خاموشی ستاره در برگریزان تلخ «قصر»

1395/9/2 ۰۷:۳۱

روز شنبه 6 اسفند سال ۱۳۳۲ ه.ش دکتر حسین فاطمی ‌توسط مأموران فرمانداری نظامی ‌درخانه دکتر محمود محسنی افسر ارتش و دندانپزشک عضو حزب توده واقع در تجریش کوچه رضاییه دستگیر و به اداره شهربانی منتقل می‌گردد. در روز 7 مهر سال 1333 محاکمه او، علی شایگان و احمد رضوی در دادگاه نظامی شماره 1 دادرسی ارتش به ریاست تیمسار سرتیپ قطبی ‌‌و دادستانی سرهنگ فخر مدرسی آغاز می‌شود.

چرا و چگونه دکترسید حسین فاطمی اعدام شد؟
 

سید علی شهیدی: روز شنبه 6 اسفند سال ۱۳۳۲ ه.ش دکتر حسین فاطمی ‌توسط مأموران فرمانداری نظامی ‌درخانه دکتر محمود محسنی افسر ارتش و دندانپزشک عضو حزب توده واقع در تجریش کوچه رضاییه دستگیر و به اداره شهربانی منتقل می‌گردد. در روز 7 مهر سال 1333 محاکمه او، علی شایگان و احمد رضوی در دادگاه نظامی شماره 1 دادرسی ارتش به ریاست تیمسار سرتیپ قطبی ‌‌و دادستانی سرهنگ فخر مدرسی آغاز می‌شود. بعد از ظهر روز یکشنبه 18 مهر، ختم دادرسی پس از ده جلسه را اعلام و دادگاه برای صدور رأی وارد شور می‌شود و به ‌اتفاق آرا حسین فاطمی‌ را محکوم به اعدام، شایگان را با توجه به سوابق فرهنگی نامبرده و احمد رضوی نیز به دلیل اظهار ندامت و پشیمانی، مستحق یک درجه تخفیف دانسته و هر 2 را به حبس ابد محکوم می‌کند. احکام در پی فرجام‌ خواهی به دادگاه تجدید نظر ارسال می‌گردد. دادگاه فوق به ریاست سرلشکر منصور مزین، احکام حبس ابد شایگان و رضوی را به 10 سال زندان کاهش داده اما حکم فاطمی ‌را به اتهام اقدام علیه سلطنت مجرم شناخته و او را به 4 بار اعدام محکوم می‌کند. از روز بعد از ابلاغ رأی دادگاه، جراید داخلی و خارجی  با خبر اجرای حکم وزیر امور خارجه دولت مصدق  در صفحات اول خود به چاپ اخبار و گزارش‌ها می‌پردازند: «از زمانی که حکم اعدام دکتر فاطمی از دادگاه تجدید نظرصادر شد عده‌ای از خویشاوندان ومنسوبین دکتر فاطمی از جمله برادران و خواهران، رجال وسایر مقامات کشوری سعی در آن دارند که جهت وساطت به حضور اعلیحضرت همایونی موجبات یک درجه تخفیف حکم را فراهم سازند و حتی گفته می‌شود آقای نحاس پاشا نخست‌وزیر اسبق مصر تلگرافی از حضور ملوکانه استدعا نموده دکتر فاطمی مورد عفو قرار گیرد.»
 جدا از اخبار و گزارش‌های منتشر شده در جراید، اما در یک تلاش جمعی برخی نزدیکان و بستگان فاطمی برای جلوگیری ازاعدام وی دست به‌کار می‌شوند و بدین منظوراز حضرات آیات عظام سید حسین طباطبایی بروجردی، سیدمحمدبهبهانی و حاج آقارحیم ارباب، کمک خواسته شد. سیدمحمدرضاجلالی نائینی پسرخاله فاطمی به اصفهان می‌رود و به اتفاق مصباح سیف پور برادر ارشد فاطمی به حضورحاج آقارحیم ارباب می‌رسد.مرحوم ارباب در ملاقات باحجت‌الاسلام آقاحسین خادمی نماینده آیت‌الله بروجردی دراصفهان، درخواست می‌کند که تمامی حجج اسلام و روحانیون مقیم اصفهان درمنزل او اجتماع نمایند.پس ازاجتماع علما و روحانیون درمنزل آیت‌الله ارباب، تلگرافی آماده می‌شود تا به امضای حاضرین برسد.دراین تلگراف که خطاب به شاه تنظیم شده بود علمای اصفهان خواستارعفوفاطمی شدند، درسطرآخرتلگراف آمده است:...اعلیحضرت بدانند که قتل بضعه حضرت فاطمه(س) برای مقام سلطنت یمن ندارد.این تلگراف توسط حجت‌الاسلام خادمی به تهران مخابره می‌شود. همچنین مرحوم ارباب شرحی خطاب به آیت‌الله بروجردی می‌نویسد وازایشان تقاضا می‌کند که ازهیچ نوع مساعدتی دریغ نفرمایند.این نامه توسط مرحوم خادمی به قم ارسال می‌گردد.برخی رجال هم که اعتباری نزد دربار داشتند با آنکه با افکار وعقاید فاطمی موافق نبودند بامراجعه به شاه خواستند ازاعدام فاطمی صرفنظرشود.سردارفاخرحکمت رئیس وقت مجلس شورای ملی، سید محمد حجازی، ملقب به مطیع‌الدوله و سیدضیاءالدین طباطبایی و جمعی از سناتورها از جمله آقایان علی دشتی، جمال امامی (با وجود اختلافی که از نظر سیاست با دکتر فاطمی داشته است)  وامام جمعه تهران ازجمله این افراد بودند. ازطرف آیت‌الله کاشانی هم دراین باره اقدام می‌شود. مرتضی قلی‌خان بختیاری نیز با ارسال تلگرافی به ثریا همسرشاه تقاضای وساطت و عفو فاطمی  را می کند. این فعالیت‌ها تا حدودی مؤثر واقع می‌گردد و شاه در زیر گزارش مربوط به حکم دادگاه می‌نویسد فعلاً از اجرای حکم خودداری شود. اما چون همزمان با محاکمه فاطمی شبکه افسران حزب توده کشف و مشخص می‌شود که ستوان محسنی، افسری که فاطمی درخانه او دستگیر شده بود عضو شبکه مزبور بوده این گمان به وجود می‌آید که فاطمی باحزب توده همکاری و روابطی داشته است و چون امریکایی‌ها هم قبلاً از مذاکرات کمیسیون مسائل ارزی و مرزی ایران و شوروی به ریاست فاطمی اطلاع داشتند برای اعدام او فشار می‌آوردند. در ارتش هم گروهی بر اجرای حکم اعدام فاطمی پافشاری می‌کردند. سرتیپ امیرحسین آزموده، سرلشکر عبدالله‌خان هدایت وزیر جنگ و تیمور بختیار پس از آنکه مطلع شدند شاه با تخفیف مجازات فاطمی موافقت کرده است به دیدارشاه رفتند و چون در همان ایام عده‌ای از افسران توده‌ای اعدام شده بودند آزموده ضمن نوعی اعتراض می‌گوید ما بیش از30 افسر را به جرم خیانت به شاهنشاه اعدام کرده‌ایم. حالا چرا یک غیر نظامی اعدام نشود؟ آنان به شاه می‌گویند عفو فاطمی، در ارتش اثر خوبی نخواهد داشت و حتی آزموده تهدید می‌کند که اگر حکم اجرا نشود پاگونهای خود را کنده و از کار کنار خواهد رفت. درهمین زمان سپهبد فضل‌الله زاهدی نخست‌وزیر، موضوع را در هیأت دولت مطرح کرده و ازمیان وزرا فقط هدایت وزیر جنگ در این باره اظهار نظرکرده ، می‌گوید: زنده نگه‌داشتن فاطمی موجب ناراحتی ارتش می‌شود و حکم باید اجرا شود. در نتیجه شاه دستور اعدام فاطمی را صادر می‌کند. در ساعت 4 و هفت دقیقه بامداد روز چهارشنبه 19 آبان سال ۱۳۳۳ تیمسار تیمور بختیار فرماندار نظامی‌ تهران و سرتیپ امیرحسین آزموده دادستان ارتش به زندان می‌روند و حکم اعدام فاطمی ‌را به وی ابلاغ می‌کنند. سپس فاطمی را ‌با وجود تب شدید، به وسیله برانکارد به میدان تیر لشکر 2 زرهی در پادگان قصر منتقل و با 8 گلوله 4 مأمور شلیک در ساعت ۶ صبح در 37 سالگی با دو تیر بر قلب و شش تیر روی سینه اعدام می‌شود. سرتیپ آزموده دادستان ارتش درمصاحبه خود اظهار می‌کند: «قبل از اجرای حکم به وی گفتم: من یقین دارم با قدم‌های محکم و با کمال جرأت و شهامت مرگ را استقبال می‌کنید. به عقیده من حالا باید فکر شما متوجه این باشد که استغفار کنید. دادستان ارتش می‌گوید: آن موقع روحیه‌اش به قدری قوی بود که اگر کسی وارد اتاق می‌شد و از جریان اوضاع اطلاع نداشت هرگز باور نمی‌کرد این شخص کسی باشد که وصیتنامه‌اش را هم نوشته و قرار است چند دقیقه دیگر تیرباران شود. وقتی دکتر فاطمی را از اتاقش بیرون آوردند و برای اجرای حکم به میدان تیراندازی برده شد با آنکه هوا تا حدی سرد بود فقط روی همان که بر تن داشت یک پیژامه پشمی پوشیده بود و با همان پیراهن و پیژامه و کفش سرپایی که پارچه روی آن مخمل قهوه‌ای بود اعدام شد.» روزنامه‌ اطلاعات در شماره‌ عصر همان روز می‌نویسد: «سپیده‌دم امروز دکتر حسین فاطمی که در دادگاه بدوی و تجدیدنظر به اعدام محکوم شده بود در میدان تیر لشگر دو زرهی تیرباران شد و ساعت هفت صبح امروز این خبر از رادیو تهران انتشار یافت و بلافاصله اطلاعیه دادستان ارتش به این شرح منتشر شد: دکتر فاطمی که در اثر قیام ملی ۲۸ مرداد ۳۲ فراری و در پناه اشرار توده‌ای قرار گرفت و پس از دستگیری و تعقیب و تسلیم به دادگاه به موجب احکام صادره در دادگاه عادی و دادگاه تجدیدنظر اعمالش به منظور به‌هم‌زدن اساس حکومت تشخیص و محکوم به اعدام شد با انجام تشریفات قانونی ساعت ۶ صبح امروز تیرباران شد.» پس از اعدام فاطمی، آزموده به میان خبرنگاران می‌رود و می‌گوید: «به عقیده من اعدام فاطمی سدی بود که در این مملکت شکسته شد. قبل ازاعدام این شخص، از لحاظ خانواده افسرانی که اعدام می‌شدند خیلی خیالم ناراحت بود ولی امروز وجدانم راحت شد.زیرا اگر دکترفاطمی اعدام نمی‌شد عدالت اجتماعی معنی و مفهومی نداشت و به تمام معنا تبعیض دراجرای قانون قائل شده بودیم.»

منبع: ایران