌گوید: «پروژه امیری برای میراث فرهنگی شهر مشهد بسیار مهم است، به این دلیل كه برای نخستین بار در بافت تاریخی تعاملی بین حوزه میراث فرهنگی و بخش خصوصی ایجاد شده است و یك شركت خصوصی به صورت تمام و كمال و به صورت كلان وارد حوزه مرمت بناهای تاریخی شده و این بسیار ارزشمند است. ما با یك شركت خصوصی دیگر برای مرمت یك بنای تاریخی وارد مذاكره شدیم، مراحل شروع پروژه هم طی شده بود اما با تعطیل شدن پروژه امیری، پیگیری ما برای یك پروژه جدید نیمه‌تمام ماند، چرا كه بخش خصوصی دیگر اطمینان لازم را برای سرمایه‌گذاری برای مرمت و حفاظت بناهای تاریخی ندارد. در این پروژه زحمات زیادی كشیده شد تا شهرداری را مجاب كنیم كه به وعده خود عمل كند و چندین متر از پروژه شارستان را كه در طرح تفصیلی مشهد بود و در حال اجرا بود، جابه‌جا كند. پروژه امیری تعامل بسیار خوبی بود و میراث فرهنگی تحت هر شرایطی بود این پروژه را تایید كرد اما بعد به وعده‌هایش عمل نكرد و پروژه را تعطیل كرد.»
پاسخ طراح مرمت خانه امیری به اظهارات حال مسوول پایگاه میراث فرهنگی بافت پیرامون حرم رضوی در خصوص عدم همكاری مجریان پروژه با میراث فرهنگی این است: «در مورد اظهارات آقای ثابتی درمورد طرح مرمتی خانه امیری، باید بگویم كه هرگز در یك پروژه مرمتی، طرح مرمت به شكل كامل در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار نمی‌گیرد، كه بعد از تایید آن توسط سازمان بخواهد اجرا شود. دلیل آن هم این است كه بسیاری از راهكارهای مرمتی در حین پروژه پیش می‌آید و قابل پیش‌بینی نیستند، پروژه باز می‌شود و سونداژ می‌شود و شناسایی انجام می‌شود. معمولا به این صورت است كه كلیات مرمت در قالب طرح تهیه و ارایه می‌شود كه ما هم این كار را كرده‌ایم، و حتی در مورد جزییات هم با نماینده سازمان میراث فرهنگی آقای مهندس صادقی پیش می‌رفتیم، به اضافه اینكه اگر بر فرض ما غفلتی در این مورد انجام داده‌ایم باز هم مجازات آن تعطیلی پروژه نیست، بلكه می‌شود اخطار داد، و در مذاكرات موضوع را حل كرد. اما این تعطیلی پروژه به هیچ‌وجه قابل توجیه نیست به این دلیل كه همه این را می‌دانند كه وقتی مرمت یك بنا در حین انجام، متوقف می‌شود آسیب‌هایی كه به بنا وارد می‌شود به مراتب بیشتر از زمانی است كه مرمت آغاز نشده است. میراث فرهنگی هیچ‌وقت توضیح قانع‌كننده‌ای در مورد اینكه چرا پروژه را تعطیل كرده‌اند به ما ارایه نداده است. اما با این حال ما وارد مذاكره شدیم. این نخستین بار نیست كه ما با میراث فرهنگی همكاری می‌كنیم، قوانین را خوب می‌دانیم، بخشی از دفترچه‌های مطالعاتی هم به دوستان میراث فرهنگی ارایه شده بود، و بخش دیگر از اطلاعات را هم قرار بود گام به گام و همزمان با پیشرفت طرح، تهیه كنیم. بیش از یك سال است كه پروژه تعطیل است و در این مدت آسیب‌های زیادی هم به بنای امیری و هم به كل پروژه وارد شده است و مسوولیت این آسیب‌ها با میراث فرهنگی است و باید پاسخگو باشد. هفته گذشته توسط میراث فرهنگی جلسه كمیته فنی برگزار شد و طرح مرمت پروژه را ارایه كردیم و قرار است میراث فرهنگی به ما پاسخ دهد كه اگر نكته‌ای وجود دارد ما اصلاح كنیم و اگر این طور نیست پروژه به كار خود ادامه دهد.»
با وجود تمام این اظهارات، حقیقت غیرقابل انكار این است كه خانه تاریخی امیری حال و روز خوشی ندارد. خانه‌ای كه قدمت آن به اواخر دوره قاجار بر می‌گردد و هنوز هم از پس حفاظ‌هایی كه اطرافش را پوشانده می‌توان ابهت و شكوه بنا را دید اما هنوز هم مشخص نیست در میان كشمكش‌های موجود چه سرنوشتی خواهد داشت.
منبع: اعتماد
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید