1395/9/17 ۰۸:۳۷
شاید رضاشاه پهلوی زمانی که در سال 1313 دانشگاه تهران را افتتاح می‌کرد، حتی در مخیله‌اش هم نمی‌گنجید که این مکان در روزگاران پس از او به مهم‌ترین مرکز ضدیت با حکومت شاه بعدی ایران بدل شود. اما دانشگاه تهران افتتاح شد و درست هفت سال بعد و پس از کنار رفتن پهلوی اول، تبدیل به یکی از مهم‌ترین کانون‌های حوادث تاریخ معاصر ایران شد.
روز 16 آذر 1332 چگونه اتفاق افتاد؟ سجاد صداقت : شاید رضاشاه پهلوی زمانی که در سال 1313 دانشگاه تهران را افتتاح می‌کرد، حتی در مخیله‌اش هم نمی‌گنجید که این مکان در روزگاران پس از او به مهم‌ترین مرکز ضدیت با حکومت شاه بعدی ایران بدل شود. اما دانشگاه تهران افتتاح شد و درست هفت سال بعد و پس از کنار رفتن پهلوی اول، تبدیل به یکی از مهم‌ترین کانون‌های حوادث تاریخ معاصر ایران شد. در این میان 16 آذر 1332، در پی کشته شدن سه دانشجوی دانشگاه تهران عنوان «روز دانشجو» را به خود گرفت و هر ساله در تقویم ایران به روزی ویژه تبدیل شد. در این میان شاید تاکنون علل وقوع اعتراضات در دانشگاه تهران و چگونگی واکنش‌ها به این اتفاق چندان به شکل دقیقی مورد بررسی قرار نگرفته است؛ چرا که این حادثه وام گرفته از اتفاقات آن روز ایران بود و گویی آخرین تکه از پازل نهضت ملی شدن نفت ایران نیز در آن به پایان می‌رسید.
آغاز ماجرا تشخیص دلایل آغاز ماجرایی که به حوادث 16 آذر 1332 منجر شد، شاید چندان کار پیچیده‌ای نباشد. آغاز این ماجرا به طور مستقیم به حوادثی که کمتر از پنج ماه قبل و در پایان مرداد این سال در ایران اتفاق افتاد، باز می‌گشت. کودتای 28 مرداد 1332 و برکناری دولت محمد مصدق، نخست‌وزیر ایران، سرخوردگی بزرگی در جامعه ایران به بار آورد و این سرخوردگی دیر یا زود و پس از روزهای کودتا خود را به شکل ویژه‌ای نشان داد. اتفاقا نکته‌ای که شاید رضاشاه نیز به آن فکر نمی‌کرد، همین پیشروی دانشگاه بود. به همین سادگی دانشگاه سرخورده از حوادث پس از مرداد 1332 آماده جرقه‌ای بود تا علیه حکومت مرکزی شورش کند. این جرقه در آذر 1332 و در پی یک سلسله اتفاقات برای دانشجویان زده شد.
دادگاه مصدق، برقراری رابطه با انگلستان و سفر نیکسون در بررسی اتفاقات آذر 1332 شاید مهم‌ترین نکته که کمتر نیز به آن توجه شده، برگزاری دادگاه مصدق باشد؛ دادگاهی که هر روز روزنامه‌ها شرح کامل آن را منتشر می‌کردند و خواندن آن ضربه محکمی بر پیکر نیمه‌جان نهضت ملی ایران و طرفداران آن بود. از سوی دیگر با اعلام سفر دنیس رایت به عنوان کادر انگلستان در ایران، خبر آغاز روابط سیاسی ایران و انگلستان به گوش می‌رسید. برقراری این رابطه سیاسی اما هدف بزرگ‌تری پشت خود داشت. بحث نفت همچنان موضوع اصلی بین تهران و لندن بود و اکنون با کنار رفتن مصدق دوباره زمینه‌های بازگشایی مذاکرات آماده شده بود. سومین اتفاق اما سفر ریچارد نیکسون، معاون رئیس‌جمهور آمریکا به ایران بود. نیکسون که طی یک دور سفر به آسیا قرار بود 17 آذر به تهران بیاید، می‌توانست دستاویز مناسبی برای اعتراض علیه حکومت پهلوی باشد.
دانشگاه در آشوب دانشگاه تهران به عنوان تنها موسسه آموزش عالی در ایران پس از شهریور 1320 شاهد فعالیت‌های سیاسی دانشجویان بود. نفوذ حزب توده در سال‌های میانی دهه 20 چنان گسترش یافته بود که برخی مورخان معتقدند «بیش از نیمی از دانشجویان دانشگاه تهران عضو یا هوادار این حزب بودند.» در دوران نهضت ملی شدن نفت نیز دانشگاه نقشی کلیدی در سیاست ایران ایفا کرد. با این اوصاف بود که پس از وقوع کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و فشار روی گروه‌های سیاسی، دانشگاه می‌توانست مامنی برای فعالیت گروه‌ها باشد. به همین دلیل نیز تظاهرات‌ها و اعتصاب‌های پراکنده‌ای در پاییز 1332 در دانشگاه تهران برگزار شد. اما حوادث آذر 1332 موجب شد در ۱۴ آذر دانشجویان فعال به سخنرانی در کلاس‌ها بپردازند و ناآرامی تمامی محوطه دانشگاه تهران را فرا گیرد. راه‌حل دولت نظامی فضل‌الله زاهدی نیز چیزی جز سرکوب نبود و همین مساله روز 16 آذر 1332 دانشگاه را به میدان جنگ تبدیل کرد. در این روز و در پی تیراندازی نیروهای نظامی سه دانشجوی دانشکده فنی به نام‌های احمد قندچی، مهدی (آذر) شریعت‌رضوی و مصطفی بزرگ‌نیا کشته شدند. همین اتفاق باعث شد ۱۶ آذر از سوی کنفدراسیون دانشجویان ایرانی خارج از کشور که مرکز اجتماع و مباحثه مخالفان حکومت پهلوی در خارج از ایران بود، روز دانشجو نامیده شود.
حادثه دانشگاه «حادثه دانشگاه» تیتری بود که روزنامه «اطلاعات» فردای 16 آذر برای این اتفاق برگزید. «اطلاعات» بدون اشاره به آنچه در دانشگاه تهران گذشته، در مطلبی بلند به واکاوی چرایی این حادثه پرداخت و تلاش کرد برای این حادثه مقصری بیابد. «اطلاعات» در توضیح چایی نوشته شدن این مطلب می‌نویسد: «دیروز حادثه تاثرآوری در دانشگاه روی داد. در این حادثه سه جوان دانشجو بر اثر تیراندازی هدف گلوله قرار گرفتند و درگذشتند و خانواده‌هایی را با هزاران امید و آرزو داغدار ساختند... باری با کمال تاسف این پیشامد روی داد و ما برای جلوگیری از نظایر این واقعه شوم ضرور می‌دانیم دانشجویان عزیز و خوانندگان محترم را به نقص بزرگی که در دانشگاه و مدارس ما وجود دارد، متوجه سازیم؛ این نقص آلوده شدن جوانان بی‌گناه و حساس، پرشور و میهن‌پرست کشور به سیاست‌های مختلف و دسته‌بندی و حزب‌سازی در داخل دانشگاه و مدارس است.» این روزنامه در ادامه به مقصران این حادثه اشاره می‌کند: «آنهایی که این بساط را فراهم ساختند و سیاست‌بافی را به مدارس و داخل دانشگاه کشانیدند روز اول برای گستردن این بساط حساب نکردند که وقتی جوانان معصوم ما آلوده شدند، روزی می‌رسد که رشته از دست همه آنها در می‌رود و به دست شیادان و عیارانی می‌افتد که با سوء‌نیت و اغراض پلید افکار جوانان را قبضه می‌کنند و طبق مقاصد و نیات خود به هر طرف می‌کشانند.» اما بخش مهم مقاله اطلاعات نوع نگاه آن به دانشگاه و دانشجو است. این مطلب که بدون اسم منتشر شده می‌تواند بازگو‌کننده نگاه حکومت آن روز ایران به مقوله دانشگاه در زمانه پس از کودتا باشد: «اولین پایه غلط دوازده سال پیش در دانشگاه گذاشته شد. تا آن وقت دانشجویان هدفی جز تعلیم و تربیت و کسب معلوماتی که مفید به حال جامعه و کشور باشد، نداشتند. سیاست‌بازی و دسته‌بندی در محیط دانشگاه راه نداشت و راستی محیط دانشگاه جای پرورش عناصر خوب و محل امن و راحتی برای درک فضایل بود اما همین که آثار هرج و مرج در اثر اشغال قوای بیگانه در کشور ظاهر شد نظم و آرامش به هم ریخت؛ دانشگاه نیز از آن آشفتگی بی‌نصیب نماند و اولین پایه غلط در آنجا گذارده شد... . یک دانشجو بیشتر سعی می‌کرد هوچی بار بیاید تا عنصری دانا و با کمال، چه، به چشم خود می‌دید هر کس بهتر هو می‌اندازد و زودتر خود را به کرسی خطابه می‌پراند و بهتر فحش می‌دهد و تهمت می‌زند، بیشتر ترقی می‌کند!» و همین نگاه بود که سال‌ها بعد خود را در قامت سقوط حکومت در حالی نشان داد که یکی از پایه‌های اصلی آن همین محیط دانشگاه بود.
منبع: فرهیختگان
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید