1395/9/23 ۰۷:۲۷
23 آذر 1296 روزی مهم اما فراموش شده در تاریخ معاصر ایران است. روزی که ولادیمیر لنین، رهبر تازه روی کار آمده روسیه اعلامیه‌ای مهم با امضای خود درباره ایران صادر کرد و به قراردادی پایان داد، که تاثیر مهمی بر تاریخ مشروطیت ایران داشت. انقلاب بلشویکی اکتبر 1917 در روسیه شرایط را به گونه‌ای رقم زده بود که رهبران حکومت تازه، در راستای لغو همه قراردادها و مناسبات نظام تزاری بر‌آمده بودند.
درباره لغو قرارداد 1907 سجاد صداقت: 23 آذر 1296 روزی مهم اما فراموش شده در تاریخ معاصر ایران است. روزی که ولادیمیر لنین، رهبر تازه روی کار آمده روسیه اعلامیه‌ای مهم با امضای خود درباره ایران صادر کرد و به قراردادی پایان داد، که تاثیر مهمی بر تاریخ مشروطیت ایران داشت. انقلاب بلشویکی اکتبر 1917 در روسیه شرایط را به گونه‌ای رقم زده بود که رهبران حکومت تازه، در راستای لغو همه قراردادها و مناسبات نظام تزاری بر‌آمده بودند. به همین دلیل نیز 14 دسامبر 1917 لنین در اعلامیه‌ای قرارداد آگوست سال 1907 میان انگلستان و روسیه را لغو کرد؛ قراردادی که در ایران با نام «قرارداد 1907» شناخته می‌شود و مفاد آن درباره تقسیم ایران به دو منطقه نفوذ و یک منطقه بی‌طرف است. لغو قرارداد 1907 از سوی روس‌ها هر چند چیزی از غم‌انگیزی 11 ساله این قرارداد نمی‌کاست، مرهمی بود بر زخم‌هایی که استعمار روس و انگلیس در سال‌های پایانی حکومت قاجار به ایران وارد کردند. اعلامیه لنین عملا به قراردادی پایان داد که ادامه آن حتی می‌توانست پس از جنگ جهانی اول به از دست رفتن تمامیت ارضی ایران نیز منتهی شود.
دغدغه هندوستان دغدغه هندوستان از سوی انگلستان و اعمالی که برای حفاظت از این دغدغه انجام می‌شد، یکی از مهم‌ترین بخش‌های سیاست خارجی ایران را در سال‌هایی که قاجارها بر کشور حکومت می‌کردند، تشکیل می‌داد. به همین سادگی همه کشورهایی که در دنیا می‌توانستند مرزهای هندوستان را با خطر روبه‌رو کنند از سوی انگلستان فتح یا برای آن چاره‌ای اندیشیده می‌شد. اما در سال‌های پایانی قرن نوزدهم بزرگ‌ترین خطر برای انگلستان درباره مستعمره ارزشمند خود، روسیه بود؛ کشوری که هر روز قدرت بیشتری به دست می‌آورد و بر وسعت خویش می‌افزود. به همین دلیل نیز انگلستان تمام تلاش خویش را به کار گرفت تا برای محافظت از هندوستان با روسیه وارد مذاکره شود. لرد جورج کرزن که در آن سال‌ها به عنوان نایب‌السلطنه هندوستان فعالیت می‌کرد درباره این مذاکره با روسیه می‌نویسد: «حکومت هندوستان، نمی‌تواند بدون ترس و وحشت، دورنمای [حضور] روس‌ها را در نواحی شرقی و جنوبی ایران، مشاهده کند.» این جملات را کرزن در سال 1899 می‌نویسد و پای ایران را به این بازی بیش از پیش باز می‌کند. انگلستان در تمام سال‌های پایانی قرن نوزدهم تا سال 1907 در پی این است که برای حفاظت از هندوستان به راهکاری با روسیه دست پیدا کند. اما هیچ کدام از این گفت‌وگوها به ثمر نرسید تا اینکه بالاخره در سال 1906 انگلستان و روسیه موفق به نشستن پای میز مذاکره شدند. قرارداد 1907 مذاکره درباره قرارداد 1907 که به عنوان قرارداد تقسیم ایران نیز معروف شده است، از اواخر 1906 آغاز شد و در آوریل 1907 حدود منطقه هر یک از دولت‌ها در ایران را تعیین کردند: «روس‌ها راضی شدند از ایالت سیستان صرف‌نظر کنند و در واقع همه نواحی سرحدات ایران و افغانستان جزء منطقه نفوذ دولت انگلیس قرار گرفت. انگلیس هم مجبور شده بود، همه منطقه شمالی [ایران] و همچنین شهر تهران و راه تجارتی مهم خانقین به قزوین، به‌علاوه شهرهای اصفهان و یزد را به روس‌ها واگذار کند.» فاش شدن این قرارداد به شدت خشم ایرانیان را بر‌انگیخت. هر چند در ابتدا هیچ یک از دو دولت امضای چنین قراردادی را نپذیرفتند، به تدریج دو دولت سعی کردند ایرانیان را قانع کنند که این قرارداد «با شرط تضمین استقلال و تمامیت ارضی ایران» بسته می‌شود. با همه این اوصاف اما قرارداد رسمی در 31 آگوست 1907 (نهم شهریور 1286) در کنار دو قرارداد دیگر میان نمایندگان انگلستان و روسیه در سن‌پترزبورگ امضا شد: «ایران به سه پاره بخش شد: بخش شمالی یعنی از خط فرضی میان قصرشیرین، اصفهان، یزد، خواف و مرز افغانستان (نقطه برخورد مرز میان روس و افغانستان)، منطقه نفوذ روسیه و... بخش جنوبی یعنی از خط فرضی که از مرز افغانستان، بیرجند، کرمان و بندرعباس می‌پیوست و برای دفاع هندوستان، دارای اهمیت حیاتی بود، در منطقه نفوذ انگلستان قرار گرفت.»
پایان قرارداد پیروزی انقلاب بلشویکی در روسیه قرارداد 1907 را لغو کرد. لنین در اعلامیه خود تاکید می‌کرد هر‌گونه قراردادی که با استقلال، حاکمیت ملی، تمامیت ارضی و آزادی ایرانیان مغایرت داشته و آن را محدود کند، لغو کرده است. نیروهای روسیه 20 روز پس از صدور اعلامیه لنین، ایران را ترک کردند. لغو قرارداد 1907 اتفاق شیرینی برای ایرانیان بود؛ اما 11 سال تاثیرگذاری این قرارداد بر ایران در میانه شوری که مشروطه آفریده بود، هیچ‌گاه از یاد ایرانیان نخواهد رفت.
منبع: فرهیختگان
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید