1395/9/28 ۰۷:۲۰
سنت سیره‌نویسی درباره زندگی پیامبر اکرم(ص) سابقه و قدمتی به اندازه خود اسلام دارد. بسیاری این سنت و اطلاعات نسبتا مبسوطی را که از اقوال، احوال و زندگی پیامبر اسلام(ص) به دست ما رسیده است، موهبتی بزرگ برای دین اسلام می‌دانند. چراکه این اخبار و روایات در سایر ادیان اندک بوده است و مثلا آنچه مسیحیت درباره حضرت عیسی می‌داند، بسیار ناقص‌تر از آنچه است که ما درباره پیامبر اسلام (ص) در دست داریم. این امر نیز یک دلیل بسیار مشخص دارد.
درباره سیره‌نویسی و اهمیت آن در اسلام سجاد صداقت: سنت سیره‌نویسی درباره زندگی پیامبر اکرم(ص) سابقه و قدمتی به اندازه خود اسلام دارد. بسیاری این سنت و اطلاعات نسبتا مبسوطی را که از اقوال، احوال و زندگی پیامبر اسلام(ص) به دست ما رسیده است، موهبتی بزرگ برای دین اسلام می‌دانند. چراکه این اخبار و روایات در سایر ادیان اندک بوده است و مثلا آنچه مسیحیت درباره حضرت عیسی می‌داند، بسیار ناقص‌تر از آنچه است که ما درباره پیامبر اسلام (ص) در دست داریم. این امر نیز یک دلیل بسیار مشخص دارد. از زمانی که اولین متون درباره زندگی و سیره پیامبر (ص) به نگارش درآمد، همواره عشق و علاقه خاص مسلمانان به ایشان باعث شده است که این نوشته‌ها سینه به سینه نقل شود و تا امروز نیز برسد. عشق و علاقه به پیامبر باعث شد شرح زندگانی و سیره ایشان در همان سال‌های پس از رحلت جمع‌آوری شود. متونی که هرچند مسلمانان از قرن اول هجری به جمع‌آوری روایات و اخبار راجع به زندگی پیامبر (ص) و نقل آنها مبادرت ورزیدند، اما اثری از این قرن به‌طور مستقیم به دست ما نرسیده است؛ کتاب‌های جامعی که باقی مانده نیز مربوط به اواسط قرن دوم هجری و بعد از آن است.
تقسیم‌بندی متون طبق پژوهش‌هایی که تاکنون صورت گرفته، شرح‌ها و روایت‌هایی که از زندگی پیامبر (ص) در سنت سیره‌نگاری انجام شده است را به‌طور کلی می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: «یکی کتاب‌های حدیث ازقبیل صحیح بخاری و صحیح مسلم و مسند احمد بن‌حنبل و دیگر متون اصلی حدیث عامه و خاصه، که بیشتر اخبار و روایات مربوط به زندگی و جنگ‌های پیامبر را در خلال فصول و ابواب خود و به اقتضای مقام نقل کرده‌اند، و دیگر کتاب‌های مستقلی تحت‌عنوان «مغازی» و «سیره».» مغازی‌ها و سیره‌ها را اصیل‌ترین نوع زندگینامه یا بیوگرافی دانسته‌اند. در واقع زندگینامه یا بیوگرافی حقیقی همان سیره‌ها و مغازی‌هاست. مغازی که به معنای «مناقب و اوصاف جنگجویان و خصوصا روایات مربوط به جنگ‌های پیامبر (ص) است»، اصطلاحا به کتاب‌هایی اطلاق شده است که به‌طور کلی همه اخبار و روایات مربوط به احوال، اقوال و افعال پیامبر و حوادث زمان او و به‌خصوص جنگ‌های آن حضرت و حتی حوادث قبل از او را که مربوط به دین اسلام و پیامبر می‌شده، در بر می‌گرفته است. «سیره» نیز در لغت به معنای شیوه و روش زندگانی است که باز مانند «مغازی» به معنای کتابی به کار برده شده که شرح زندگانی پیغمبر و احوال و اقوال او را در بر می‌گرفته است. بنابراین، «مغازی» و «سیره» دو اصطلاح است با یک معنی و این معنی همان است که امروزه عموما به آن «زندگینامه» گفته می‌شود. از ویژگی این دو اصطلاح که آن را با زندگینامه در معنای عام کلمه متفاوت می‌کند این است که این دو واژه «فقط در مورد زندگینامه پیامبر (ص)» به کار می‌رود. یکی از مهم‌ترین نکات درباره سیره‌نویسی درباره پیامبر اکرم(ص) وجه کاملا معنوی آن است. این مساله زمانی اهمیت بیشتری به خود می‌گیرد که به این نکته توجه داشته باشیم که «نوشته شدن این متون معمولا به این دلیل انجام می‌شده که اصولا شیوه زندگی پیامبر (ص) مساله‌ای بوده که یک مسلمان مومن باید به‌عنوان الگوی زندگی همواره مدنظر داشته باشد، از این‌رو سیره پیامبر یا مغازی یا زندگینامه او جزء منابع اساسی و مهم فرهنگ اسلامی است.»
سیره ابن‌اسحاق برای توضیح درباره آغاز سنت سیره‌نویسی بدون‌شک باید به مشهورترین و جامع‌ترین مغازی یا سیره‌ای که به دست ما رسیده است، رجوع کرد. «سیره‌النبی» یا «سیرت‌رسول‌الله» معروف به «سیره ابن‌هشام» مهم‌ترین سیره‌ای است که تاکنون در دسترس ما قرار گرفته است. سیره‌ای که خود مبتنی‌بر متونی است که توسط محمد بن‌اسحاق در نیمه اول قرن دوم هجری جمع‌آوری و تدوین شده بوده است. البته سیره یا مغازی‌ای که ابن‌اسحاق نوشته بود، به دست ما نرسیده است. اما به گفته نصرالله پورجوادی «یکی از اولین قدم‌ها در راه تحقیق و مطالعه سیره‌نویسی، پژوهشی درباره ابن‌اسحاق و سیره اوست.»
سیره ابن‌هشام ابومحمد عبدالملک بن‌هشام سیره خود درباره پیامبر اکرم را براساس اخبار و روایاتی که از زبان زیاد‌بن عبدالله البکائی شنیده بود، پس از تهذیب و تلخیص و «احیانا حذف پاره‌ای از مطالب و افزودن مطالب دیگر» به صورت کتابی مستقل تحریر و تدوین کرد. این کتاب «سیرت رسول‌الله» یا «سیره‌النبویه» خوانده شده است. اصغر مهدوی‌دامغانی در مقدمه‌ای که بر نخستین ترجمه فارسی این کتاب آورده است، در این باره می‌نویسد: «نقل و تهذیب و تلخیص سیره ابن‌اسحاق مایه شهرت ابن‌هشام و جاودان شدن نامش به‌عنوان مولف سیره رسول‌الله شده و مانع از آن گردیده است که او نیز به ماجرای بسیاری از همگنانش که شاید در پایه کمتری از ادب و علم و دانش قرار نداشته‌اند و تنها نامی از ایشان به جای مانده است دچار شود، تا آنجا که نام ابن‌هشام که تذهیب‌کننده و راوی سیره است با نام مصنف اصلی آن یعنی ابن اسحاق هم‌ردیف و شناختن هر یک از این دو تن موقوف به شناختن دیگری شده است.»
ترجمه فارسی سیرت رسول‌الله مترجم فارسی سیرت رسول‌الله به احتمال قریب به یقین یکی از فضلای فارس به نام رفیع‌الدین اسحاق بن محمد همدانی‌قاضی ابرقوه (۶۲۳-۵۸۲ ه. ق. ) است. گفته شده است وی این اثر را به دستور مظفرالدین سعدبن زنگی (متوفی ۶۳۳) به سال ۶۱۲ به فارسی برگرداند. هرچند که خود او در بخش‌های ابتدایی کتاب به این نکته تاکید می‌کند که «باعث این کار صرفا اجرای دستور مظفرالدین نبوده است، بلکه به دلیل اهمیت و نفاست و عزت» اثر بوده است. ترجمه فارسی «سیرت رسول‌الله» که نخستین سیره پیامبر به زبان فارسی است را یکی از آثار ارزنده و ترجمه‌های موفق در زبان فارسی دانسته‌اند؛ چراکه «مترجم خود را در قید و بند ترجمه تحت‌اللفظی متن عربی ابن‌هشام گرفتار نکرده بلکه از آنجا که غرض اصلی وی تفهیم مطلب بوده از تغییر عبارات و پس و پیش کردن جملات و ادای توضیحات و آمیختن روایات ابن اسحاق با بیانات ابن‌هشام ابایی نداشته است. تصرفاتی که مترجم در متن عربی کرده است، نه‌تنها از ارزش اثر او نکاسته، بلکه این کار را وی آنچنان ماهرانه و توام با ذوق انجام داده که ترجمه خود را تا حد یک اثر تالیفی بالا برده است.» * این مقاله تلخیصی از مقاله «نخستین سیره پیامبر(ص) به فارسی» تالیف نصرالله پورجوادی است.
منبع: فرهیختگان
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید