سقفی فرو ریخت تا سقفی بنا شود!

1395/9/23 ۰۸:۲۲

نخستین فرودگاه کشور در سال 1301ه.ش با درخواست انگلیسی‌ها برای ارسال دو فروند هواپیمای نظامی به ایران، در قلعه مرغی تهران ساخته شد. این فرودگاه از همان ابتدا برای امور نظامی در نظر گرفته شده بود اما بنا به ضرورت، اقداماتی چون حمل بار، مرسولات پستی و گاه مسافر را هم انجام می‌داد.

سالگرد ریزش سقف فرودگاه مهرآباد
و ایجاد اورژانس در ایران

زهرا بهنام: نخستین فرودگاه کشور در سال 1301ه.ش با درخواست انگلیسی‌ها برای ارسال دو فروند هواپیمای نظامی به ایران، در قلعه مرغی تهران ساخته شد. این فرودگاه از همان ابتدا برای امور نظامی در نظر گرفته شده بود اما بنا به ضرورت، اقداماتی چون حمل بار، مرسولات پستی و گاه مسافر را هم انجام می‌داد. با مشخص شدن نیاز روزافزون کشور به خدمات هوایی، در سال 1337، به درخواست دولت ایران، شرکت سوئدی «سنتاب»که پیش از این طرح‌هایی چون ساخت و تحویل پل سفید اهواز و پل غازیان انزلی را در کارنامه داشت، فرودگاه بین‌المللی مجهزی در زمین‌های موسوم به مهرآباد ساخته و به سازمان بودجه و برنامه‌ریزی که در آن زمان اختیارات اجرایی نیز داشت تحویل شد. مهرآباد نام روستایی بود که تا مدت‌ها «حسین آباد» خوانده می‌شد اما از زمانی که مالک روستا، آن را مهر همسر جدید خود کرده بود به «مهرآباد» مشهور گشت.
در اواسط دهه 40 و 50 با افزایش درآمدهای نفتی و علاقه‌مندی جهت سفر ایرانیان به خارج و بالعکس، در کار شرکت‌های هواپیمایی فعال در ایران رونق زیادی به وجود آمد به گونه‌ای که شرکت هواپیمایی هما (تأسیس 1340) در این دوران تعداد زیادی کارمند به استخدام خود درآورد و از این کار سود سرشاری از محل حمل بار و مسافر به دست می‌آورد. از آنجا که در بنای اولیه فرودگاه مهرآباد، چنین حجم از مسافرت‌هایی پیش‌بینی نشده بود، در سال 1353 تصمیم به انجام تغییراتی در ساختمان فرودگاه گرفته شد تا ضمن گسترش فضای سالن انتظار، برای مسافران و میهمانان خارجی ورودی ویژه (VIP) نیز تعبیه شود. به همین منظور ضمن حذف سالن گلخانه فرودگاه و افزودن آن به فضای سالن انتظار، تعدادی از ستون‌های سالن نیز حذف شد که این اقدام ناسنجیده و غیراصولی تبدیل به فاجعه شد.
از شب چهارشنبه 13 آذرماه همین سال برف سنگینی در نقاط مختلف کشور شروع به باریدن کرد که تهران نیز از آن بی‌نصیب نبود. شدت و پیش‌بینی تداوم بارش‌ها به اندازه‌ای بود که به گزارش روزنامه‌های وقت به یکباره بهای زنجیرچرخ و لاستیک یخ شکن به صورت سرسام‌آوری بالا رفت. تداوم بارش سنگین برف در روز پنجشنبه 14 آذرماه باعث لغو بسیاری از پروازهای داخلی و خارجی شد و تنها چند پرواز بین‌المللی و پروازهای مربوط به زائران بیت‌الله الحرام جریان داشت. همین موضوع باعث شده بود تا برخلاف روزهای دیگر جمعیت حاضر در سالن انتظار فرودگاه نسبت به روزهای پیش از آن بسیار کمتر باشد. فاجعه در ساعت 50/ 14 در زمانی اتفاق افتاد که امور مربوط  به ورود و خروج از فرودگاه به صورت طبیعی در حال انجام بود، جمعیت در سالن انتظار منتظر پرواز و کارکنان فرودگاه نیز به کارهای روزمره خود مشغول بودند که در یک لحظه همه چیز دگرگون شد. مدیر کل امور اداری فرودگاه که در آن لحظه در دفتر کارش نزدیک محل حادثه بود در گفت‌و‌گو با خبرنگاران می‌گوید: «چند دقیقه قبل از ساعت 3 در طبقه دوم در اتاق کشیک نشسته بودم که صدای خش خش شنیدم! فکر کردم صدا به سبب نشستن هواپیمایی است. از اتاق بیرون آمدم و با تعجب بسیار سقف سالن را در حال فروریختن دیدم!»
انباشت برف سنگین بر سقف سالنی که استحکام پیشین را نداشت باعث شد سقف فرودگاه به دلیل اشتباه در محاسبات طراحان و ضعف مصالح آن تاب وزن اضافی را نیاورد و ناگهان به صورت یکپارچه فروریزد. یکی از کارکنان فرودگاه که حادثه در مقابل چشمان او اتفاق افتاده بود ریزش سقف را اینگونه تعریف می‌کند: «درست مثل اینکه سقف را تراشیده باشند!»
کارمند دیگری که به صورت اتفاقی چند لحظه قبل از ریزش از سالن خارج شده بود در توضیح ماجرا می‌گوید: «هنوز به در دوم سالن نرسیده بودم که صدای سهمگینی شنیدم، برگشتم و دیدم آسمان پیداست و از سقف خبری نیست!»
سقف سالن انتظار با وزنی معادل 108 تن بتن و مصالح به یکباره از ارتفاع 15 متری بر سر جمعیت حاضر در سالن فرو ریخت و باعث مرگ 16 نفر از آنها و زخمی شدن بیش از 70 نفر دیگر شد. هرچند بعدها با فوت یکی دیگر از مصدومان این حادثه، این آمار به هفده نفر رسید.
بیشتر کشته شدگان و مصدومان ایرانی بودند اما در میان کشته شدگان سه تبعه خارجی، یک امریکایی، یک سوئیسی و یک نروژی نیز دیده می‌شود. خبر حادثه به‌عنوان خبر اول توسط  خبرگزاری‌ها و رسانه‌های داخلی و خارجی به سراسر نقاط جهان مخابره شد.
محمد رضا پهلوی که به نشان دادن چهره‌ای مدرن و پیشرفته از ایران نزد جهانیان اصرار داشت و این حادثه را تبلیغی مخرب علیه کارآمدی حکومت خود می‌دید، به سپهبد   قره‌باغی فرمانده کل ژاندارمری دستور تشکیل فوری ستاد امداد و نجات را داد. روز بعد وسایل ارتباط جمعی و روزنامه‌ها به حضور سریع فرح پهلوی در فرودگاه، علل بروز حادثه و تصمیم دولت بر یافتن و مجازات مقصران پرداختند. فرودگاه پرواز‌های خود را از سر گرفت و همه چیز به حالت عادی برگشت اما حادثه ریزش سقف فرودگاه مهرآباد که در ردیف یکی از تلخ‌ترین وقایع کشورمان به ثبت رسید، با وجود ناگواری پیامد بزرگ و مهمی برای کشور داشت.
تا پیش از این حادثه، هنوز در کشور سازمان امداد و نجات مستقلی وجود نداشت تا در چنین مواقعی به کمک آسیب دیدگان بشتابد چنانکه در جریان عملیات امدادی این ماجرا به سربازان، مأموران آتش‌نشانی و حتی پاسبانان شهری دستور داده شده بود به کمک آسیب دیدگان بشتابند. عملیاتی که بیش از 30 ساعت به طول انجامید تا بالاخره این تعداد افراد آموزش ندیده با دشواری توانستند اجساد  کشته شدگان و آسیب دیدگان را به صورت کامل از زیر آوارها خارج کنند. این مسأله باعث شد خلأ وجود یک سازمان تخصصی امداد و نجات در کشور بخوبی احساس شود، در نتیجه در سال1354، سامانه مدیریت حوادث و فوریت های پزشکی کشور که امروزه با نام سامانه 115 یا مرکز اورژانس می‌شناسیم، با همکاری سازمان خدمات اورژانس کشور امریکا تأسیس شد و ایران به‌عنوان چهارمین کشور دارنده خدمات اورژانس پیش بیمارستانی در جهان شناخته شد.
منابع:
روزنامه اطلاعات 16آذرماه 1353
روزنامه آیندگان 16آذرماه 1353

ایران